Katalog

Mülteci sorununun oyunu Radyonun İçindekiler Radyonun İçindekiler, önemli bir insanlık sorunu olan mültecileri, Türk tiyatrosuna getirmesi bakımından önem taşıyor. Oyun, sığınmacıları kaçıran, sonunda da dalgaların içinde yitip giden bir gemide geçiyor. Giderek yoğunlaşan susuzluk ve açlıkları, kaygı ve korkularıyla birlikte yükselen yoğun gerilimde çatışmalar, kavgalar ve şiddet bu oyunun ana izleğini oluşturuyor. Ë Zehra İPŞİROĞLU “En iyi tiyatro gerçeğin kendisidir.” Erwin Piscator ünümüzde tiyatro sözün, düşünmenin, dilin, yaşadığımız çağı belirleyen zihniyetin iç içe girdiği bir mekân; irdelemeye, anlamaya çalıştığımız, duygulandığımız, etkilendiğimiz, ötekiyle karşılaştığımız ve ötekine dönüştüğümüz bir yer. Bu tür mekânların yok sayıldığı ya da görmezden gelindiği bir dönemde tiyatronun öneminin büyük olduğunu düşünüyorum” diye açıklıyor Ariane Mnouchkine tiyatronun günümüzdeki işlevini. Mnouchkine’e göre biz bugün öyle bir dönemde yaşıyoruz ki ya tarihin içindeyiz ya dışında. Tarihdışılığını, kafayı karanlık bir çukura gömmeye yani bir tür devekuşu olmaya benzetiyor Mnouchkine. Bu nedenle de gerçekçiliği sadece ikinci elden yaşanan bir oyun olarak gören içi boşaltılmış bir tiyatro anlayışına karşı bir duruş sergiliyor. Ama bu duruş güncel konuları bire bir sahneye taşımak anlamına gelmiyor, önemli olan tarihin hızlı akışı içinde yakalanan olayların, çatışmaların, sorunların, anların tiyatro diline aktarılabilmesi ki bu olayların eğer içinde isek hiç de kolay değil. Belki de belli sorunların içyüzünü bir dereceye kadar kavrayabilmek ve bunları tiyatroya uygun bir estetik dille aktarabilmek için belli bir zamana gereksinimimiz var. GÜCÜNÜ YAŞAMDAN ALAN TİYATRO Batı’da olduğu gibi bizde de sosyal ve politik konulara duyulan ilginin yavaş yavaş artmaya başlaması postmodern bir durgunluk döneminin ardından gelen bir uyanışı andırıyor. Böylece yeni bir canlanma süreci başlıyor. Gücünü yaşamdan alan bir tiyatro anlayışı bağlamında belgesel tiyatrodan biyografik tiyatroya, klasik dramatik yapılı oyunlar “G Cenk Gündoğdu’nun kaleme aldığı ilk oyunu Radyonun İçindekiler’de de tıpkı “Son Kervansaray” gibi sığınmacılar konusu ele alınıyor. Filistinli yazarın şiirleri, umutlar ve düşler, korku, gerilim ve şiddet dolu sahnelerle bir karşıtlık oluşturuyor. Kukla oyunu olarak sergilenen Musa’nın öyküsü, yerinden yurdundan edilen insanların yaşamını farklı bir ışıkta gösteriyor. Kürt kökenli Iraklı tacir Cabir’in dışında iyi ve kötü yok bu oyunda. Çünkü uçurumun eşiğinde iyi ve kötünün hiçbir anlamı kalmamış. Afyon çekerek beynini uyuşturmaya çalışan Cabir’e gelince onun şiddeti kanıksamış acımasız kişiliği de yaşadığı acıların doğal bir uzantısı. İki perdeden oluşan bu oyunun ilk perdesinde uçurumun kenarındaki bu insanların yaşamlarının içine giriyoruz, ikinci perdede ise hızla gelişen çatışmalar sürpriz bir finalle son buluyor. “Kurmaca bir öyküden yola çıkıyorsak onu sonuna kadar düşünmemiz gerek” diyor ünlü İsviçreli yazar Friedrich Dürrenmatt: “Bir öykü ancak akla gelebilecek en kötü olasılık gerçekleştiği zaman sonuna kadar düşünülmüştür.” Dürrenmatt’ın kurmaca tiyatro için düşünerek dile getirdiği bu ilke, doğrudan belgelere ve gerçeklere dayanan bir tiyatro söz konusu olunca kendiliğinden gerçekleşiyor. Çünkü yaşadığımız gerçekler insan zihninin düşünebileceği en kötü olasılığı bile aşabiliyor. Oyunun adı Radyonun İçindekiler, çünkü yazar sığınmacıların öyküsünü bir çerçeve öykü içine yerleştirmiş. İlk ve son sahnede batan bir teknedeki mültecilerin ölümünü açıklayan radyo haberlerini dinleyen çocuğun çaresizliği ve hüznü izleyicinin duygularıyla örtüşüyor. Olup biteni biliyoruz görüyoruz ama işte bütün felaketler ve yıkımlar şu küçük kutunun içinde kilitli. Bizden öylesine uzak ki yoksa değil mi? Çocuğun son sahnede tekerli sandalyede görünmesi farklı sorular uyandırıyor alımlayanın kafasında, elindeki kuklayı öfkeyle fırlatması ise oyunda bir kukla oyunu olarak sergilenen Musa’nın öyküsüne gönderme yapıyor. Böylece mültecilerin hazin öyküsü çerçeve öykü ile bütünleşiyor. İNSANLIK SORUNU Radyonun İçindekiler’in, önemli bir insanlık sorunu olan mültecileri, Türk tiyatrosuna getirmesi bakımından bir ilk olma özelliği taşıdığını da özellikle vurgulamak isterim. Okuduğum, izlediğim ve araştırdığım kadarıyla tiyatromuzda mültecileri ele alan bir başka oyun şu an için yok. Bu açıdan da bu oyunun çok değerli olduğunu düşünüyorum. Radyonun İçindekiler, yaşanılmış olan bir gerçekten yola çıkan bir oyun olduğu için, oyunun sahnelenmesinde belgesel görsel malzemeden, filmden, fotoğraftan yararlanılabilir kuşkusuz. Ancak oyun, temelini öncelikle büyük bir oyunculuk becerisi ve duyarlığında buluyor. Gerek bu oyunu ele alacak olan yönetmenin ve dramaturgun, gerek oyuncuların oyundaki bu duyarlılığı yakalamaları, farklı coğrafyalardan gelen kişileri, içlerinde bulundukları sınır durumu, birbirleriyle yaşadıkları gerilimi, varoluş savaşımlarını, iç ve dış çatışmalarını, iniş ve çıkışlarını televizyon dizilerinden alışık olduğumuz klişe bir oyunculuğa saplanmadan inandırıcı bir biçimde sergilemeleri hiç de kolay değil. Yaşanılanlar öylesine uç noktada ki yalnız usta bir oyunculuğu değil, belli bir politik bilinci ve duyarlılığı da olmazsa olmaz kılıyor. Belki de sanatta en güç olgu, acının resmini çizebilmek... Radyonun İçindekiler/ Cenk Gündoğdu/ İkaros Yayınları/ 160 s. 8 EYLÜL 2011 SAYFA 9 dan epik oyunlara, disiplinlerarası etkileşime ağırlık veren bir oyun yapılanmasından, kolaja ve montaja dayanan bir tiyatro anlayışına değin eskiyeni farklı biçemlerin denendiği bir dönemde yaşıyoruz. Oyun yazarları giderek sosyal ve politik sorunlara eğilirken tiyatrocular da yakın tarihimizden çarpıcı konulara yöneliyor. Giderek küreselleşen bir dünyada gündeme gelen sorunlar da ortak sorunlar. Dinsel bağnazlığı, milliyetçilik ve fanatizmi, mafyadevlet ilişkilerini, şiddet ile savaşı her toplum kendi tarihsel ortam ve koşullarına göre farklı biçimlerde yaşıyor. Savaştan, terörden, bağnazlıktan, sivilleri hedef alan saldırılardan, açlık ve yoksulluktan kaçarak yerinden yurdundan edilen insanların, göçmenlerin ve sığınmacıların sorunları, bu ortak konuların başında geliyor. Sığınmacıların son yıllarda yaşadıkları felaketler, hiçbir donanımı ve güveni olmayan teknelerle sürdürdükleri çoğu kez ölümle biten umutsuz yolculukları, varlarını yoklarını ellerinden alan insan kaçakçıları, bin bir engeli aşıp da bir yerlere varanların insan tüccarlarının ellerine düşmeleri sinemanın olduğu kadar tiyatronun da ilgisini çekiyor. Birkaç yıl önce Ariane Mnouchkine’in, Theatre de Soleil’de sahnelediği “Son Kervansaray” adlı belgesel çalışması mültecileri konu alan çok vurucu bir oyundu. Yüzlerce sığınmacıyla yapılan konuşmalardan yola çıkarak kurgulanan bu oyunda, onca umutla Avru pa’nın kapısına dayanan insanların yıkılışı sergileniyordu. Bin bir güçlükle bir Balkan ülkesinin yıkıntılarından gelen genç bir kadının Fransa’nın göbeğinde önce kadın tüccarlarının, sonra da mafyanın eline düşmesi, Rusya’dan açlık ve yoksulluktan kaçan bir köylü kızının bin bir acı, aşağılanma ve işkenceden sonra İngiltere’de sığındığı bir dikiş evinde yakalanma korkusu, Fransa’da havaalanında bir siyahın işkence edilerek öldürülmesi... Cenk Gündoğdu’nun kaleme aldığı ilk oyunu Radyonun İçindekiler’de de tıpkı “Son Kervansaray” gibi sığınmacılar konusu ele alınıyor. Ama Mnouchkine’in sığınmacılar sorununu tüm katmanları ve boyutlarıyla gündeme getirmeye çalışan epik yapılı oyunun tersine yer ve zaman birliğine dayanan bu oyunun dramatik bir kurgusu var. Oyun, bu açıdan da onca sefaletin ve acının içinden insanın içine işleyen çok vurucu bir kesiti gösteriyor. Bu insanların öyküsü ve düşü, hayali birbirinden hem çok farklı hem de değil. Tek istedikleri insanca bir yaşam. Bunun için her şeyi terk etmişler ve her şeye hazırlar. Birbirlerine karşı hem sıcak ve insancıl hem de çok acımasız; hem duyarlı hem de ölesiye nefret ve kin dolu. OYUNUN DUYARLILIĞI Oyundaki şiirsel anlar, Iraklı bir çiftin birbirine duyduğu derin sevgi, küçük çocuğun diğerleriyle kurduğu iletişim, CUMHURİYET KİTAP SAYI 1125