Katalog

¥ ğil ama evlendiği erkekler de toplumda yer sahibi... Özellikle Adnan onu bir mücevher gibi taşımış hep hatta öyle âşıkmış ki ya benimle evlenmezse diye başını küt küt duvara vururmuş diye anlatıyor Mina Urgan’ın annesi Şefika Hanım. YAPITLARINDA KENDİNİ YAZDI Matematik öğretmeni Salih Zeki ile evlilik ve hayli sancılı, inişli çıkışlı bir ilişki… Halide’nin anlattıklarından Salih Zeki’nin onu ruhen yalnız bıraktığının anlaşıldığını, sık sık aldattığını ve bunun Halide’ye yapıtlarındaki mutsuz, yalnız kadın karakterleri yazdırdığını belirtiyorsunuz. Hem Halide’nin hayli kişisel yazınını hem de evliliğinin yapıtlarındaki karakterlerde nasıl vücut bulduğunu konuşalım isterim? Koşut ilerliyor çünkü… Koşut evet, ruhsal ve fiziksel dönüşümlerini romanlarına neredeyse birebir yansıtıyor. Öncelikle İngilizce öğretmeniyle Shakespeare ve George Eliot okuyor. Yazar olmayı da o günlerde düşünmeye başlıyor. Emile Zola’ya inanılmaz hayran. 1917’de, cinsel yolla bulaşan hastalık konusunu merkeze oturtan ilk ve tek erken dönem romanı özelliğini taşıyan ve “Mev’ud Hüküm’ adlı romanını da frengiden ölen Zola’ya ithaf etmiş. Öğretmeniyle “Mother” adlı bir kitaptan tercümeler yapıyor ve kitap kendi ismiyle basılıyor. 1897 OsmanlıYunan Savaşı’nda hayatını kaybedenler anısına açılan bir sergide bu çevirisiyle şefkat nişanı alıyor. Aile dostları Rıza Tevfik’ten halk ve tekke edebiyatını öğreniyor ve ilk öyküsü “Eller”i o yıllarda yazıyor. Ders aldığı ve sonradan evleneceği Salih Zeki’den “Battal Gazi Hikâyeleri” ile Zola’yı bütünleştiren, Doğu ile Batı’yı bir araya getiren tahlilci bir bakış açısı kazanıyor. Dedektif romanlarına tutkun. Evlendikten sonra eşine ve babasına Conan Doyle’un Sherlock Holmes kitaplarını Türkçeye çevirerek okuyor. İkinci meşrutiyetin görece özgür ortamında Celal Sahir Erozan’ın çıkardığı “Demet”e yazıyor. Sonra Tevfik Fikret, Hüseyin Cahit ve Hüseyin Kâzım Kadri’nin hazırladığı “Tanin”de edebiyat sütunlarına yazıyor. “Hiç tanınmayan birisiydim ve bir yazar olarak kariyerimin başındaydım” diyor. Aynı dönemde ilk romanını bitiriyor; “Raik’in Annesi”. Metres konulu bu romanında kocasının kendisini sürekli aldatmasına duyduğu öfkeyi yansıtıyor adeta. Sonra İngiliz The Nation dergisinde “Türk Kadının İstikbali” başlıklı yazısı yayımlanıyor. Hamile kalmak için uğraştığı günlerde bir hamile kadının hikâyesini yazıyor: “Heyula”. Sonra “Seviye Talip” romanına da sızıyor mutsuz evliliği. Ve 1912’de Tanin’de “Handan” adlı romanı tefrika ediliyor. HANDAN=HALİDE “Handan” neredeyse birebir kendisi diye yazıyorsunuz. Birebir! O kadar ki insan utanır yani bunları yazarken diye düşündüm yani. Kendisi de anneannesi ile bir sohbeti sırasında Handan’ı yazarken galiba çok abarttım demiş, kalemine hâkim olamamış yani. Bir de bunlar toplumun, kadınların ortak dertleri olduğu için kendinde öyle bir hak görmüş herhalde. Sözcülüğünü yapacağım diye düşünmüş sanıyorum. Salih Zeki’nin ikinci eş almak istemesi falan… Yine de en çok onu sevmiş... Tabi rezalet bir durum. Üstelik bakıyorsunuz o dönem böyle ikinci eş alma falan çok yaygın bir şey de değil ve Ha mektup yazıyor. 10 Ağustos 1919’da Mustafa Kemal’e yazdığı ve sonraları aleyhine propaganda malzemesi olarak kullanılacak mektupta, imparatorluğun o günkü sınırlarını koruyacak bir çözüm olarak öneriyor Amerikan mandasını. ABD’nin mandacılık anlayışı o dönem farklıydı diyorsunuz. Farklıydı, o zaman ABD’nin yayılmacı bir politikası yoktu ve başında da son derece düzgün bir başkan vardı. Onların talep ettiği manda bugünden bakınca anlaşıldığı gibi bir İşgal yıllarında İngilizler tarafından öldürülecekleri korkusuyla manda değil. Zaten ABD’ye yolladığı oğulları Ali Ayet ve Hasan Zeki ile 1924 yazında Münih’te... ABD’de çok pahalıya mal Mustafa Kemal ile Gebze Tren İstasyonu’nda... 1923 Ocak; İzmit’te Mustafa Kemal’in gazeteciolacak diye manda teklifini lerle yaptığı ilk basın toplantısına Halide Edib Komedyası” kitabıyla ilgili bir söyleşi kabul etmiyor. Halide’ye göre Anadode davetliydi. için evine gidiyor. Sonra Halide bir gün lu’daki mücadeleyi dikkat ve sevgiyle izsansüre uğruyor. İstanbul Radyosu’nda, leyen bir Amerika var. Halide, Willide gibi bir kadının başına geliyor. Bu cunta döneminde bir programa katılıson’un 12. prensibinden ‘Türklerin çokonuda yıllar sonra Mina Urgan’la dertyor, “En sevdiğiniz yazar kimdir sorusuğunlukta oldukları yerlerde, istiklallerileşmiş. Bir tek erkeği sevdiğini ama o na”, “Yaşar Kemal” deyince o bölüm ne dokunulmayacağı’nı anlıyor. Onun tek erkeğin de altı ay sonra aldatmaya askerin sansürüne takılıyor. Çıkaralım ve birçok aydının bu prensipleri benimbaşladığını ama eşi ikinci bir kadına niburasını diyorlar Halide de kabul etmisemesinin nedeni, Ermeni ve Yunanlılakah kıymaya kalkınca oğullarını da düyor ve röportaj da yayınlanmıyor. Bir de ra toprak verilmemesini garantiye alşünerek sineye çekemediğini anlatıyor Yaşar Kemal bir gün “Beni neden çok mak. Urgan’a. seviyorsunuz” diye sormuş, anne tara Halide’nin Wilson’a serzeniş dolu “Handan”ın sonrası nasıl geliyor? fından Kürtlük olan Halide Edib de bir mektubu var... Çok sonraları kendi 29 Ekim 1923’te Cumhuriyet’in ilanı “Seni Kürt olduğun için çok seviyosiyle yapılan bir söyleşide, emperyalist sıralarında Halide karamsar ruh halini rum” demiş. heveslerinin engin çıktığını vurgulayayansıtan önemli romanı “Vurun Kahpe Milli Mücadele anılarından oluşan rak ABD’ye sitem ediyor. ye”yi yazıyordu. Bu romanda Milli Mü“The Turkish Ordeal”ı ise hayli gürültü ABD Başkanı Wilson felç geçiriyor, cadelede kadınlara yapılan haksızlıkları koparıyor… etkisiz kalıyor ve önerileri de bir bakıma kendine yapılan haksızlıklarla birleştir Türkiye’de hemen yayımlanamıyor kadük kalıyor. Ayrıca şu da bir gerçek mişti. 1924’te tefrika edilen “Kalp Ağrızaten. Halide Amerika’ya giderken Lonki politikaları kendi ülkesinde de pek sı” ise başkahramanı Kürt olan bir aşk dra ve New York’ta eş zamanlı yayımlabenimsenmiyor Wilson’un. Halide manromanı. Halide’nin Kürt yakınlarından nıyor. Mustafa Kemal’i eleştirmesine dacı ruhuyla hareket eden biriyse, manizler taşıyor. Bu arada en sevdiği şair büyük tepki gösteriliyor ve cadı kazanı da da bugün tarif ettiğimiz kadar korYahya Kemal, en sevdiği hikayeci ise kaynatılmaya başlıyor, Yahudi kökeni kunç bir şey ise neden sonra iki çocuğuÖmer Seyfettin. mevzu ediliyor, sonra namusuna dil uzanu bırakıp Milli Mücadele saflarına gitılıyor. Kitapta bu konudaki yazılardan diyor. Manda macerası 1919, Halide’nin YAŞAR KEMAL VE NÂZIM SEVGİSİ örneklere de yer verdim. Kitap TürkiMilli Mücadele’ye gitmesi 192022 arası Halide Edib’in edebiyatının tümünü ye’de, Halide’nin o günlerin Türkiye’siyani üç sene cephede bu kadın. Ayrıca değerlendirmeye yerimiz yetmez ama ne göre yeniden düzenlediği şekliyle Halide, Heyeti Temsiliye adına konuYaşar Kemal’i ve Nâzım’ı sormadan ol“Türkün Ateşle İmtihanı” adıyla tam 34 şuyor yani görevli gibi. Önce Erzurum maz... yıl sonra, 1962’de yayımlanabiliyor. sonra Sivas Kongresi’nde bir büyük Şöyle, Vedat Günyol’u ilk Paris’ten devletin yardım ve dayanışması istenebitanıyor Halide ve bir söyleşi yapıyorlar. lir şeklinde ABD kastedilerek bir madMEŞHUR AMERİKAN MANDASI Günyol, “Bugünkü gençlik için ne düde konuyor. Bu daha sonra manda ve OLAYI! şünüyorsunuz” diye soruyor. Halide de himaye kabul edilemez şeklinde Nu Halide Edib ile ilgili şu “Amerikan “İçlerinde ‘Taranta Buba’ ve sırf ideolotuk’ta geçtiği için kafa karışıyor. Evet, mandası” konusunu da konuşalım isteji için olan parçalar çıkarılırsa ‘Benerci manda ve himayeyi zaten kabul etmeKendini Niçin Öldürdü?’ derecesindeki rim. mişler Milli Mücadeleyi vererek ama eserleriyle gençler arasında, hatta bu de Önce, 1918 sonlarında Wilson Prenbaşta gerekirse diye bir ihtimal olarak virde ‘dahi’ sıfatını alabilecekler vardır” sipleri Cemiyeti kuruluyor... Halide kuda düşünmüşler. Halide de bu kervanın diye cevap veriyor. Nâzım’ın şiirlerinin rucusu diyebiliriz. Ama yalnız değil Hahep bir parçası yani tek değil. yüksek sesle okunmasını da seviyor. lide, derneğin yöneticileri arasında Cela Mustafa Kemal ile iletişimleri nasılSonra 1950 seçimleri zamanı hapiste açleddin Muhtar, Ali Kemal, Hüseyin Hudı? lık grevine başlıyor Nâzım. Halide de lusi ve Refik Halid de var. Etkin üyeleri Kafasında iki Mustafa Kemal var. Biaydınlarla birlikte Nâzım için imza veiçinde de Ahmet Emin, Yunus Nadi, rine hayranlık duyuyor, diğerinden korrenler arasında. Yaşar Kemal ile ilgili de Celal Nuri, Necmettin Sadık gibi tanınku ve öfkeyle söz ediyor. Onun dönemişöyle; 1958’de Yunus Nadi Jürisi’nin mış yazarlar bulunuyor. Bu süreçte Hanin en önemli lideri olduğunu kavrıyor Başkanı Halide Edib. Gazeteye yollanan lide Amerikalılarla görüşmeler yapıyor, tabi. O günün asli görevinin Mustafa dosyaları önce Yaşar Kemal ile Burhan olanakları araştırıyor. Ağustos 1919’da, Kemal Paşa’ya destek vermek olduğuFelek okuyor. Orada bir iletişimleri var. manda üzerine biri Amerikan kamuoyu nun bilincinde. Sakarya Savaşı’nda “on1959’da da Yaşar Kemal, “Sevda Sokağı na, diğeri Mustafa Kemal’e iki önemli başı” rütbesi veriliyor. 21 gün cephede kalıyor. Mustafa Kemal ile yan yana siİpek Çalışlar ile Gamze Akdemir... perdeler. Her zaman aynı fikirde olamıyorlar, kimi zaman uzaklaşıyorlar. Bir de Mustafa Kemal’e şu suikast olayı var. Suikast girişimiyle ilgili Mustafa Kemal’in suikastçıların arasında geçmişte siyasi danışmanlığını yapmış bir kadın bulunduğunu açıklaması dikkatleri ister istemez Halide’nin üzerine çekiyor. O sıralarda Halide ise yurtdışında. ? [email protected] Halide EdibBiyografisine Sığmayan Kadın/ İpek Çalışlar/ Everest Yayınları/ 556 s. SAYFA 5 CUMHURİYET KİTAP SAYI 1057