Katalog

Ekitap, okuma alışkanlığımızı değiştirecek mi? B ilgisayarın icadı, internetin gelişimi bilginin paylaşılmasında büyük kolaylıklar sağladı. Artık çok daha kolay ve hızlı bir şekilde bilgiye ulaşabiliyoruz. Bilginin paylaşımında en önemli kaynaklardan olan kütüphaneler de bu değişime ayak uydurdu. Birçok kütüphaneye ve raflarındaki kitaplara dijital ortamda ulaşmak mümkün. tapçı paylarının ödenmemesi kitap fiyatlarının en az yüzde 50 yüzde 60 ucuzlayacağını gösteriyor. Kütüphaneler aracılığıyla telif hakkı süresi dolmuş kitaplara da bedava ya da çok küçük kütüphane üyeliği bedelleri ile ulaşılabilecek. Yayıncılıkta en önemli sorunlardan biri de baskısı biten kitaplar. Baskısı bitip yeniden üretilecek kitap yeni harcamalar gerektiriyor; matbaa ve kâğıt masrafı, telif ücreti vb. Eğer kitabın satış oranları düşükse yayıncılar genellikle tercihlerini tekrar baskıdan yana değil yeni yayından yana kullanıyor. Çünkü üretilen kitap sayısına göre kitapevlerinin sergileme olanakları kısıtlı olduğu için az satan kitaplar genellikle sergilenme şansı bulmuyor, ya sadece büyük kentlerde bulunan büyük kütüphanelere başvuracaksınız ya da sahaflara. Ekitap olarak üretilen hiçbir kitabın baskısının bitme sorunu yok. Kültür tarihini oluşturan yüz binlerce kitap da özellikle kütüphaneler tarafından hızla ekitap haline getirilip okurlara sunuluyor. Kağıda baskının maliyetli bir iş olması nedeniyle birçok yazar kitaplarını yayınlatma olanağı bulamıyor. Oysa ekitap’la birlikte herkes, hemen hiç yatırım yapmadan, sadece bir bilgisayarla kendi yayınevini kurabilir. Yayınevi, matbaa, dağıtım, kitapçı zincirinden geçmeden kitaplarını okura ulaştırabilir. OKURUN ENDİŞESİ Ekitaba en büyük eleştiri günümüz okurlarından geliyor. Kâğıda basılı kitaba alışmış okur, kitabı elinden tutmadan, selüloz kokusunu duymadan, sayfa çevirmeden okuyamayacağını söylüyor. Haklılar da... Alışkanlıklardan kolay vazgeçilemiyor. Okurlar el yazmasından matbaaya geçilirken ne düşünmüşlerdi acaba? Burada da benzeri bir durum var, günümüz okurları belki bir süre daha kağıda basılı kitabı tercih edecek ama bilgisayar çağına doğan çocukların böyle bir arzusu ya da alışkanlığı olmayacak sanırım. Zaten ekitap, kâğıttan vazgeçemeyen okurlar için de kolaylıklar sağlıyor. Siparişe dayalı baskı (print on demand) bu yöntemlerden biri. Dijital olarak kaydedilmiş her kitabı tek bir alıcı bile olsa kâğıda basıp ciltleyip üretmek mümkün. Yabancı internet kitapçıları yıllardır bu yöntemi uyguluyor. Üstelik ekitaplar da kâğıda basılabiliyor, yani okurun bilgisayardan, ekitap okuyucusundan kitabı okuma olanağı olduğu gibi yazıcısında kâğıda basması da mümkün. TELİF HAKLARI SORUNU İkinci ve belki de en önemli eleştiri dijital ortamda yazarın ve yayıncının telif haklarının nasıl korunacağı. Ekitabın kolay kopyalama ve dağıtma avantajı izinsiz çoğaltmaları ve korsan yayını hem kolaylaştırıyor hem de takibini, cezalandırmasını güçleştiriyor. Bilgisayarın icadından, 70’li yıllardan beri kitapların dijital ortamda üretilmesi için çeşitli girişimlerde bulunulmuş ama bu alan gelişmemiş. Sanıyorum kitap yayıncılığında dijital ortamın kullanılmasının bu kadar gecikmesinin en önemli nedeni de hak takibinin nasıl olacağının çözülmemiş olması. Ama teknolojik gelişmeler yazarı, yayıncıyı beklemiyor. Öncelikle müzik, ardından sinema eserlerinin internet aracılığıyla hiçbir kontrole, hak takibine uğramadan dağıtılması, yayıncılar için de tehlike çanlarının çalmasına neden oldu. Müzik sektörü de tıpkı yayıncılar gibi geleneksel yöntemlere bağlı kalmak, ürünlerini fiziksel ortamda CD olarak satışa sunmakta uzun süre direndiler, teknolojik gelişmeye ayak uydurmak istemediler ve müzik sektörü çökme noktasına geldi. Müzik paylaşımı onlar istemese de neredeyse tamamen internet ortamından gerçekleştirilmeye başladı. Son bir kaç yıldır yayıncılıkta da benzeri bir durum gelişmeye başladı. Kâğıda basılan kitaplar okurlar tarafından taranıp internet forumlarında paylaşılmaya başlandı. Yani yayıncılar ne kadar kağıttan vazgeçmek istemese de yeni nesil okur dijital yayıncılığı, ekitap üretimini başlatmış oldu. Diğer yandan Google’un dünyada mevcut tüm kitapları tarayıp internette kullanıma sunma girişimi ve bu işte yayıncıları devreden çıkartacağının düşünülmesi, Avrupa Birliği’nin dijital kütüphane kurma girişimleri artık daha fazla kâğıda baskıda direnilemeyeceğinin kuvvetli işaretleri. EKİTABIN GELİŞİMİ Bu gelişmelerin kendi varlık nedenlerini ortadan kaldıracağını, iflas edeceklerini fark eden internet kitapçıları yayıncıları daha fazla beklemeden ekitap satışının ilk adımlarını attılar. Pek de güvenli olmayan, kolay kopyalamaya uygun PDF formatında ekitaplar üretilip satılmaya başlandı. Ardından da eokuyucular Sony Reader ve Amazon’un Kindle’ı geldi. Eokuyucular hem bilgisayara gerek duymadan on binlerce kitabı taşımayı ve yenilerine internet aracılığıyla ulaşıp satın almayı sağlıyor, hem de mat ekranları ile geleneksel okurun aradığı kağıt tadını mürekkeple basılmış hissini veriyor. Eokuyucuların piyasaya sunulmasında kuşkusuz yazılım şirketlerinin geliştirdiği güvenli, kişiye özel şifresi olan dosyalar üretebilecek programların geliştirilmesi önemli etken. Bu programlar aynı zamanda yazarın ve yayıncının hak takibini, kimin nerede kaç tane ekitap sattığını kontrol edebilmesini ve dijital ortamda eserlerin güvenli olarak korunmasını da sağlıyor. Geçen yıl sadece ABD’de yaklaşık bir milyon eokuyucu satılmış. Apple’ın satışa sunduğu iPad gibi yeni eokuyucular ile bu sayı hızla aratacak. Bu rakamın 5 yıl içinde 29 milyona ulaşacağı tahmin ediliyormuş. Şimdilik eokuyucuların fiyatları biraz pahalı, 200 dolar civarında ama üretim ve üreten firma sayısı arttıkça bu fiyatın düşeceği kesin. EKİTAP TÜRKİYE’DE Türkiye’de de bu ay ekitap satışı başlıyor. Eokuyucuların Türkiye’de satılmaya başlaması ile birlikte birçok firma ekitap satmaya başlayacak. İnternetin en büyük kitapçılarından İdefix, TTGV (Türkiye Teknoloji Geliştirme Vakfı) ve TÜBİTAK desteği ile ekitap platformunu kullanıma sunmak üzere. Projenin yöneticisi Bora Ekmekçi şunları söyledi; “Bu projeyi planlarken Amazon’un yapmakta olduğu gibi kapalı bir sistem ile tekelleşmek yerine açık ve özgür bir platform olmasını hedefledik. Bu kapsamda okurları belli bir cihaza ve formata bağımlı kılma taraftarı değiliz. Bilindiği üzere birden fazla ekitap formatı bulunuyor. Ancak Uluslararası Yayıncılar Birliği epub uzantılı formatı ekitap formatı olarak benimsedi. Biz de projemizde epub formatını kullanıyor olacağız. Projenin en önemli konusu telif eserlerinin güvenliğinin korunmasıdır. Bu kapsamda çok çalışma yaptık. Adobe’nin koruma sağlayan ürünleri bizim işimizi kişiye özel şifreleme aşamasında gayet kolaylaştırdı. Bu sayede satın alınan bir kitap kırılması imkasız olan metodla satın alan kişiye göre şifreleniyor ve cihazına (cihazı da tanıyor) gönderiliyor. Başka bir cihazda açmak istediğinizde ise cihaz ve ekitap uyuşmadığı için kitap açılmıyor. Şu anda 4 firma yurtdışından farklı markalı cihazları Türkiye’ye getiriyorlar. Bu cihazların gelmesi ile birlikte ekitap satışına başlayacağız. Avrupa ülkelerinde de adobe’nin sistemi kullanılmakta olduğu için yabancı kitaplara ulaşmak da çok kolay olacak ya da tam tersi, yurtdışında oturan Türk vatandaşları ekitap ile anında türkçe kitaplara ulaşabilecekler. Şu aşamada yayınevleri telif haklarına sahip oldukları kitapları ekitap formatına çeviriyorlar. Projeye 10.000 adet ekitap ile başlamayı hedefliyoruz. Ekitapların fiyatlarının normal kitaba göre yüzde 60 ila yüzde 50 arasında daha ucuz olacağını öngörüyoruz. Bu da, kitap fiyatlarının pahalılığı sebebiyle korsan kitap alan kişilerin ekitaba yönelmesini sağlayacak, uzun vadede korsan kitap piyasasına (şu anda sektörün iş hacminin yarısını korsan kitaplar oluşturuyor) giden ciro yeniden sektöre geri kazandırılmış olacak.” ? O kuduğum Kitaplar METİN CELÂL Kitapların dijital ortamda dağıtılıp, paylaşılabilmesinin kolay ulaşılabirlik yanında okur açısından da avantajları var. Öncelikle on binlerce kitabı bir dizüstü bilgisayarda ya da eokuyucuda saklayıp, taşıyabiliyorsunuz. Özellikle araştırmacılar ve öğretim üyeleri açısından işlerini çok kolaylaştıran bir şey bu. Eokuyucunuza yüklü kitaplarda hızlı arama yapıp binlerce sayfa okumaya gerekmeden aradığınız konu ya da kavrama sadece bir arama komutu ile ulaşabiliyorsunuz. Kütüphanelerin koleksiyonlarındaki eserleri tarayıp ekitap haline getirmeleri ile dünyadaki tüm kitaplara oturduğunuz yerden erişmeniz mümkün oluyor, olacak. Bu özellik yoksul ülkelerdeki araştırmacılar için büyük bir avantaj. Eğitimde, araştırmada kütüphanelerinde yüz binlerce kitap bulundurabilen zengin ülkelerdeki meslektaşları ile fırsat eşitliği sağlanmış oluyorlar. Bilgi sadece parası olana değil herkese açık hale geliyor. Bu kolay erişimin yoksul ülkelerdeki öğrencilere de daha iyi eğitim almak açısından yararı olacak. Eğitimdeki gelişmeler daha hızlı bir şekilde ders kitaplarına yansıyacak. Zengin ülkelerdeki yaşıtlarının okuduğu lüks kâğıda basılı, renkli, en yeni bilgilerle dolu ders kitaplarını onlar da okuyabilecek. YAYINCILIKTA YENİ OLANAKLAR Bu gelişmelerden kitap yayıncılığının da etkilenmesi kaçınılmazdı. Çünkü dijital medya ortamı yayıncılara basılı kitaba göre birçok kolaylıklar sağlıyor. Bunlardan ilki ve en önemlisi dağıtım ve depolama kolaylığı. Dijital ortamda üretilen kitapların kağıda basılarak çoğaltılması, depolarda saklanması, kitapçılara ulaştırılıp sergilenmesi gerekmiyor. Tüm bu işlemler bir bigisayar ve internet bağlantısı ile hallediliyor. Basma, depolama, dağıtma, kitapçıda sergileme işlerinin ortadan kalkması da kitabın okura ulaşmasının hızlanması ve maliyetlerin ucuzlaması anlamına geliyor. Maliyetlerin ucuzlaması da kitap fiyatlarının düşmesi anlamına geliyor. Matbaa ve kâğıt masrafının olmaması, dağıtımcı ve kiSAYFA 12 CUMHURİYET KİTAP SAYI 1046