Katalog

OKURLARA lenerek bir dizi reforma girişen, genç yaşta yaşama veda eden zarif ve duygusal bir padişahın hüzünlü öyküsünü ‘Abdülmecit’ adlı kitabında anlatan Hıfzı Topuz, “Abdülmecit’in Batı’ya açtığı pencere Türkiye’de birtakım müesseselerin kurulmasına neden olmuştur. O müesseselerde yetişen insanlar Türkiye’nin geleceğine yönler verdi. Namık Kemal’ler, Ziya Paşa’lar, Mithat Paşa’lar, Tevfik Fikret’ler, Mustafa Kemal’ler o dönemde kurulan müesseselerde yetişti ve onlar Türkiye’yi başka bir yöne götürdü” diyor. Hıfzı Topuz’la kitabı üzerine konuştuk. “Kamuran Şipal 1962 ile 1988 arasında ‘Beyhan’, ‘Elbiseciler Çarşısı’, ‘Büyük Yolculuk’, ‘Buhurumeryem’ ve ‘Köpek İstasyonu’ adlı beş öykü kitabı yazdı. Yapı Kredi Yayınları bu öykü toplamını bir araya getirerek ‘Gece Lambalarının Işığında’ adıyla yayımladı. Daha önce yıllar içinde tek tek yayımlanmış yapıtları, aradan oldukça uzun bir zaman geçtikten sonra ardı ardına okumak ilkinden farklı bir algı sistemini devreye sokuyor. Retrospektif bir sergiyi dolaşırken nasıl ressamın desenle, renkle, figürle hesaplaşmasının zaman içindeki değişimini izleyebiliyorsak, toplu öyküleri okumak da bir yaşamı, bir ruhu, bir yazınsal süreci önümüze seriyor. Her bir öykünün sunduğu özerk alan, bir silsile içinde dizilerek, adeta bir roman alanı oluşturuyor.” diyor Birsen Ferahlı, Şipal’in öykülerini değerlendirdiği yazısında. Bol kitaplı günler... Batı kültüründen esin P rof. Olcay Yazıcı’nın girişimi ve Borusan Oto’nun desteğiyle yeniden dolaşıma giren bir ‘define adası’, 2002’den bu yana İstanbul Tıp Fakültesi Psikiyatri Kliniğinde sergileniyor. Akıl hastalarının sanat yapıtları. ervasız Pertavsız ENİS BATUR Yaratıcılık ve Patoloji II Öykünün başlangıcı, 1957 yılına iniyor. O yıl, Prof. İhsan Aksel’in izniyle, Prof. Kâzım Dağyolu ve Dr. Süleyman Velioğlu’nun başlattıkları Psikopatolojik Sanat Laboratuarı ilgili çevrelerde tanınan bir merkez. Velioğlu’nun ölümüne dek başında kaldığı, yönlendirdiği bu birimin tıp alanına katkılarını ölçebilecek durumda değilim; aklıselim, bunun ancak olumlu yönde olduğunu söylese bile, buna karşılık, kültürel düzlemde, DağyoluVelioğlu ikilisinin haksız yere unutulmuş, tam unutulmuş olmasa da gölgede kalmış atılımlarının zengin bir birikim oluşturduğunu belirtmek haddimi aşmak olmaz sanırım: Patolojiyle yaratıcılığın kesişme alanlarında ortaya çıkan ürünlerle diyaloğun, Sanat bağlamında ayrıcalıklı bir önem taşıdığı bilinen gerçek. Yılların içinde güç belâ oluşturabildiğim bir dosyanın içeriğine güven duyulacak olursa (eksiklerimi bilemediğim için kendimi böyle ifade ediyorum!), bu konudaki ilk yayınlar 196062 arası günışığına çıkmış: DağyoluVelioğlu ikilisi, Aksel’in de katkısıyla peşpeşe ürün vermişler: Akıl Hastalarının Sanat Mahsülleri, Psikopatolojik Sanat ve Akıl Hastası, Bir Şizofren Hastanın Sanat Ürünleri ve Prof. Dağyolu’nun 350 bini aşkın izleyicinin gezdiğini belirttiği, Fransız konsolosluğunda (sonra da Ankara’da) açılan “Akıl Hastalarının Resim Sergisi”ne yazdığı giriş ve “izah” metni. Laboratuvar projesini tetikleyen örneğin ya da örneklerin adı geçmiyor kaynaklarda. Üçlünün izlediği literatür, bibliyografik verilere ve dipnotlara bakılırsa, bu serüvenin geçmişine çok da hâkim olmadıklarını gösteriyor. Dubuffet’yi ve Ham Sanat etrafında 1945’den başlayarak kopan gürültüyü henüz duymamış olmaları ciddi bir eksiklik gerçi, ama bu taze gelişmelerden o dönemde haberdar olunmaması anlaşılır bir şey. Köprüyü, Türkiye’de Ferit Edgü kurmuştur sanatsal düzlemde. (İki yıl önce, Geceyazısı dergisinde çok önemli bir belgeyi, “Dubuffet’yle Yazışmaları”nı okura sundu ve İ. Üniversitesi Tıp Fakültesi Psikiyatri Klinihak ettiği ilgiyi topladı: Kimseden çıt çıkmadı). ği’nde 2002’den bu yana sergilenen sanat yaOna, yapıtlarıyla Yüksel Arslan’ı da eklemek pıtlarından birkaç örnek... P Süleyman Velioğlu TURHAN GÜNAY eposta: turhangunay@cumhuriyet.com.tr cumkitap@cumhuriyet.com.tr Hans Prinzhorn Adolf Wölfli ve bir çalışması (yanda). gerekir başta Dr. Ferdiére (ki Dağyolu da ona gönderme yapmıştır), Van Gogh ve Artaud üzerinden deliliğe ikidebir batıp çıkmıştır Arslan. Ya Fikret Ürgüp, Koptagel ve Metin Özek? Konuya yakın ilgi duyduklarından şüphem yok; ama izler dağınık. Beni asıl şaşırtan, DağyoluVelioğlu ikilisinin, 195762 arası, Dr. Prinzhorn’un çığır açmış yapıtından dolaylı biçimde, bir tek alıntıyla sözetmeleri oldu: 1922‘de yayınlanan Deliliğin Dışavurumları Aby Warburg’dan Paul Klee’ye, Breton’dan Dubuffet’ye, şâkülden inhiraflık koşulunun yaratıcılık boyutuyla ilgili her sanat ve edebiyat adamının başucu kitabı konumundadır. İlk büyük koleksiyonu da o oluşturmuş, XX. yüzyılın ilk yarısında gerçekleşmiş pek çok yapıtın sırra kadem basmasını önlemiştir. Prinzhorn koleksiyonu bugün Heidelberg’de, geçen yıl izleme olanağı bulduğum bir Wölfli sergisi, kliniğin ilgisini sıcak tuttuğunun kanıtıydı. O kitap Réja’sıyla, Morghantaler’iyle, Thévoz’uyla, Guattari’siyle uzun bir zincirin dönüm noktasındadır: Ondan önce, Tıbbın yaratıcılığa yönelttiği bakıştır asıl hasta olan. Dr. Velioğlu’nun sonraki yıllarda geçirdiği evreleri, katettiği mesafeyi bilmiyorum. 195762 döneminde, yaptıkları çalışmalarla, Mazhar Osmanİzeddin Şadan hattını kırdıkları, her sıkı sanatçının ‘dejenere’lik gizilgücünü kanıtlamaya yatkın bir perspektifi bütünüyle yıktıkları kesin. Gelgelelim, Ham Sanat, Prinzhorn’dan Dubuffet’ye ve Breton’a giden çizgi üzerinden, canalıcı bir ayrımın belirginlik kazanmasına yolaçmıştı: Bir sanatçının (diyelim Van Gogh’un) akıl sağlığını yitirmesiyle, akıl sağlığını yitirmiş birinin (sözgelimi Wölfli’nin) sanatçı olması taban tabana zıt iki parametre dayar önümüze. Belki bundan, sanırım bundan, bizler Aktedron Fikret’i, Semiha Berksoy’u, Mustafa Irgat’ın resimlerini tam göremedik. ? İmtiyaz Sahibi: Cumhuriyet Vakfı adına İlhan Selçuk?Genel Yayın Yönetmeni: İbrahim Yıldız?Yayın Yönetmeni: Turhan Günay? Sorumlu Müdür: Miyase İlknur?Görsel Yönetmen: Dilek Akıskalı?Yayımlayan: Yeni Gün Haber Ajansı Basın ve Yayıncılık A.Ş.?İdare Merkezi: Prof. Nurettin Mazhar Öktel Sok. No: 2, 34381 Şişli İstanbul, Tel: 0 (212) 343 72 74 (20 hat) Faks: 0(212) 343 72 64?Baskı: DPC Doğan Medya Tesisleri, Hoşdere Yolu, 34850 Esenyurt İSTANBUL.?Cumhuriyet Reklam: Genel Müdür: Özlem Ayden/ Reklam Müdürü: Eylem Çevik?Tel: 0 (212) 25198 74750 (212) 343 72 74?Yerel süreli yayın?Cumhuriyet gazetesinin ücretsiz ekidir. CUMHURİYET KİTAP SAYI 1023 SAYFA 3