Katalog

Türk ve dünya klasiklerini yayımlamak, Milli Eğitim Bakanlığı'nın ilköğretim ve liseler için hazırladığı 100 Temel Eser listelerinden sonra bir furya halini aldı. 100 Temel Eser listesinde yer alan kitapları milyonlarca öğrencinin satın alacak olması bu furyanın nedeniydi. Yayıncılar hızla klasik yayıncılığına yöneldiler. Büyük bir rekabet oluştu. Öğrencilerin alım gücünün genel olarak düşük olduğundan kitap fiyatlarını aşağı çekebilmek için her yol denendi. lk akla gelen de yazara, çevirmene telif hakkı ödememek oldu. Çünkü bu ödemelerin kitap maliyeti içindeki payı %40'lara ulaşıyor. Yasalara “nasıl işimize yarar” diye değil de “neresinden deleriz” diye bakmaya alışık olunduğu için Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu'nda (FSEK) çıkar yol arandı, bulundu. FSEK'e göre yazarının ölümünün üzerinden 70 yıl geçmiş eserlerin kullanımı serbest. Maliyetleri düşürmek için 70 yıllık süreyi aşmış eserlere yöneldiler. Ama eser 70 yılı geçmiş, yani serbest olsa da çevirmene de bir ödemede bulunmak gerekiyordu. Çevirmeni telif hakkı talep edemeyecek bir duruma getirmenin yolları arandı. İlginç yöntemler bulundu; sanki Victor Hugo eserlerini Türkçe yayımlamış gibi çevirmen adı taşımayan kitaplar yayımlandı ya da çevirilere anonim bir çevirmen adı kondu. En yaygın uygulama ise yeni bir çeviri yaptırmak yerine mevcut güvenilir çevirilerden derlemeler yapmak oldu. Başta Milli Eğitim Bakanlığı’nın klasikleri olmak üzere muteber çevirilerden yeni çeviriler yaratıldı. Genellikle yayınevinin sahibi ya da güvenilir bir editör bu apartma çevirilerin çevirmeni olarak görünüyor. Ama rekabet o kadar yoğun ki fiyatları daha da ucuzlatmanın yollarını aradılar. Yazarına, çevirmenine telif ödenmemenin yanında, sayfa sayısı az kitaplar da üretirseniz rekabette birkaç adım öne geçersiniz. Burada FSEK 81. madde uyarınca kitaplara yapıştırılması zorunlu olan bandrolle ilgili yönetmelik imdada yetişti. Yasada bandrol uygulamasının tüm süresiz yayınlar için zorunlu olduğu belirtilmesine rağmen eski Kültür Bakanı Atilla Koç, "yasaya aykırı yönetmelik olmaz" kuralını görmezden gelerek 16 sayfa olan bandrol muafiyetini 96 sayfaya çıkarttı. Böylelikle yayıncılar bandrol kullanma zorunluluğundan kurtuldu, kitapların sayfa sayısı doksan altıya indi, öğrenciler de 55 YTL yerine 1 YTL ödeyerek klasikleri okumuş (!) oldu. Örneklersek, Don Kişot'un 41 çevirisi var ve sayfa sayısı 64 ile 752 arasında değişiyor. 52 çeşit Tom Sawyer var. Sayfa sayıları 45 ile 309 arasında değişiyor. Fiyatlar ise 1 YTL ile 9.90 YTL arasında. Victor Hugo'nun Sefiller'inden 36 çeşit var. Sayfa sayısı 80 ile 2250, fiyatı 1.90 ile 55 YTL arasında değişiyor. İnternet kitapçılarına baktığınızda klasiklerin yayıncısı olarak İletişim, Can, İş Kültür, Oğlak, Armoni, Aden, Beyaz Balina, İlke, Doğan Egmont, Nar, Karanfil, Bahar, Merkez, Beda, Damla, Engin, Berikan, Erdem, Cem, Akvaryum, Altın, Kabalcı, Nehir, Bilge Kültür, Elips, İnkılap, Remzi, Kastaş, Alfa, Kum Saati, Timaş, Akçağ, Metropol, Oda, Morpa, Birey, Toker, Sosyal, Varlık, Adam, Öteki, Payel, İthaki, Karınca, Eflatun, Bor Metin CELAL Okuduğum Kitaplar İ Klasikler ve Korsanlık do Siyah, İlya, Akış, Şule, Kare, Arkadaş, Kaknüs, Evrensel, Yalçın, Amfora, İskele, Salyangoz, Alkım, Bilgi, Mavi Yelken, Antik… yayınevlerinin adlarına rastlıyorsunuz. Bu listenin eksiği var fazlası yoktur. Bu yayıncıların bir bölümü önemli çevirmenlere çeviriler yaptırarak, büyük emekler vererek, dünya klasiklerini Türkçeye kazandırıyor, bir bölümü de hazıra konup bu emek ürünü kitaplardan kendilerine has apartma yeni çeviriler üretiyorlar. Kimin kimden neyi aldığını, nasıl tornistan edip kendine mal ettiğini tespit etmek düşünüldüğü kadar kolay değil. Ama hakkınızı yasal yollardan korumayı istiyorsanız önce savcıyı davayı açmaya, sonra da mahkemeyi ceza vermeye ikna edecek delillere sahip olmanız gerekiyor. Çünkü kanıtınız yoksa suçladığınız yayınevleri sizi kara çalmakla suçlayabilir. İftira atmanın da Türk hukukunda cezası vardır. Hakkınızı ararken bir anda suçlu duruma düşebilirsiniz. Bir dernekten bir üyeyi çıkarmak için bile elinizde kanıtlar olması gerekir. Onur Kurulu'na kanıt sunamazsanız karaçalıcı durumuna düşersiniz, sizin de, temsil ettiğiniz derneğin de itibarı kalmaz. Olayın karmaşıklığından dolayı yayıncılık dünyasında herkesin bunu biliyor, konuşuyor olması da çok şeyi değiştirmiyor. Örneğin büyük bir yayınevinin genel yayın yönetmeni sıfatını da taşıyan değerli bir yazar, sizin çevirilerini mutber bulduğunuz bir yayınevinin klasik kitaplar yayıncılık anlayışını eleştiriyor. İlk bakışta çeviri kültürüne katkı gibi görünüyor bu eleştiri. Biraz araştırınca bu yazarın genel yayın yönetmenliğini yaptığı yayınevinin yayımladığı klasiklerin hepsinde tek bir çevirmen adı bulunduğunu görüyorsunuz. İngilizce, Rusça, Almanca, İtalyanca ve Norveççeden çeviri yapan tek bir çevirmen! Yayınevi "iyi seçilmiş, iyi basılmış" diye övünerek bu tek çevirmenli kitapları Türkiye'nin en çok satan gazetelerinden biriyle birlikte 2 YTL karşılığı satışa sunmuş. Bu olayı da yayıncılık dünyasında herkes biliyor ama konuyla ilgili olarak sayfa sahibi hiçbir eleştirmen yazma gereği duymuyor, ilgili meslek birliğince yazılan yazı da muteber kitap eklerimiz ve sanat sayfalarımızın iltifatına mazhar olmuyor. Şimdi de bir gazetenin büyük reklam kampanyaları ile bir yayınevinin 100 Temel Eser dizisini kupon karşılığı dağıtması aynı sessizlikle karşılanacak mı, yoksa çevrilerin niteliği sorgulanacak mı merak etmemek elde değil. İstanbul Kitap Fuarı'nda yapılan aşırı indirimler, 1 YTL'ye satışa sunulan klasikler bu furyanın artık doyum noktasına ulaştığını gösteriyor. Bu aceleyle, yalap şap hazırlanmış kitaplar okur tarafından yeterince satın alındı, eksiklikleri, yanlışları görüldü. Okur güvenilir, adlarını bildikleri çevirmenlerin çevirdiği, tanıdıkları yayınevlerinin yayımladığı klasiklere yönelmeye başladı. Kitabevleri de seçimlerini okurun eğilimine göre yapmaya başladı. Şimdi bu kitapların yayıncıları ellerinde kalan kitapları maliyetinin de altında fiyatlara elden çıkartmaya çalışıyorlar. Fuardaki görüntü kirliliğinin nedeni budur. Klasiklerin başına gelenler, geçen yıl 100 Temel Eser rezaletinin sonunda gazete manşetlerine çıkması nedeniyle yaygın olarak tartışıldı. Ben de bu sayfada yayımlanan iki ayrı yazımda konuya değindim; "Yüz Temel Eser ya da 'Olay Rusya'da geçiyor” (20.07.2006) ve "100 Temel Eser Rezaleti Sumenaltı Edilmiş" (14.12.2006). Milli Eğitim Bakanı, bu rezalette adı geçen yayıncıları "korsan" ilan etti. Ama yasal hiçbir girişimde bulunmadı. Çünkü "korsan" demekle bir şey olmuyordu, bu suçlamayı kanıtlaması da gerekliydi. Türkiye Yayıncılar Birliği ve İstanbul Bilgi Üniversitesi'nin düzenledikleri 2. Türkiye Yayıncılık Kurultayı'nda (1314 Nisan 2006) bu konu özel bir oturumda konuşuldu. Yayıncıların klasik eserlerin yayınında çevri kalitesine önem vermediği, birçok çevirinin aslında birer intihal olduğu, daha önce yayımlanmış kitaplardan apartıldığına dikkati çekildi. Özellikle Milli Eğitim Bakanlığı'nın 100 Temel Eser uygulamasından sonra yayıncıların klasik eser yayıncılığına daha çok yöneldiği, rekabetin ve ucuz kitap taleplerinin çevirilerdeki kaliteyi düşürdüğü, kitapların orijinaline sadık kalınmadığı, genellikle büyük oranlarda kısaltmalara gidildiği, eserlerin içeriğine müdahalelerde bulunulduğu konuşuldu. FSEK'in eser sahibine, çevirmene ve yayıncıya verdiği haklara dikkat çekilerek bu tür yayınlarla mücadele için işbirliği yapılması ve gerekirse örnek davalar açılması kararlaştırıldı. Türkiye Yayıncılar Birliği ilk adım olarak hukukçulara bir çalışma yaptırtdı ve FSEK'in hakların kullanılmasına ilişkin 19. maddesinde "(Değişik:1.11.19832936/2) 18’inci madde ile yukarıdaki fıkralarda sayılan salahiyetli kimselerden hiçbiri bulunmaz veya bulunup da salahiyetlerini kullanmazlarsa yahut ikinci fıkrada belirlenen süreler bitmişse eser memleketin kültürü bakımından önemli görüldüğü takdirde Kültür Bakanlığı 14,15,16’ncı maddelerin üçüncü fıkralarında eser sahibine tanınan hakları kendi namına kullanabilir" denildiğini göz önüne alarak 70 yılık koruma süresini doldurmuş Türk ve dünya klasiklerinin haklarının Kültür Bakanlığı tarafından korunması için başvurdu. Ama bakanlığı ikna etmek mümkün olmadı. Kültür ve Turizm Bakanlığı, Türk ve dünya kültürünün temel taşlarını oluşturan bu eserleri "memleketin kültürü bakımından önemli gör"medi, haklarını korumak için bir girişimde bulunmadı. Diğer yandan Yayıncılık Kurultayı kararları uyarınca Kitap Çevirmenleri Birliği (ÇEVBİR) ile Türkiye Yayıncılar Birliği ortak bir çalışma grubu oluşturdu. Bu grup bir yılı aşkın bir süredir piyasada bulunan belli başlı klasik çevirilerini karşılaştırıyor. Amaç, dünya klasiklerinin yayımında yapılan çeviri çalıntıları, intihal, kısaltma ve değişiklikleri tespit etmek. Yapılan tespitlerden yola çıkarak örnek davalar açmak. Bu oldukça zaman ve sabır gerektiren bir iş de olsa boşa konuşmaktansa çalışmak daha iyi. Sanıyorum çok yakında ilk sonuçlar alınmaya, adımlar atılmaya başlanacak.? KİTAP SAYI 929 SAYFA 12 CUMHURİYET