Katalog

Kimi ozanlar “20. Yüzyıl Türk Şiiri”nin 100 ozanı arasında yer almanın mutluluğu içinde kendini önemserken, unutulmuşluğa bırakılmak istenen kimi ozanlar da bunlara aldırmayarak, kendi kozasını örmeyi sürdüreceklerdir. Mustafa Şerif ONARAN Değinmeler XX. yüzyıl Türk şiiri deyince nasıl bir çerçeve çizmek gerekir? Güvenilir şiir seçkileri vardır. Şiir üzerine yoğun çalışmaları olanların düzenlediği seçkiler. Onlar inandıkları ilkelerden ödün vermezler. Bilirler ki ilkelerini gevşetecek olsalar seçkilerine güven duyulmaz. Genellikle seçki düzenleyenler genç ozanlara gelmeye çekinirler. Güncel edebiyat ortamında adları geçse bile, Çağdaş Türk Şiiri’nde nasıl bir yerleri olacaktır? Kişiliklerini bulmuşlar mıdır? Türk şiirinin XX. yüzyıldaki geçmişi söz konusu olduğuna göre iz bırakmış olan değişik dönemlerdeki ozanları anımsamak gerekecektir. Kapsamı dar tutulan seçkilerde bile yüzlerce ozan vardır. Her seçki düzenleyenin kendine göre bir ölçütü olabilir. İşin içine beğeni gibi öznel bir ölçüt girince genel kurallar biraz ertelenmiş olacaktır. ‘100 Ozan100 Şiir’ 2000, Yapı Kredi Yayıncılık, 2001). Bu geniş kapsamlı seçkilerin dışında daha pek çok şiir seçkisi, düzenleyenlere duyulan güvenle, edebiyat ortamında varlığını kabul ettirmektedir. 100 OZAN Çağdaş şiirimiz nasıl bir gelenekten besleniyor? Şiir dilinin gelişmesi, günümüze doğru, ne gibi oluşumların ortaya çıkmasını sağladı? Serbest şiire doğru dize anlayışında, imge düzeninde, söyleyiş özelliğinde ortaya çıkan değişimler nasıl oluştu? Seçkiyi düzenleyenler çağdaş Türk şiirinin genel görünümüne değinirken bu gelişmeleri de yorumlamaya çalıştılar. Aşağıyukarı birbiriyle örtüşen bu görüşler çağdaş şiirimizin değişik evrelerdeki durumunu anlamayı kolaylaştırmışlardır. Bu çalışmalara biraz ayrıntılı değinişimin nedeni, “Türk Kültür, Sanat ve Edebiyatının Dışa Açılması” tasarısıyla ilgili “20. Yüzyıl Türk Şiiri” kitabı üzerine düşündüklerimi söylemek içindir (20. Yüzyıl Türk Şiiri, 100 ŞAİR100 ŞİİR, Kültür ve Turizm Bakanlığı 2006). “20. Yüzyıl Türk Şiiri” söz konusu olunca yüzlerce ozan içinden 100 ozan seçmek, bunun için de çağdaş şiir seçkilerinden yararlanmak kolay bir çalışma gibi görünebilir. 100 ŞAİR100 ŞİİR seçkisinin danışmanlığını yapan 4 ozan var: Enis Batur, Haydar Ergülün, Mehmet Erdoğan, Hakan Arslanbenzer. Her ne kadar Erdoğan ile Arslanbenzer çağdaş şiirimizde pek tanınmış ozanlar değillerse de, şiirbilim üzerine sözü olan ozanlardır. 100 ŞAİR100 ŞİİR seçkisinin çerçevesini çizen Mehmet Erdoğan, çağdaş şi DEĞİŞİK ŞİİR SEÇKİLERİ Memet Fuat, Çağdaş Türk Şiiri seçkisini düzenlerken en son 1944 doğumlu Refik Durbaş’a kadar geldi. “Sonrası” için bir genel değerlendirme yazısında diyor ki: “... Daha sonrası için yapılması gereken eleme ve seçme çalışmalarının sorumluluğunu yüklenecek biri çıkmadı bugüne ÇAĞDAŞ ŞİİRİN EVRELERİ kadar. Yüklenir gibi görünenler de başarılı Ayrıntıya girmeden önce kimi ilkeler olamadılar anlaşılan. Bayağı yetenekli üzerinde durmak yararlıdır. gençlerin öne çıkarılamadığı, bulunması “Garip” ile “İkinci Yeni” oluşumlarını gereken yerlere yerleştirilemediği bir gerbiraz açmak gerekecek. çek” (ÇAĞDAŞ TÜRK ŞİİRİ ANTOLOJİ“Garip Olayı” Orhan Veli ile arkadaşSİ, Adam Yayınları, Genişletilmiş 11. Balarının şiirindeki belli bir evreyi gösterir. sım, Eylül 2004). Daha önce ölçülüuyaklı şiirin en sağlam KURTULUŞTAN SONRAKİLER’i yayıörneklerini vermiş olan bu üç ozan için ma hazırlayan Orhan Burian, ilk baskısı “Garip Olayı” bir geçiş evresidir. Orhan “Mütarekeden Sonrakiler” adıyla Veli’nin “Gün Olur” şiiri, Oktay Rifat’ın 1938’de basılmış olan bir ortak çalışmayı, “Anış”, Melih Cevdet Anday’ın “Bir İlk1946’da yeniden yayımladı. İlk baskıda bahar Şiirine Başlangıç” şiirleri “Garip Behçet Kemal Çağlar ve Haluk ŞehsuDönemi” içinde yer alması gereken şiirler varoğlu ile birlikte hazılanan seçkide değildir. Bu üç ozan “Garip Döneabartılmış yargılar vardı. mi”nden sonra şiirlerini çok değiştirdiler. Orhan Burian KURTULUŞTAN SONMetin Eloğlu “Garip” içinde düşüRAKİLER’in sonuna “Nebula” diye bir nülürken Can Yücel neden “Bireysel bölüm ekledi. Şairler” arasında yer alıyor? “Yarının antolojileri baştan başa onlaKitapta bağımsız ozanların dışında rındır” derken şiirin geleceğini gören bir “60 Kuşağı” ile “80 Kuşağı”na da yer birikim içindeydi. Gerçekten o “yıldız buverilmiş. Onlu yılların birikimi, içinde lutu” içindeki parıltılar çağdaş şiirimizin bulunulan koşullara göre biçim alabilir. önünü açan ozanlarla doluydu (KURTUBu koşullar bir kuşak oluşumuna yol LUŞTAN SONRAKİLER, Şiir Antolojisi, açmadığı gibi, daha önceki, daha sonYapı Kredi Yayıncılık, 2003). raki ozanların etkinliği de aynı yıllarda Ataol Behramoğlu ozan duyarlığını içiçe geçmiş durumdadır. değişik anlayıştaki şiirler için de kullandı. “Kırk Kuşağı Toplumcuları”ndan Şiire dar açıdan bakmadı. Özellikle 1940 söz açmak alışkanlık haline gelmiştir. Kuşağı Toplumcuları’nın da hakkını yeBu duruma açıklık getiren Ataol Behmedi (BÜYÜK TÜRK ŞİİRİ ANTOLOJİramoğlu diyor ki: Sİ, Sosyal Yayınlar, Kasım 2001). “... Şiirlerini 1938 yılından sonra döAbdullah Özkan ile Refik Durbaş’ın nemin ilerici, toplumcu dergilerinde düzenlediği seçkide biraz daha hoşgörütakma adla yayımlanmak üzere hapislü davranılarak 526 ozana yer verildi. haneden gönderen Nâzım Hikmet’in (CUMHURİYETTEN GÜNÜMÜZE toplumcugerçekçi doğrultusunda birTÜRK ŞİİRİ ANTOLOJİSİ, Boyut Yayın leşen farklı kuşaklardan İlhami Bekir Grubu, 1999) Tez, Hasan İzzettin Dinamo, Rıfat IlMehmet Çetin, sağ kesim ozanlarına gaz, Cahit Irgat, Niyazi Akıncıoğlu, da geniş yer verdiği seçkisinde bir denge A. Kadir, Abdülkadir Demirkan (Vekurmaya çalışarak, yaklaşık 450 ozanın dat Türkali), Ömer Faruk Toprak, 2000’e yakın şiirini değerlendirdi (TANZİEnver Gökçe, Mehmet Kemal, Arif MATTAN GÜNÜMÜZE TÜRK ŞİİRİ ANDamar (Barikat), Ahmed Arif vb. şaTOLOJİSİ, Akçağ Yayınları, 2002). irler Türkiye’nin II. Dünya Savaşı’na Mehmet H. Doğan’ın düzenlediği şiir girmediği, fakat toplumumuzun dünseçkisi, üzerinde en çok tartışma açılma Fazıl Hüsnü Dağlarca seçkilere başkaldıran, seçkilesına karşın, güvenirliğini koruyan bir seç rin dışında yaşamak isteyen bir ozandır. Nice iyi ozan yadaki savaşla daha da ağırlaşan baskı ve yoksulluk koşullarını yaşadığı kidir (YÜZYILIN TÜRK ŞİİRİ, 1900seçkilerin dışında yaşamanın onurunu taşımalıdır. SAYFA 22 irin akışını daha kolay izlemek için belli evreler üzerinde duruyor. Serveti Fünun, Milli Edebiyat, Cumhuriyet Dönemi bu evrelerden başlıcaları. Bu dört danışman şiir seçkilerinden yararlanmış görünseler de, alışılmış ozanları yinelemekle yetinmemiş, yeni arayışlara girişmişlerdir. Şiir seçkileri düzenlenirken belli bir ozan sayısı ile sınırlandırmak gerekli değildir. Gene de 150550 ozanın yer aldığı seçkilerde düzenleyenin beğeni düzeyi etkili olmaktadır. Kimi seçiciler daha katı kurallara bağlanmış, kimileri daha hoşgörülü davranmışlardır. Hoşgörülü davranmak çıtayı alçak tutmak anlamına gelir. Çıta ne kadar alçak tutulursa dışarda kalan ozanlar seçkiye girmekte o kadar haklı görünür. Çünkü sıradan ozanlar çoğunluktadır. Ama 100 ozan seçmek söz konusu olduğu zaman, kendini kabul ettirmemiş ozanlara yer verilirse, tartışmalar eksik olmaz. 1940’lı yıllarda (ve kimileri 1950’lerde) yayımlanan şiirleriyle tema, biçim ve anlatım özellikleri bakımından her biri kendi özgünlükleriyle katkıda bulundukları 1940 Toplumcu Şairler Kuşağı’nı oluşturdular” (BÜYÜK TÜRK ŞİİRİ ANTOLOJİSİ, Geçen Yüzyıl Sonlarından Günümüze Çağdaş Türk Şiirinin Evreleri, Sosyal Yayınlar, 2001). Oysa, “100 ŞAİR100 ŞİİR”de böyle bir toplumcu kuşaktan söz edilmediği gibi, Nâzım Hikmet, Ahmed Arif, Arif Damar, Enver Gökçe, Hasan Hüseyin Korkmazgil, Rıfat Ilgaz gibi toplumcular “Bireysel Şairler” olarak gösteriliyor. Seçki 100 ozanla sınırlı olduğu için olsa gerek, Hasan İzzettin Dinamo, Niyazi Akıncıoğlu, Cahit Irgat, A. Kadir, Fethi Giray, Mehmed Kemal, Şükran Kurdakul gibi toplumcu ozanlar “Bireysel Şairler” arasında bile yer alamıyor. Daha önemlisi, toplumcu şiirin 70’lerden sonra geçirdiği değişimde Metin Demirtaş, Ahmet Telli, Şükrü Erbaş’ın eksikliği belli oluyor. 100 ŞİİRE SIĞMAYAN DAHA NELER VAR Halk şiiri geleneğinin çağdaş şiirimizdeki ozanlarından Abdürrahim Karakoç’un 100 ozan arasına alınması iyi de, Âşık Veysel gibi bir ustanın unutulması iyi değil. Ölçüuyak düzeni içinde halk şiirini yorumlayan Bekir Sıtkı Erdoğan’ın anımsanması gerekirdi. Halk şiiri geleneğine değişik tatlar kazandıran Yaşar Miraç’a önem verilmeliydi. Kuşkusuz bütün bunlar “20. YÜZYIL TÜRK ŞİİRİ” 100 OZAN100 ŞİİR seçkisindeki danışmanların da bildiği şeyler. Ama 100 gibi belirli bir sayıya hangileri sıkıştırılsın! Benim söylediklerime öncelik tanınsa danışmanların önerdikleri dışarda kalacak. Ancak “20. YÜZYIL TÜRK ŞİİRİ” denince Bedri Rahmi, Celal Sılay, Nahid Ulvi, Mustafa Seyit Sutüven, Ceyhun Atuf Kansu anımsanmazsa, dar bir beğeni çevresinde kalan 100 ozan Türk şiirinin tanıtımı için yeterli olmaz. Danışmanların hepsi şiir üzerine özgün yorumlar getiren ozanlar. Yalnız Enis Batur ile Haydar Ergülen “100 OZAN” arasına girebilmiş. Adı daha az duyulsa bile, “100 OZAN” arasına girme onuruna erişen Sami Baydar, Kâmil Eşfak Berki, Enis Akın gibi ozanlar var. Ama şiire bunca emek veren Sina Akşin, Salih Bolat, Veysel Çolak, Hüseyin Atabaş, Erdal Alova gibi daha niceleri “20. YÜZYIL TÜRK ŞİİRİ’nde biz de varız” diye düşünmezler mi? Böyle durumlarda sınırlı bir beğeniyi kırmak da yetmez. Asıl kırılması gereken anlayış; “100 TEMEL ESER”, “YÜZ AKI 100 ESER” “100 OZAN100 ŞİİR” gibi belli bir sayı içine sıkıştırılmış olan anlayışı değiştirmektir. Kitabın hazırlanışına emeği geçen danışmanların yapabileceği özveri, kendilerini “100 OZAN” arasından çekmek olabilirdi. O zaman da onların eksikliği konuşulurdu. Şiire bunca emek veren ozanların, sınırları belirtilmemiş seçkilerde yer almayışı bile tartışma konusu olurken; yüzlerce ozanın ilk 100 OZAN arasında yer almasına karar veren danışmanlar kurulu kim bilir nasıl bir sorumluluk altında kalmıştır! Kimi ozanlar “20. Yüzyıl Türk Şiiri”nin 100 ozanı arasında yer almanın mutluluğu içinde kendini önemserken, unutulmuşluğa bırakılmak istenen kimi ozanlar da, bunlara aldırmayarak, kendi kozasını örmeyi sürdüreceklerdir. Fazıl Hüsnü Dağlarca seçkilere başkaldıran, seçkilerin dışında yaşamak isteyen bir ozandır. Nice iyi ozan seçkilerin dışında yaşamanın onurunu taşımalıdır. ? Bu sayfayla iletişim kurabilmeniz için dergilerinizi ve kitaplarınızı aşağıdaki adrese gönderiniz. MUSTAFA ŞERİF ONARAN Hekimköy Sitesi 20. Sk. No: 8 06800 ÜmitköyAnk. Tel.: (0312) 235 91 11236 23 46 CUMHURİYET KİTAP SAYI 884