Katalog

Cumhuriyet'in kuruluş feisefeslnin mimarlık boyutuna ışık tutan bir kitap IKHfl VkRUSlAM CUMHURİYETİN MİMARLARi Cumhuriyetin Mimarları yer alıyordu. Ki bu fotoğrallar içindc bcni cn çok etkileyen, aynı zamanda kitabın kapak fotografı da olan Etnografya Müze si'nin sütıınlıı girışinden Ankara'nın batısına kuş bakışı bakılarak çekilmiş, Canonica'ntn atlı Atatürk heykelinin de göründüğü fotograf oldu. Sonra hiçbir sayiasını, satırını atlamadan, fotoğraflara bakarken duydug'um heyecanı da yitinneden oku dum kitabı. (Bir kitabı satın alıp da sonuna kadar okuyabilnıenin artlk bir şans oldugıı şu günlerde sevinileeek bir durum!) Bu kitabın neden okunması gerektiğini, okııdııktan sonra beııde oluş.ın duygu ve düşünceleri, bazı saptamalarla anlatmaya çalışaca^ıın. KİTABIN YAZIUŞ AMACI I lcı şcyden önce şunu belirtmeliyim ki bu kıtap, sanat tarihi dersi vcrmck amaayla ya/ılnıamış. Yazarın asıl anıaunın Kuruluş Döncmı mimarlık yapıtlarını tarihscl süreklilik i(,indc dcğcrlendirmek, "neoliberal rant ekonomi politiginin sim gesi.gorgüsüzlugHınkuralsizlığ'ınplansızlı^ın çimcntobuyla yükselen yapılaşma nın" boğmaya çalıştığı bu yapı r ların ger çektc "Atatürk'un cseri" olduğunu, bu bağlamda Cumhuriyet'in kuruluş felsefe sinin bir de mimarlık bnyıırıı bulıınduğunu anınısatarak bu tarihscl kalıta (Ankara'ya) "bir saygı bakışı" sağlamak olduğu göriiliiyor. Evet, Cumhuriyet'in kuruluş telsclesi nin bir de mimarlık hoyutıı vardır. Ama ne yazık ki bu alan bugüne kadar ycterince de^erlenılırilebilnıış ve aydınlatılabil miş degildir. Genç kuşaklar ttımıiyle bilısizdir bu koııuda. Bu nedenledir ki, bıra kınız sıradan yıırttaşı, aydınlar bile (jım huriyet ve Aydınlanma iıngesiyle Kuruluş Dönemi Minıarisi'ni çakıştırmakta zorla nırlar. Bu yapıtların "Batı taklidi" olduğu, bizi mimari geleneglmizden kopardığı vb. bilinen yaklaşımlar... Kendi diinya görüşlcri açısından haklı da olabilirler bu savları ileri süıenleı Ancak, giiııümü/de "bilgi "ana kaynak"lar içınde dc^e lendirilir. (jercekten bir "'I'ürk Rönesansı" dönemini yaşandığını tanıtlayan tarıhsc veriler neleıdir, gösteı dersenı?, sıze "Kuruluş Ankarası" mimari yapıtlarını gosteririnı en liaşta. "Yeniden doğuş" anlanıına gelen bu kavram, her şeyden önce üısanı öne alan bir anlayış, arayış ve yönelimi ça^rıştırır. Bu bağlamda, "Kuruluş Ankarası" mimari yapıtlarının ortava çıkı süreci, bu yapıtların kendi di lerıyle bıze söyledikleri tanı da bu tanımlanıaya uvgun diişüyoı. Geıek Mimar Kemalettin'ın adıyla özdeşle şen I. Ulusal Mimarlık Akımı, geıek lirnst A. Egli'ııin yapıtlarıvla sinıgeleşen modernleşme süreci, gerekse Baıno Taut'un esınlediğı <luşünülen II Ulusal Mımaılık Akımı, hep bu arayışın, ca^daşlaşmanın örnek yönelimleridir. Belki, "Daha kıırumsallaşmamış bir sıyasaJ ortamda, cunılıuriyet yöneliminin temellendırılmesı ıçın çalışılan toplıımsal konakta, 'özgün' bir cumhuriyet mimarlığı arayışı icine girmek olanaksızdı..." Aıııa, girildi ve "özgün" ya da değıl, bir yapıt lar dizisi cıktı ortaya. Alülerden kalıt "Cumhuriyet kabihyeti" ile bu "olanaksız"ı gerçekleştinııeye çalışmanın tanıkları olan Devrim Mimarisi yapıtları dimdik karşımızda dımıyor. Bugün Türk insaııını yeniden Ortacaft yaşantısına dondiirseniz ile, tarih kitaplanmlan Kenıalist devrimleri çıkartsanız ya da kuşa çcvırscniz de, bu yapıllar, ayakta kaldıkları sürece, Cumhuriyet ve Atatürk düşmanlarının yalan söylediklerini yüzlerine haykıracaklardır. "Mimari hayatın zarhdır." (Ano nim) Mimari aynı zamanda, eşzamanlı olarak taıihin de zarlıdıı' Mimari yapıtları yok etmeden tarihi yok edemezsiniz. Tevekkeli "Kuruluş Ankarası" mimarlık yapı t laıından olan kent merkezindeki kimi okulları boşuna satışa çıkarmıyorlar!.. Kitabın yazarı Ümit Sarıaslan, "Kuruluş Ankarası'nda "sorumluluk yüklenmiş" üç mimar ve onların eseri eğitim yapılarını incelemesine karşın, bu yapıt, aynı zamanda Cumhuriyet'in Kuruluş Dönemi mimarlığının da genel bir değerlendirilmesi. Çünkü; yazar, bu üç mimar ve onların yapıtlarını değerlendirebilmek için, zorunlu olarak dönemin mimarlık akımlarını da incelemiş, görüş ve saptamalarını belirtmiş. a A. Kadir PAKSOY ir süre önce yazdığım bir yazıda (Tarıh Bihnci ve Ulusal Siyasa, Cumhuriyct, 15.08.2004), şöyle demiştim: "1999 ilkyazıydı. Ankara'da Gençlik Parkı'nda Ümit Sarıaslan'la eski Göl Gazinosu, şimdi ise Sanat Kurumu olan derneğin havıız kıyısına konulmuş masalarından birinde otumyor, Ankara'da şimdı pıyasa ve rant kafasının ürünü çarpık yapıIaşma ile kıışatılmış, zamana değil zamanelere dircncn tarihi yapıtlardan biri olan Mimar Kemalettin'in livkat Apartmanı'na (şimdi Küçiik Tiyatro) hüzünle bakıyor, bir yandaıı usul usul rakılanmızı yudumlııyor, bir yandaıı da tarih üzerine konuşıı yorduk. (...) Düşündüm, şıı koca Ankara'da acaba kaç kişi ayırdmdaydı, Evkal Apartmanı gibi Türkiye Cumhuriyeti'nin kuruluş relsefesinin yaşayan tanıkları olan yapıt ların? Daha da önemlisi bu yapıtlann kuşatılmışlıgınınr1.." Bu kuşatılmışlıktan acı duyan bir kişi, hele bir aydın boş duramazdı. Sevgili dosturn Ümit Sarı aslaıı da boş dunnadı, altı yıl boyunea araştırdı, sorıışturdu, sorguladı. Zaman zaman kayboldu, telefonlara çikmadı. Sotuında yurlliiijlık bilindnin vc aydıu sorumluluğunıın geregini ycrinc gctirmcnın haklı erinciyle gülümseyerek çıkageldi ve önümüze tııgia gibi bir yapıt koydu: Cumhuriyetin Mimarları. B s.ıhıbı olm.ıd.ın hkır s.ıhıbı olmak" y.ınlışı öyle vaygınlaştı ve l>u yaıılışııı etkisiyle öy le "yorum"lar yapılıyor ki, okııyunca, du yunca insan küçiık dilini yutacak oluyor şaşkınlıktan. Ben deluınlaıdan birini okııyunca aynı şaşkınlığa düştüm. Şöylc diyordu bir yazar geçenlerde: "Cumhuriyet'in göçebe rııhıı döneınmin mimari aksının bulundugu Ulus'tan Bakanlıklar'a doğrıı akarken şehir resmi elbisesini giyi nir..." (Şükran Kozalı, Cumhuriyet Ankara eki, Yazarların Aııkarası, 24. 12. 2004) Hemen Cumhuriyet Ankara'yı ara yarak tanıdık bir sevgili dosta " Yahu bu ne bilisizlik!" diyerek rahatsızlıgımı belirttım. () sevgili dosrum da bana demez mi: "Takma kafana abi!". Kafaya takmadan edemedim. Takıntım hayli ilerlemişti ki dostumıın yapıtı yardımıma yetişti... Cumhuriyetin Mimarları, işte bu birbirıne taban tabana zıt yortımların ne kadar egreti bir yaklaşımın sonuçlan olduğunu ortaya koymaya çalışan bir yapıt. Bu açı dan, devrım tarihi derslerinde Cumhuriyel'in kuruluş ielselcsini çocuklarımıza anlatırken bu yapıtları tanık gösterdiğimizde elimizde bulunması gereken bir başvuru kaynağı. Şimdi benım bu yapıttan öğrendiklerimi özetleyerek sıralamama sıra geldi: BİR RÖNESANS DÖNEMİ YAŞANDIĞININ KANITLARI Cumhuriyet'in Kuruluş Dönemi'ni, ya da kısaca Atatürk tlke ve Devrimleri'nın yaşama geçi rilmcsini kimı Batılı tarihçilerin " I'ürk Rönesaıısı" diye nitelediğini biliyoruz. Tarih, tarihçinin yorumudur ve ezbere yapılmaz, kanıtlara dayanır. Tarih bilimınde mimari yapıtlar da birinci elden, Huyum kurıısun, önec fotoğrallarına baktım kitabın. Dört yüz sayfalık kitabuı yüz saytasında "Kuruluş Ankarası"nın üç mimarı: Kemalettin, Ernsl Arnold Egli ve Bruno Taut'un yapıtlarının fotoğraflan SAYFA 10 MİMARLIK AKIMLARI Yazar, "Kuruluş Ankarası"nda "so rumluluk yüklenmış" üç mimar ve onların eseri eğitim yapılarını incelemesine karşın, bu yapıt, aynı zamanda Cumhuriyet'in Kuruluş Dönemi mimarlıftınm da genel bir değerlendirilmesidir. Çünkü; yazar, bu üç mimar ve onların yapıtlarını değerlen direbilmek için, zorunlu olarak donemin mimarlık akımlarını (1. Ulusal Mimarlık Akımı, Modcrnizm ya da Ulııslararası Stil, II. Ulusal Mimarlık Akımı) da incelemiş, görüş ve saptamalarını belirtmiştir. Bu gö rüş ve saptanıaları özetlemek gerekirse şunları söyleyebiliriz: Konunun kimi uzman an "Osmanlı revivalizmi (geçmiş de gcrleri yeniden, yeni bir bağlamda yaşatma) olarak değerlendir dikleri I. Ulusal Mimarlık Akımı'nın yesotda, cazt EOmnrEnstitusu güney cephe. saflda 1 Ankara Istasyonu'ndakl 'dlreksyon blnası . rini Avrupa C U M H U R İ Y E T K İ T A P S AYI 78