Katalog

1 CelâlSOYCAN Ölmeyen kırltdtr A.O. egel'ın Tının Gorungubılımı ya pıtından şu satırları anımsaya lım "Olumsuzun cıddıyetın den, acısından, sabrından ve emeğınden yoksıınsa eger, bu fıkır de sadc ce bır nıaJumata, hatta bır yavanlığa ındır genıı ( ) ()lume katlanan ve kendını orada yuvalandıran vaşamdır I ın, kendını yıne kendı parçalanması ıçınde bııldıığu zaman kazanır hakıkatını ] ın ancak olumsumn yımıne bakjTiak ve onıınla kalmakJa buyuk guç halıne gelır Hu olıımsu/la kalma de neyımı Tın'ı varlığa donuşturcn sıhırlı guç tur" Ahmct üktay şıırındekı dızgelı huzursuz lukta, kusursu/ bır dıyalektık bulan ve bu nun üjletıcı odağında olumsuz'a ışık duşuren Orhan Koçak, şaırın eylemlıhğını "Negatı fın Emeğı" kavramıyla karşılar "Oznenın sonunda oluıniuya varması, olumsuza rağ men ve onıın dışındakı araçlarla değıl, yıne olumsuz sayesınde, olum!>u7un sunduğu ım kânlarla, olumsuzun kcndı hareketıyle ol maktadır " (Yasakmeyve sayı4) Ahmct Oktay'ın poetıkasının temel bıle şcnlerınden olan bu ahlakî / estetık değer, ay nı zamanda bır cpıstcm olarak onıın şıırıne ışık duşurur ' Ana sorıınıı hâlâ sınıf muca delesınınoluştıırdıığu tam da bu yu7den sa natsal devrıniın sun kertedc toplumsal dev rımden kopanlamayacağı'nı ımleyen bır du şıınsel /emın, bu şıırın scmantık nab/ıdır Daha baştan, yazınsal emeğını butıınuyle otekının gerçeklığıne ve ausına dokunmak uzere orgutlerken, şıırı de bır bılgıbıçımı ola rak toplumsal dnlayıma alır Bu anlamda, Martuse'gll soylcyışle teknolojık toplumun dılının tahakkum dılı olduğunun ve "her te rorun kaynağındakı ıktıdarın" (Baudrıllard) rarkındadır Kesıntısız bır toplumsal bağlan ma'nın ıçınden ve bıktırıcı kotu deneyımle re karşılık şoyle soyler "Sanatsal, O7elındc şıırsel dıl, ontelıkle tahakkum mantığının dılını yıkmak zorundadır Ama bıınun dev rımcı bır sıyasal dıle sığınılarak gerçekleştı rılmesının mumkıın olmadığını bılmek ge rekır " Şıırsel soylemın vapısına ve toplumsal do layımına ılışkın onıa veıımsız tartışma orta mında Ahmet ()kta\ şıırı / poetıkası çağdaş zıhınsellıkte bır bağlanmayla yenılenerek sıı reı Şaıı dıın>ayla varolıışİa, tarıhlesorıınsa lını, ielselı sovlemleaıasındakıolumtul ama geçırgcn sının go/eterek estetıze edeı Bov lece bır bılgıbıçımı (epıstem) olarak şıırın nc'lığıne ılışkın sai bır toplam oluşur H Bir olanak bılgısı / tek tek şeylcrın bılgısı vardır ve ın sanı eylemlılık doğrudan buraya yonelık ıır Seyler arasındakı bağıntıların bılgısı olan kavramlar ıse şeylcıı donuşturmez ama eylemlılığın sarmal dıyalektığı ıçınde onemlı bır soyutlama olanağıdır Şaır ken dısını kavramların nesnellığı uzcrındcn okura duyurursa, şeylerın bılgısıne ılışkın yenı bır şey soylemedığı gıbı, estetık ola rak da yapılanamaz Sezgısel / bıreysel bıl gı olarak orgutlenen şursel anlam, nesne / olgu ıle ozne arasındakı geçışlılığe de dılde olanak sağlar Bu olanağm duşunsel dıp yuzeyde, kavramlar uzerınden ussal bılgıyle ve hele dızgelı duşunselhkle ılın tısı tartışma goturmez hele gunumuzde fclsefeyle şurın hemen aynı sorıınsallar uzerıne ıkı farklı "soylem"le ıkı deneyım alanı oluşturduğu anımsanıısa Yınele me pahasına anımsay alım Şıırsel epıstem bıreysellığı se/gısel oluşıı ve zıhınsel ım geselllğl ıçmden varoluşa bıretkımedıı vc yazınsal soylem ıçınden kurgulanır „ Ahmet Oktay şiiri: gesını sorunsallaştırır yıtırdım anlamları çoktan, / duyumsuyorum ama çuruyen ko ku Burada salt bır nıtelık sorguJamasına do nuşen yeryuzu ağrısı, dılın kendısı olmuş tur e) Bellektclu travmatık boşalma, elbette zaman / mekân algısını da soğurur Bu duzeylerdckı yıtım duygusu çoğullaştıricı efektle verılır, aşkınlaştınna değıl ama verı lı anlamı aşma ıradesıdır bu Her zaman / yerde olan hıçbıı ?amanda / yerdedır saatc uymuyor ıçımdekı zaman / bırkaç mekândayım aynı anda Tanımlanmış zaman / mekân, her duzey de ıktıdar soylcmı ıçm olumlama odağıdır Ahmet Oktay şıırı oncc bu huzuru parçala mak U7erc "negatıf" bır parantez açar ben acısı mutlak ıtırazını buradan boşaltır Sına nır her ıman / çıkrıktala ıplık gıbı / kendısı karanlık olmadan / nasıl bılebılır ınsan / ça murun / ve magmanın dıbını Bu olumsuzun dıyalektığınden şıırsel gerçcklık kurgulanmıştır Gcl bak / bır ayna gı bı bın kez / zamanda parçalanmış / gozum / gaybından yansıyan / gıınah ve sevap / çıft lcşıp duruyor bırbırlcrıyle Duyıısal ortme / ortunme çabası, otekıleş me, tarıhı olumlamayan bır bılınç ve "daya nılmaz bır /oıunluluk' olan olum, Ahmet Oktay şıırmın taşıyıcı ayaklarıdır Ozellıkle 'bıntık haldt kı hayat ve olum bırbırını bcs lcr ve butun bır şıırı çevıımıne alır Kendı mı anlamaya çalışıyorum, / Yalnız, tcdırgın ve olumu duşunen adamı KRONİK ROMANTİK . 0 Umut elbette ın,ıncın tutunduğu vc bır yanıyla kronık romantık bıı duzcydır Ah met Oktay şıırınde umut ıç burkultucudur, butun bır hayatı boşaltarak kendı varoluşu na soğurur ve oradan Ben'e yonelır Şurı mızın doruklarından şu dızelerı anımsaya lım Bugun Anneler Gunu'ymuş Yıl olmuş / şuramda pılıtılaşan yara Bır gul / aldım, zıfırî çıngene kızından, / savurdum komşu koşkun terk edılmış / bahçesmc "Yeşert" dedım "her yen" Gızleyen vc aşıkâr eden bır bılınç bu Ne redeysc butun ınsanı yonelımler yenıden de neyımlenır, gerçeklenır ve anlamlandırılır (, ağdaş I ıırk şııı ınde orneğı az bırepıstLtno lo]ik huruç harcketıdıı bu L/boııındt bu tun /ıılumkı / lxlkgı o\le bcskmc/ /çun ku aşklaı g) Ahmct Okta\ Maıksisl bırgckıugın ıçındcn bıı va/ı ınsanıdıı anc ık \ulgu vo nelımlere kapalıdıı Saıtıt dan Benjamın ı* dolanan genış yay u/erınde, çagdaş soıun salla ılıntılı tum arayışlara aşınadır larıhse lc, anımsamaya, ınsanın tahııbınc zaman ve bellek uzerındckı ıktıdar tasallutuna ılış kın duşunsel / duyıısal deneyımlerlc yoğru lu şurbılgısı, herkesten oncc kendısı ıçın bır olanaktır Şıırının sahitihğı de buradan bcs lcnır Şaıre kulak verelım "Rımbaud'nun Ben Başkasıdır sozunıı sık sık anımsamak ta yarar gormelıyız Gunumuzdc Furk şurı gereğınden çok ' ben' dıyor Belkı hepımız dıyoruz Ama burada dıkkatlı olmak gerc kıyor Çunku bu eğılım, hem sozcl hem ıçe nksel duzlemde, şıırı bır ıç dokmeye yonel tıyor Ben'ın kışısel / bıreysel tasavvur ve duşlem dunyası, guvcnılırlığını ve gereklılı ğını sadccc oznenın kendıne ve kcndı hakı katıne ınanundan aldığı ıçın genelleşıyor, otekının gerçeklığınc ve atısına dokunamı yor ( ) Şaırın kışısel ıktıdarının ımlermı sıl meyı başardığı, ( ) sozu otekının sozune eklemlenebıldığı olçude haz verebılccek, sunduğu ımgesel / duşlemsel dunya hakıkı leşebıleccktır " Ahmet Oktay'ın butun bır 7ihnıyet dun yası, her anlamda ıktıdaı karşıtı bır huzur sıi7İuğun çevrımındcdır (^tekıneıhşkın bıı tun dunya acısını mulk edınır Bu ncdcnk şı ırı, oncesi7 ve sonrasız ınsana donuktur onu bıriLik olanak sayar Poetık yapılanma buna eşıtlenmıştır ()nun şıırı, ınsan ve şıır ıçın bır olanaktır • tmkânsız Poetika/Abmet Oktay/ Alkım Yayınlart/4C)X s Poyrazda Kımıldayan Salıncak/ Ahmct Oktay/Alkım Yayınları/)04 s SAYFA 7 YAŞAMIN SOMUTLUĞU Geleneksel metafi7ik felsefeler, 20 yy ba şından ıtıbaren aşılır ve kapalı dızgelerı ıçın den yenı yu/yılın olaylarını, olgıılarını yaşa mı ve tarıhı açıklayamaz duruma duşer So nuçta, /aman/mekân ılıntısınden, hele mo dern ınsanın eylemlılığınden kopuk bır me tafızık estetığı sona erer, ınsan yaşamının so mutluğu one çıkar Marksıst soyleyışle, ınsan bılıncınden bağımsi7 varolan nesneyle bıreyın ılışkısı, yep yenı bır bılmebıçımının altını çızer Nesne nın kendınde bılgısıyle aşkınlık arasında ge rılı bu epıstemolojık kerte, Dckartes'çı bır sentezle, bılınçlı eylemlılığı tarıh sahnesıne alır Croke, ıkı tur kuraınsal bılgıden soz eder Bunlardan bırıncısı, ımgeler ureten duşgu cu aracılığıyla elde edılen sezgısel (estetık) bılgı, ıkıncısı, kavramlar ureten us aracılı ğıyla elde edılen mantıksal bılgı Sezgısel bıl gl bıreysclln, mantıksal bılgı ıse tumclın bıl gısıdır Sezgısel bılgı (estetık) ussal bılgıden tumden bağımsı/dır ve tek başına ayakta du rabılır oysa mantıksal bılgının var olabıl mek ıçın estetık bılgıye gereksınımı vardır Çunku sezgısel bılgı bu şeyler arasındakı ba ğıntının bılgısıdır Sezgıler olmadan kavram larolanaksı/dır Insanlar kuıamsal yolla, şev len kavrar, pıatık yolla ıse onları değıştırır (B Comert, Crocc'nın Fstetığı, KulturBak 1979) Şeylerı değıştırmenın odağında, bıreyseiın C U M H U R İ Y E T K İ T A P S AY I SONRASIZ SURCUN Ahmet Oktay, butun bır verımıyle bu nıı doğrulamış bır yazın ınsanıdır 'Llve da dcmeyen ' bır devrımcının kırılgan, melankolık, anlamaya ve donuşturmeye çalışan ncgatıf bır umutla eyleyen sozu dur Sonrasız surgun Onun çoğııl odak lı şurıne kısaca sokulmayı deneyelım a) Modernıtede onemlı bır dıızcy olan malzemeyı sonınlaştırarak aşma ıradesı, bu şurın butunsellığıne sınmıştır Dılı fe tışleştırerek yeryuzundcn kopmaz tam tersıne, ycıyuzune katlanabılmek ıçın dı lın kılıiını zorlar ama şıırsel anlamlandır manın malzemcde tokezlemesıne ızın ver mez Duştu belkı dc Ibpal / bılıcı şoyle de dı / ıkı ke/ / aylavla parıldar dıl / kılıt lendığınde vc ço/ulduğundc Kıhtlenen \e ço7iılen ılıl metafotu şa ırın /ıhınscllıgmde onemlı vc uretıcl kaışıt lıklaı dı/gcsını ımlcr Dılın aşılmasında po etık bır atılımdır bu Sandım kı dogru sozcuğu buluısam / ay dınlanacak ıçınde yıttı|>ım / krıstal labırent tekı guzergah Nesnenın / olgunun bılgısını ele geçıren ve onu ben'e gerı veren bılınç behrgın bı tımde bulanıktır Bıınun modtrnıst bır va roluş s.uıcısı ıterdı^ını soylemek bılc fazla Anlamlandırma cşığınde, sorunsab atı^a «,ı karır çıkarmaz gerı tekılerek okurıı kendı sıne terk eder Var mıydı tutaLağım bır yon / bulacağım duz bır yol > I Bılemedım / Ge lıyor ve gıdıyor ınsan Ya da Kordu Home ros, Hcredotos gezgın / kım bılıyor hangısı nın anlattı^ı / savaş daha doğru betımledı ğı ulke / gerçcktc olduğu gıbP Atalar / ve toruıılar farkh yazıp / yorumluyor oykulcrı b) Kesınlcmcden kaçman bu bılıncın, as lında "bılmek edımını sorunsallaştırdığı açık Dılın, tarıhın, dızgenın ve gıderek va roluşun bulanıklığında, olumsallık kırlen mıştır Ta oradan kazanılmalıdır umut ve ın san1 Ozellıkle Yol Ustundc Scmendcr tam bır negatıf ayna olarak kurgulanır ussal bıl gınm çırpınışı ve tanımlı olan her şeydekı yarılma ınsana acılaı sıçratarak serımlenır AJthusser'cll kopuşma hattındakı Hajaletc Ovgu ıse, ozne / nesne dıyalektığınde mo dernıst çokuntulerı sezdıren fısıltılarla oıu lur Bılıyor yıne de olemıyoruz Ya da Bılıcı' Sına benı alevınle / vc soyle ığva mı bu / baht m\> Kım bılebılır Çunku bakışılan aynanın ıkı yanı da aynı boşluğu yontar Gıttığım kentlerden bilmeceler / ve gızler taşıdım odama dızelerını tersınerek surdu 7 50 Ahmet Oktav butun bir verimiyle bunu doğrulamış bır yazın ınsanıdır "Elveda demeyen" bır devrımcının kırılgan melankolık anlamaya ve dönu;turmeye calışan negatif bir umutla eyleyen sözudur Sonrasız surgun rur doneccğım gunu ve yerı bıldım / daha harekct ettı^ım anda c) Ahmet ( )ktay şuruıdekı bu barok bılın cı Mustafa Durak bır umutsuzluk bunalı mı" sayar 'Gelıp geçıcılığm, yok olmanın dayanılmaz korkusu " Bu saptamayı doğru layacak ya da tersı okumalar elbette olanak lı, sonuçta okurda surcn <,agdaş bır ımge du zcncğı ıçındeyız Yıne de bu şurdekı anlam landırma sancısının mekân / ınsan dolayı mından hıç sapmadığını ve "olumsuz " uze rınden kurgulanan bır estetık gerceklığın sezdırıldığını soylemek gerekır Bu moder nıst bılınç, sıkça tegellense de, Baudela ıre ven bır melankolıye eklenmcz vc gun'le anıansız yuzleşmcyı surdurur Sondan başa çalışan yaşam / bılınç ıçerığı, her bılme du rağında gerıyı baştan kurar ve bunu doğru dan ya7ma eylemıyle hesaplaşmaya çevırır hem kendısı hem başkası herkes, / uzam ve zamana kılıtlı taş / muska ve muhur So ru ve yanıt /Sonsıi7a dek yurumeye yargılı / Yahudı mıyım ben' / ılk \a/dığım /satır dan ben (Şaırın poetıkyapılanışının bu ızleunı, re sım uzerınc ya/ılaı ında da aynen ı/lerız Ka os'tan Kozmos a bu tuktnmez ınaııç butu nuyle ınsana vonelıktır ve onta kırgın / acı lı bcdcn bu bılınçle varoluşu taşır C), yaşa yarak ıntıhan seçcn bır surgundur hcp ) d) Bellek çağın dehlızlerınde eşyanın do nuşumunu kapsamaya çabalarken Gorelı nıcelıkler / ama kım emın nıte lıklerden dızelerıyle butun bır değerler dız