Katalog

Haldun Taner'den 40 yıllık bir oyun Keşanlı Ali Destanı Keşanlı Ali Destanı, 1964te sahnelendiği yıl, sinemaya da uyarlandı... Atıf Yılmazın yönettiği filmde, sahnede Engin Cezzar'ın oynadığı Keşanlı Aliyi Fikret Hakan, Gülriz Sururinin oynadığı zilha'yı ise Fatma Cirik canlandırdı. Oyun, 1988de Cenco Erkalın yönetmenliğinde, televizyon f ilmi biçiminde çekildi... Keşanlı Ali Destanının ilk oynanışında rol alan sanatçılar, 1988'de televizyon için yapılan yeniden çekim için bir araya geldiler. Bu çekim, 1988 Ekim'inde televizyonda gösterildi. ONİhatTAYDAS "Keşanlı Ali Destanı, dunyamn ber yertnde geçerlı beserîbır temayt ijlıyor tvrensellığı ve esktmezlığı bundan doğuyor Oyun, yalana dayanan bir e/sane Çevrenm baskıuyla eftaneyt doğrulayan bir yalana kahraman var Bu çok beşerî bırkonu Aslında 'mıthe yaratmak gerı kalmış ulke lerde bir ıhtıyaçtır Vygar bir toplum bu ıhttyacı duymaz Bu oyun, 'mıthe lere daba alaylı, do laytsıyle daha krıttk bir gozle bakmamızı onerı yor" Haldun Taner (19151986) ve kısa bir zaman dllımınde hıç laf kalabalığı na kaçmadan en yoğun ve akılu şekılde ışle menı? gerekır konunuzu Bu yoğun ortamda da sırıtabılecek hıçbır unsura yer yoktur Doğal olarak boylesı akıcılık varsıl dıl bırı kımının doğaçtan konuşan meddah gıbı ya dırgatmadan dışa vurulmasıyla gerçekleşebılır Boylete Turkçentn değışık yaş kumelerınde değıştk toplumsal katmanlarda değışık değışık kııllanılageldığı ortamda, "eskı kuşakla yenı kuşağın ortak olarak zevk alabılecegı bir sente zı bulmak gıbı çetın bir cevızle" karşı karşıya dır Haldun Taner Geleneksel Turk Temaşa Sanatı yalnızca oykusunun dokusuna ışlemekle kalmaz aynı ?amanda Haldun Taner ı ozgun bir Turk epık tıyatrosunu yaratma ulkusunun peşınden de surukler Çunku anlamıştır k ı ' Brecht ın mo dern epık tıyatrosunun gostermecı antı ılluz yonıst dedığımız yabanulaştırıu butun oğelen bızım temaşa gcleneğımızde mevcuttuı Yanı Turk seyırtısı tıyatroyu başından btrı bir ha yal dunyası gıbı değıl oyun ıçındt oyun ola rak alguayagelmıştır Bunu Haldun Taner "Karagoz un başlangK, gazelınde soyledıkleny le ve ortaoyuncunun bırtakım hayal bozma truklerıyle amaçlanan budur Iuluatçllar da sozlerının yarısını salona atarak oyunu seyır tıyle muşterek olarak oynanan bir şcklc do nuştururler" şeklınde dıle getırır "SOSYAL HİCİV" Ancak bu ışın yarısıdır Yuzde yuz bir Turk epık tıyatrosu bıleşımıne varabılmek ıçın te maşa geleneğının bıçımsel olarak sağladığı bu kolaylığı çağdaş oze oturtmak gerekmektedır Bu ozse Haldun Taner'e gore ' çağdaş epık tı yatronun ustlendığı en onemlı ışlevlerden bın olan sosyal hıcıv"dır Sosyal hıcıv, donemın baskıcı koşullarından oturu temaşa geleneğın de gelışememış, guduk kalmıştı Bu nedenle "yapılması gereken, geleneksel temaşa sanatı nın antı ılluzyonıst venlerıyle çağdaş hıcıvcı bir ıçerığı kaynaştırmaktır Bu yaklaşım ılk urunlerını 1961 de Lutfen Dokunmayın ve arkasından 1964 te Keşanlı Ali Destanı ıle venr Daha sonra art arda gelen Gozlerımı Kaparım Vazıfemı Yapanm Zulı Zarıfe, Eşeğın Golgesı Sersem Kocanın Kur naz Karısı ve Ayışığında Şamata gıbı yapıtlar, bu çızgıyı pekıştırır Ozellıkle Keşanlı AIı Des tanı, uluslararası duzeyde başandan başanya koşar DTCF'den oğretmenım, Prof Dr Ayşegul Yuksel, Haldun Taner'ın tıyatrosunu, butun boyutlanyla Haldun Taner Tıyatrosu adlı yapı tında anlatır Bu çalışma, Haldun Taner'ın tı yatro yazarlığı konusunda yazılmış tek kıtaptır Bu kıtaptan, Keşanlı Ali Destanı'nın çıkış ko şullannı oyunun belırgın ozelhklerını ve ıçerı ğını oluşturan boyutları okuyalım "( ) 1960lı yıllar toplumun kendı gerçcklerını gormeye, sorunlarını anlamaya bu sorunların çozumune ulaşmaya yoneldığı duşunce o?gur fuğune sahıp çıktlğı bir donemdır Bu donem de tıyatro yazarları da aynı doğnıltuda daha once ırdelenmemış toplumsal gerçeklere ve so runJara yonelırler Toplumca olduğu denlı yazarlanmızca da ır delenen sorunlann basında toplum ıçındekı uretım ılışkılen, buna bağlı olarak toplumun çeşıtlı kesımlen arasındakı ılışkı ve çelışkıler, demokrası duzenı ıçınde polıtık guç ve parasal kazanç sağlama yolunda oynanan oyunlar gel mektedır Keşanlı Ali Destanı her uç sorunu da ıceren konusuyla seyırcının ılgısını ve sevgı sını kolayca kazanmıştır 196O'lı yılların ozgur ve hareketlı sanat orta mı ıçınde seyırcıye o gune dek oyunlarını ızle medığı yenı yazarlar tanıtılmış, ıçerığı ve bıçı mıyle yenı bir dolu oyun sahnelenmıştır Bu oyunlar arasında 'epık yontemlen yansıtan Ja roslav Hasek'ın Aslan Asker Şvayk'ı (Arena Tıyatrosu) ve Brecht'ın Uç Kuruşluk Opera'sı (Kent Oyuncuları) vardır Brecht'ın kuramcısı ve uygulamacısı olduğu 'epık tıyatro' ozuyle ve bıçımıyle ılgı çeker Bu tur tıyatronun kavran ması ve uygulanması bağlamında bir tartışma ortamı oluşur Taner Keşanlı Ali Destanı de 'epık aostermecı' bıçemde yazılmış, ılk yerlı, muzıklı oyun orneğını boyle bir donemde su narak tartışma gundemıne getıımıştır Bu noktada Taner'ın 'epık' yontemı uygu larken Brecht tıyatrosundan ne olçude yarar landığının, Brecht'ten hangı bakımlardan ay rıldığının belırlenmesı yararlı olacaktır Brecht ın epık tıyatro kuramının ve uygula masının temel anıacı, seyırcının sahnedekı olayları yanılsamacı tıyatronun ongorduğu gıbı K İ T A P aldun Taner, Keşanlı Ali Destanı'nı 1962'de yazmış, oyun ılk kez 1964'te sahnelenmış Oyunun yazıl masından ve ılk kez sahneye konul masından bu yana, kırk yıl geçmış Başka de yışle "Keşanlı Ali Destanı, kırk yıllık oyun" Keşanlı Ali Destanı, bu zamana karşın onemı nı yıtırmemış, eskımemıştır KeşanL Ali Destanı, ılk olarak 31 Mart 1964 gecesı, Gulnz Surun Engın Cezzar topluluğunca Yalçın Tura'nın muzığı ve Genco Erkal'ın yonetımıyle Turkıyelı seyırcıye sunulmuştu Amenkalı yazar Wıllıam Saroyan (19081981), oyunu Istanbul'da ızledıkten sonra, 6 Mayıs 1964'te Cumhurıyet gazetesıne şoyle der "Bu eser dunyanın her yerınde temsıl edı lebılecek değerdedır Turk tıyatrosu ancak kendı ozellıklerınden hareket eden eserlerle dunya sahnelennde kendıne yer edınebılır" Oyun, Rusçaya, Bulgarcaya, Çekçeye, Leh çeye, Macarcaya, Arapçaya, Sırpçaya, Alman caya ve tngılızceye çevrılmış Keşanlı AJı Destanı, 1966'da ve 1968'de tn gıltere'de, 1964'te 1980'de ve 1981'de Al manya'da, 1974'te Lubnan'da ve aynı yıl Çekoslovakva'da sahneye konulmuş Keşanlı Ali Destanı, 1964'te sahnelendiği yıl, sinemaya da uyarlandı Atıf Yılmaz'ın/yonettığı fümde, sahnede Engın Cezzar'ın oyna dığı Keşanlı Alı'yı Fikret Hakan, Gulrız Surun'nın oynadığı Zilha'yı ıse I atma Gırık can landırdı Oyun, 1988'de Genco Erkal'ın yo H netmenlığınde televızyon fılmı bıçımınde çe kıldı Keşanlı Ali Destanı'nın ılk oynanışında rol alan sanatçılar, 1988'de televizyon için ya pılan yeniden cekım ıçın bir araya geldiler Bu çekim, 1988 Ekim'inde televizyonda gosterıl dı *** Keşanlı Ali Destanı'nın olaylar orgusu şoyle Takdım'de, Sıneldı Dağ gecekondu semtı nın kışılerı kendılennı tanıtırlar Helâcı Şenf Abla, Izmarıt Nun, Istıdacı Dervış, Bıleycı Te mel, Hamal Nıyazı, vb Sıneklı Dağ'ın gunluk gecekondu yaşamı surmektedır Teke Kâzım, Kurt Sabrı, vb gıbı semtın haracını yıyen, ka badayı "kondu agaları" govde gosterısı yaptık ları sırada, affedılen mahpuslann tahlıye habe n gelır, aralarında Keşanlı Ali de vardır Ke şanlı Ali, gecekondu semtının tazesı Zılha'nın dayısı Çamur Ihsan'ı hacamat etmesıyle efsa nelesmış bir kışıdır Gecekondulular, kendıle nne lcoruyucu gorduklen Alı'yı muhtar seçer ler Bu arada Alı'nuı baş derdı Zılha, dayısını oldurduğu ıçın Alı'ye yuz vermemektedır An tak baş başa konuştukları sırada Ali Zılha ya Çamur lhsan ı aslında kendısının vurmamış olduğunu soyler Mudurun başına ıskemleyı geçınnce Ali nın namı hapıshanede almış yu rumuş, gazetede resmı bıfe çıkmıştır Keşanlı Ali Sıneklı Dağ'da kendı duzenını kurar Par tılerle arasını lyı tutar haraç ışlerını de duzene bağlar Zılha, Muteahhıt Ihya Onaranlar'ın evıne gırmıştır Bir rastlantı sonucu Sıneklı Dağ'da tuvalet molası verdığınde Zilha'yı go ren Ihya Bey'ın melankolık oğlu Bulent Zıl ha'yı kendısıne tıpatıp benzeyen kaçan kansı sanınca duşup bayıLr, bunun uzenne Zılha, Ihya Beyler'ın evıne goturulur Murebbıye 01 ga, Zılha'ya gorgu derslen venr Zılha, Ali ye Bulent Bey'le nıkâhlanacağını soyler Keşanlı Ali, bunun uzenne, Muteahhıt Ihya Bey'ın ya nında çalışan gecekondulusu ıkı yuz ışçıyı ış ten çekcr Ihya Beyler'ın evınde duğun yapua cağı sırada Bulent Bey'ın eskı karısı Nevvare çıkagelır Kaçtığı adam Ahsen onu kocasına gerı getırmıştır Bu arada Çamur thsan'ın ger çek katılı Manyak Cafer de çıkagelır, Cafer'ı Ihya Bey çağırmıştır Işlerını terse sokan Ke şanlı Alı'yı temızlemesını ıster ondan Keşanlı Ali, Zilha'yı kaçırmak ıçın gelırse de yanlışlıkla benzen Nevvare'yı kaçınr Polısler ıle Bulent Bey, Nevvare'yı Sıneklı Dağ'dan almaya gelır ler ama Zılha da gen donmuştur ve Keşanlı Alı'yle gerdeğe gıreceklerdır Ancak "bu oyu nun bu kadar tatlı bıtmeyeceğını" haykıran Manyak Cafer, elınde tabanca, Alı'nın evıne dayanır Kendı ışledığı cınayetın ustune otu ran Alı'yle hesaplaşacaktır Alı'ye soverek mey dan okur Butun bu kışkırtmaları karşılıksız bırakamayacağmı anlayan Keşanlı Ali, Cafer'le hesaplaşmak uzere evden çıkar ve Manyak Ca fer ı boğuşma sırasında tabancayla vurur Ar tık şanına layık bir katıldır1 *** Keşanlı AJı Destanı, Cahıt Atay'ın 1962'de yazdığı Karalann Memetlerı adlı oyuna ben zer Kerpıç Memet, Ermış Memet ve Yangın Memet başlıklı uç kısa oyundan oluşan Kara ların Memetlerı oyunundakı gıbı Keşanlı Ali Destanı da rastlantılara doğru obnayan soy lentılere dayanır Bu benzerlıkten oturu Ka raların MemetJen'nın Keşanlı Ali Destanı'nın onculu olduğunu soyleyebılıru "ZARİF VE ZOR'DUR ÖYKÜ Haldun Taner'ın tutkusu, oykudur Çunku, kendısının de dedığı gıbı 'bellı bir kesıme hı tap etme kaygısı ve sınırlılığını taşımadan, oz gurce' kalemını ışlettığı aynı zamanda da ' da ha zor ve zarıf" bulduğu bir turdur oyku Şoy le der "Zarıf ve zordur, çunku dar bir mekân SAYFA 20 C U M H U R I Y E T S AYI 7 50