Katalog

KURTULUS SAVAŞI'NOA DEMİRYOLU Ismet Inonu'nun "Eğer AnkaraErzu rum demıryolu olsaydı Avrupa'nın Sakaı ya seferıne gırmesı şuphelı olurdu " So zunden de anlaşılacağı gıbı, demıryolu Kurtuluş Savaşı'nda yaşamsal bır rol oy namıştır "Clde bulunan bır avuç hatta gı dıp gclen tren Kurtuluş'un demır ko lu" olmuştur Naha Vekâletı'nden Kon ya'dakı Anadolu Bagdat Demıryolları Umunıı Mudurluğu'ne çekılen 26 Ağus tos 1922 tarıhlı Buyuk Iaarru/un başla dığını bıldıren tclgrafta şu sozler yazılıdır Garp cephelenmızde harekâtı harbı yc (savaş) başlamıştır Işbu dakıkada bu tun mıllet şımendıferlerımızı ve fedakâr şı mendıfercılerımızı AUah'tan sonra yegâne muını zaferı (zafer yardımcısı) tanımakta dır " "Kurtuluş Savaşı'nda demıryolculuğun tarıhı, Turk ulusunun bu alandakı yetene ğının de her turlu aksaklık ve eksığıne kar şın kanıtlanmasının tarıhıdır " Aına bu kanıtlama elbette kı kendılığınden olma mıştır "Ateş yılları katarlan'nın ardında kı adam" Inonu'nun oncrısı, Mustafa Ka mal'ın ısteğıyledemıryollarının (Anadolu Şımendıfcr Kumpanyası) başına getırılen Behıç Beydır (Erkın) "Ulusun dayanma gucu ve bağımsi7İık ısteneı onun ustun yonetıcilığıyle cer (çekış) gucu" bırle şınce "kurtuluşun demır kolu" çelıkleş mıştır Yazar, ulusal demıryolculuğumu zun kurucusu Behıç Erkm'ın destansal ya şamından kesıtlcr aktararak değerbılırlı ğın seçkın bır orneğını vermesının yanı sı ıa ulusal tarıhc de onemlı katkılarda bu lunuyoı Orneğın, Devrım Tarıhı kıtapla rında I lareket Ordusu'nun 31 Mart Ayak lanmasf nı bastırmak ıızere Selanık'ten Is tanbul'a haıeketını gostercn bır fotoğraf vaıdıı Bu fotoğıafın altyazılarında ordu nıın Kurmay Başkanı Mustafa Kemal "sağda çantasına bakarken" dıyc belırtı lır Ancak bu lotoğrafta yer alan dığer su bayların kımleı olduğunu bılmeyız Ben ılk kez (kendı adıma) Umıt Sanaslan ın da yapıtında yer verdıği bu fotoğrafın alt yazısından oğrcnclım sol baştan uçuncu subayın Bchıç Erkm olduğunu Ayrıta, Behıç Lrkm'ın Turk lnkılâp Tarıhı Enstı tıısıı ne bınlerce bclge bıraktığını kurunı u/manlarının bu belgelerı vayıma hazırla mak ıçın çalıştıklaımı da Ulusal demır yokııluğumu/un kurucusu ve yenı lurk Devletı'nın çağdaşlaşması savaşımında Mustafa Kemal ın cn yakınında bulunan kışılerden bırı olan (Erkın soyadı Musta İA Kemal tarahndan verılmıştır) Behıç Er kın ın gomutunun neıcde ve ne halde ol duğunubılen varmi'1 Onu da bu yapıttan oğıenıyoruz "TCDD'yı kuran adam, Tur kıye Cumhurıyetı Devlet Demırvollan'nın ılk genel mııduru demııyolları orgutun de ılk muzeyı kuıan Behtç Erkın Eskışe hır'de yatıyor Kutahya Eskışehır nıaka sında bakımsı/ bır mezarda1 Ne mezarta şına ıkı satıı yazı ya/ılmış, ne Lskışehır'de ıstım salan Cumhuııyet trenı'nde adı ge çiyor Ateş Yıllaıı' trenlerının ardında kı adam Behıç Erkın " Umıt Sarıaslan'a bu araştırma ve ıncclemelerıyle Behıı, Er kın'ııı "o/lem veısteğı" olan 1 ıırk Demır yolları laııhı ne onemlı bır kaynak yapıt kazandırdığı ıç,ın de teşekkuretmek gere kır "ÇERÇEVE YAZILAR" Yazaı kıtabına aldığı başta Mustaia Ke mal ve lsmct Inonu den olmak uzeıe Ru şen l şref Unavdın 1 alıh Rıfkı Atay tbra hım Kemal Baybura ( cyhıın Atut Kansu, Reşat Yamaner ve llhan Scl(,uk tan ozen Je !>e(,ıJmış her bırı tanhsel bııer yazıt nı tehğındc, toplıımsal ortak aklın urunu "<,uçeve yazılar"la da okurun çevrenını genışlctıyor, demıryolunun sadece Kurtu İuş'un değıl Anadolu Aydınlanması'nın AA 'demır kolu" oldugunu algılatıyor Bu ya?ılaı ışınkolayınaka<,arakıasgelc,kıta bın kalınlı^ını arttırmak u,ın alınmış yazı lar degıl, olmazsa olma/ okunmazİarsa demııyolu gerçeğı anlaşılama/, dedırten C U M H U R I Y E T K İ T A P l yazılardır Ornegın Falıh Rıfkı Atay'ın "Bıı Ray Parçası" ya/lsında anlattıfiı "Ya hudı Balığı" hkrası yalnızta demıryoluna degıl (,ağın gen,eklerının tumune bakışı mızı tarpıti bıı bı^ımde ortaya koyuyor Istanbul da mercan balığı Î7 çıkar ve Yahudıler bunu pek severlcrmış Bır gun hahama gıtmışler Ne yapsak da bu balığı Turkler yeme sc, hem fıyatı artmaz hcm de bıze kâfı ge lır1' demışler Haham Adını bugun Yahudı balığı koyunu?1' der Turkler balıkhanelerdL vt dukkan larda Yahudı balığı sozunu duyunca gu zel mercan'dan urker olmuşlar, bu nımet Musevı vatandaşlarına kalmıştır Kopru yapmak, bent yapmak, demır olu yapmak, hattâ ışletmek butun bun ar Cumhurıyet devrı gelınceye kadar' Ya hudı balığı' ıdı " BUCÜN Bugun demıryolları yenıden "Yahudı balığı" yapılmıştır 1950'lerde Devlet Dc mıryolları Turkıye yukunun yuzde 7ü'ını, yolcu sayısının yuzde 40'ını taşırken, bu gun bu oranlar yuk taşımacılığında yuzde 7'ye, yolcu taşımacılığında yuzde }'c duş muştur Oyle kı, sureklı zarar ettırılen TLDD'nın yetkılılerı ICDD'yı devletın sırtından atması gereken bır yuk olarak gormeye başlamışlardır "Kurum (TCDD) her ay maaşları ode yebılmek ıçın Hazıne'den 13 14 trılyon lıra alıyor ( ) Şu anda trenlen durdu rup, personele evde oturun desenız ve ma aşları odemeye devam etsenı? kurumun 300 mılyon dolar kârı olur" (Sabah, Ha san MollaoğulJarı, TCDD'ye AB Refor mu ) Eloğlu denızlerın, okyanusların altın dan hızı satte 500 km'ye varan trenlcı le gı dıpgelııken.bız "Ondokuzhukumet se kız başbakan, 26 bakan" gormesınc kaı şın 577 km'lık Ankara tstanbul demır yolunun 420 km ye, yolculuk stıresını dc 4,5 saate ındırmc olarak ozetlcnebılecek "hızh tren" projesını bır turlu yaşama ge çırenıedık Bır karış yenı demıryolu \ap madığımız gıbı "yenıden yapılanma' ve ozelleştırme nıımaralaııyla venıden Os manlı'vı batıran "ımtıyaz demınolculıı ğu"na kapıyı aralıyoruz Petrole olan ge reksınme ve dolayısıyla dışa bağımlılık her ge^en gun daha da artarkcn her gun on laıca kışının vaşamını yıtırdığı kara>olu ka/aları I V ekranlarını kaplarken hıç kımse <,ıkıp demıryolıından soz etmıyor O halde yazarın saptadığı şu soıuları sor manın tam zanıanıdır "Cumhurıyet, trcnı ni(,ın gozden çıkar dı 5 Ellı yıllık ulaşım polıtıkalarımız bu aı ada trenlerımız Cumhurıyet'ı kuranların çı/dığı çızgıden nıçın çıkarıldi'' Cumhu rıyet ın ıaydan çıkarılmasının trenlenmı /ın koı hatta çekılnıesıyle ılışkısı var mı dır t>" 1 Yuzyılın başında, nıçın Batı sermaye sı Anadolu'ya demıryolu doşemek ıçın tıı sat kolluyordu da yuzyılın ıkıncı varısın dan berı Anadolu da demırağlar ın pas tutması ıçın uğraşıyorr*" SONUÇ "Demır Ağlardan Orumcek Ağlarına" uçurumun kıyısındakı Turkıye'nın kurtu luşu ıçın atılmış bır çığlıktır Turkıve Cumhurıvetı Tarıhı nı bıı tumce ıle ozet lemek gerekırse bu yapıtın adı olan tum ceyı soylemek yeterlıdır Demır ağlardan orumcek ağlarına1 "Neyı orduıı yahu, neyi''" dedıkten son ra "/at ı muhterem" eklıyor "Ama bak bız oruyoruz orcccğız ınşallah1" dıye ek lıyor Doğıu orduler, ama orumcek ağla rıyla' Ulkeyı kaplayan orumcek ağlarını par çalayıp "ulusal bır yenıden sılkınış geıek sınmesının avdınlık tan vaktıne" koşan çağdaş Cumhurıyet Trcnı ne ozlcm ve ınançla • *) Ümıt Sanaslan, Demir Ağlardan Orumcek Ağlarına,ülopsı Yayınlan 1 Basım, Nısan 2004, Utanbul 750 Orneklerle ÇOZUMLEMELERİ Prof. Dn Doean Aksan Dilbilimci Profesör Doğan Aksan'dan şiireyeni birbakışaçısı. Yahyd Kemal Beyatlı • Ahmet Haşim l Nâzım Hiknıet. Bedri Rahmi Eyüboğlıı Fazıl Hüsnü Dağlarca • Melih Cevdet Anday İlhan Berk • Behçet Necatigil. Cahit Kıılebi Attilâ İlhan • Can Yücel • Abdülkadir Budak Metin Eloğlu • Ahmod Ârif • Ali Y»'"^ Cemal Süreya • Ece Ayhan • Cevatj Gülten Akın • Hilnıi Yavuz .ErayCn"n Motin Altıok • Ataol Behramoğlu Hüseyin Atabaş. Özkan Mert • Hüseyin Yurttaş Behçet Aysan • Müslim Çelik • Yaşar Miraç ^ükrü Erbaş • Ahmet Erhan • Cezmi Ersöz Arif Berberoğlu • SunayAkın "iltay Öj<tem . Küçük İskender www.bilgıyayinevi.com.tr S AYI SAYFA 19