Katalog

sahne kışılerı vc olaylarla dııygusal bır o/deşlık kıırarak değıl, eleştırel bır bakış açısından algı lamasıdır Bır başka deyışle 'epık' tıyatro se yırcının ozel ve toplumsal yaşantısından tanı dık saydıgı olaylara gomıeden' bakmasını de ğıl, anlatılan olaylara vc dıırumlara uzaktan bakmasmı vc ılk kez goruyormuşçasına algıla masını ongorur (\ ImaJarın ağaçtan duşmeol gusunu ılk kez goruyormuşçasına algılayıp ycrçekımı yasasını bulan Ncwton gıbı ) Çun k u Brecht tıyatrosunda hedef, seyırcının kalıp laşmıs deger yargılarını sarsmak, onu yaşadığı ınsanıık ortamında yer alan vc dogalmış gıbı gosterılen çelışkılerı gormeye ve duşunmeye yoneltmek, vardığı sonuçlan yaşama geçırme sını sağlamaktır gusunu bıreysel, toplumsal, polıtık boyutla nyla ılk kez sahnede tartışan yazarımızdır "EZENLEREZİLENLER" ZİNCİRİ Taner, gecekondu' sorunu ozelındc toplu mun yaşadığı toplumsal ekonomık polıtık açmazları dılegetıııı Keşanlı Alı Destanı, ezı len'm toplumda tutunabılmek ıçın 'ezen' konumuna geçme çabasının oluşturdugu 'ezenleı ezılenler' zıncırını, genç demokrası mız ıçmde vaşanan polıtık oyunların bu zıncı rın bır halkasından otekıne nasıl ulaşıp, çeşıtlı boyutlarda nasıl yınelendığını gosteren ılk yer lı oyundur Keşanlı Alı Destanı, baş edılmez zorbalığa karşı en etkılı savunma aracı olan 'kurnazlığın' oyunudur bır bakıma Izmarıt Nurı ve otekı kondulularda yalın duzeyde yansıyan 'kumaz lık', Keşanlı Alı'nın korkak yıfiıt, banşı,! kav gacı, yumuşak sert, ozverılı çıkarcı kışılıgınde Brecht'ın Shen Tc Shuı Ta, Cesaret Ana, Galı leo ve Azdak'mda olduğu gıbı daha karmaşık boyutlara ulaşır ve duzen eleştırısmın hedefı olan sorunlardan bırı olarak somutlaşır Keşanlı Alı Destanı, devletın baştan sona sahıp çıktığı bır toplum duzenıne, 'vatandaş' olmanm getırmesı gereken 'guvence'ye duyıı lan smırsız ozlemın alaycı, dokunaklı anlatımı dır ( )" (Haldun Taner Tıyatrosu, Ayşegul Yuksel, ss 66 68 ve 69,78 79 ) *** Keşanlı Alı Destanı'na ılışkın kımı ozellıkle rın uzerınde durmak ıstıyorum Anlı şanlı Keşanlı Alı, hapısten çıkmıştır Onun gecekondulularca kanraman olarak kar şılanmasının nedenı, Çamur thsan'ı vurmuş ve "EPİKCÖSTERMECİ" TİYATRO Tancr'ın 'cpık gostermccı' tıyatrosu bu te mcl çıkıs noktası açısından Brccht'ın 'epık' tı yatro anlayışı doğrultusundadır Ancak Taner, yaptığı 'epık gostermeu' tıyatroyla kendı top iumu ozelındekı sorunların aynntılarına daha somut bır yaldaşımla ınen, oncelıkle ulusal, toplumsal bır yazardır Brecht sorunları top lumcu gcrçekçı bır yaklaşımla ırdeler Taner'ın ıse eleştırel gerçckçı yaklaşımı benımsedıg'ı soylencbılır Taner'ın 'epık gostermecı oyun larında gerçeklerı 'eleştırme' kaygısı, gerçekle n toplumcu anlayış doğrultusunda değıştırme kaygısından daha yoğundur Brecht 'epık' tıyatrosunu bıçımlcndırırken ozgun buluşlara yonelmek yerıne, tıyatro tarı hı boyunca dcğışık yapılar ıçındc yer almış çe şıtlı oğelerden, sozgclımı antık Yunan korofa rından, Uzakdoğu tıyatrosunun 'Anlatıcı'sın dan, Shakespearc oyunlarınrn çok tablolu (epısodık) anlatımından scssız sınemanın olayları açıklayıcı vazılarından, Ootaçağ tıyat rosunun ıbret kotarma yaklaşımından kendı tıyatrosunun amacı doğrultusıında yararlana rak ozgun bır bıreşım oluşturmustur Ianer ıse Turk 'epık' tıyatro biçemını belırlerken, hem Brecht'ın bıreşımınden yararlanmış, hem de Turk seyırcısının çok yakından bıldığl bır kay nafia, geleneksel tıyatromuzun verılerıne yo nelmıştır Açık bıçım ozellıgı taşıyan gelenek sel Furk tıyatrosunun 'gostermecı' oğclerını Brecht'ın 'epık' tıyatro anlayışıyla kaynaştıra rak yenı bır bıçımsel deneme gerçekleştırmış tır Taner'ın Keşanlı Alı Destanı'ndan bu yana yazdığı oyunlarda kullandığı geleneksel 'gos termecı' ozellıkler şunlardır Karagoz ve orta oyununda seyırcının yanılsamaya sokulmayışı ve seyırcıye bır 'oyun' ızledığının anımsatılma sı, oyunda yoğun bır gulduru ortamının kota rılması, ondeyış, sondeyış kullanımı, oyunun sonunda 'ıbret' çıkarma, oyunun dokusunun gevşeklığı, oyunun akışının turkulerle kesılme sı, gerılımlı ve duygulandıricı sahnelerden ka çınma, oyuncuların sureklı olarak rollerınc gl rıp çıkmaları, kışilenn tıp boyutunda abartma lı olarak çızılışı, soz oyunları, tekerlemeler, bol 'nukte' kullanımı Ianer Turk seyırcısının sey retme alışkanlığı ıçınde yer alan bu tanıdık, gostermecı 'bıçım'lerı, geleneksel tıyatromuz da ağırlıklı olarak yer almayan bır 'ıçerık'le, başka bır deyışle, toplumsal polıtık eleştınye yonelen akılcı, ılerıcı, uyarıcı bır 'ıçerık'le kay naştırarak ozgun bır Turk 'epık gostermecı' tı yatrosu bıreşımı oluşturmuştur ( ) Keşanlı Alı Destanı, bır sunuş turkusuyle başlayan, 'kıssadan hıssc' bolumuyle noktalanan on beş tabloluk bır muzıklı guldurudur ( ) Keşanlı Alı Destanı'nın ıçenğı ıç ıçe geçmış dort boyutta sunulur Taner, gecekondu orta mında yeşermış bır 'kahramanlık efsanesının' balonunu delerek, Irlandalı unlu oyun yazan G M Synge'ın Babayığıt oyununda kendı top lumıına ıhşkın olarak yaptığı gıbı, toplumu muzun onemlı bır yanlış koşullandırılmışhğını goıler onunc serer Keşanlı Alı Destanı, Alı tı pı aracılıfiıyla erkek kışılerın bebeklıklerınden bu yana koşullandırıldıldarı yığıtlık', 'gozu peklık' değerlerının gecerlılığını tartışır, Ke şanlı Alı, furk tıyatrosunun ılk onemlı karşı kahramanıdır Bır başka boyutta, buyuk kentlerın çevre sindc oluşan gecekondu mahallelerındekı ın sanlann sorunlarına eğılır Taner, 'gecekondu laşma' olgusunda yansıyan toplumsal çarpıklı ğı, gecekondu ve kent yaşamı arasındakı uçu rumu gozler onune sererek venr Taner, aynı kentte yaşayan ayrı kesımlerden ınsan toplu luklarının yaşantıları, duygu vc duşuncelerı, konuşma ve davranma biçimlerı arasındakı çe lışkıyı ılk kez sahneye çıkaran, gecekondu' ol C U M H U R İ Y E T KİTAP SAYI hapıshanede kabadayıların hepsını susturmuş olmasıdır Oysa oyun ılerledıkçc Alı'nın Ça mur Ihsan ı vurmadığı anlaşılır Zılha Alı nın Çamur Ihsan ı vurmadığına ınanmaz Alı Zılha va vurgun oldu£undan ona katıl olmadı^ını savunmaktadır Zılha gı bı buna kımse ınanmamıstır Hatta onun "Ben oldurmedım " dıye dıreniijivlc hapıste Alı'yle alay etmeye başlamışlar Bır gun mah kumlardan bırı, adl "ana kuzusuna" çıkan Alı'nın kafasına tavla kutıısunu geçırıvcrmıs Bayılmıs Alı ve ayıldıgmda dırcnısjnın o top lulukta hıçbır yarar sağiamadığını gormuş Sonra cezaevınde, Çamur thsan'ı oldıırdıığu nu kabul etmış, cezaevı mudurunun kafasına ıskcmleyle vurmuş Boylece Alı, Keşanlı Alı olmuş, sonra buyu muş anlı şanlı olmuş,, daha sonra kahraman gı bı adı dıllerde dolaşıp destanın ıçınde devleşı vermış Aslmda yumuşak huylu ve lyı yureku olan Alı'nın, bu durumda hıç ıstemedığı ve ol madığı Ah'yı surdurmesı gerekır Alı, kendı ıs tedığı gıbı değıl, toplumun ıstedığı Alı olmakla başkalarının onunde saygı kazanacağını anla mıştır Kendı ıstedığı Alı olumlu ınsan, toplu mun bıçımlendırdığı Alı ıse baş belasıdır An cak o toplum, baş belasına saygı duymakta, kendını ezenın onunde eğılmektedır Bu bır orman kanunudur Ormanda hangı hayvan kukruyorsa oranın kralı odur Kukremeyenler, kukreyenın boyundurugunu seve seve kabul lenırler Bu duzen ıse ınsan dedığımız yaratı ğın degıl, dunyanın kuruluşundan berı doğa nın dunyadakı yaratıklara verdığı duzendır Hayvanlar dunyasıdır bu Bu duzen dcgışmelı dır Keşanlı Alı nın kışılığınde aydmlanan du rum, "toplumsal jestı" gosteren durumdur ("Toplumsal )est toplumla ılgılı olan top lunıdakı ınsanlar u/enne bılgı veren gorunuş, tur Alman tıyatro kuramusı vc yazan Brecht, oyunlarında "toplumsal )este' oncm venr) Alı, artık kendımn de^ıl onu yogurup bı çımlcndıren toplumun kalıbında kendını ger çekleştırmek zorundadır Alı nın bıçımlenme sındc, once toplumun baskısı etkın olsa da du rum gelıştıkçe, Alı toplumun baskısından kur tulacak ama bıumlenmesi kendı kendıne olan baskıyla surecektır Alı nın kendı kendıne olan baskısı arttıkca, yanlış ya da doğru yuk lendığı sorumlulukların baskısı da artacaktır Oyunun sonunda, Alı'nın Zılha'yı dınlemeyıp gecckonduları yakarak onu dışarı çıkartmak ısteyen çıft tabancalı Manyak Cafer'ın karşısı na korktuğu halde çıkması da bundandır Keşanlı Alı, Don Kışot'a benzemez mı' Shakcspeare'ın Romeo ıle Julıct'ını anımsavı nız Alı Romeo'ya, Zılha da Julıct'e benzer Şerıf Abla'nın oyundakı konumu, antık tıyat ronun korobaşına benzer Oyunun sonlarında, haben verdıktcn sonra duşup bayılan lzmarıt Nurı, Yunan tragedyası olan Kral Oıdıpus'takı habercının aynısıdır "KEŞANLI ALİ DESTANI"NIN ÖZGUNLUCU Haldun Taner bu oyununda epık tıyatro teknığınden yaıarlanmıştır Oyun, tablo fablo gelışır, bu tablolar bırbırlerıne gostcrme açı sından bağiıdır Yazar, ızleyıcıye, gosterılenın oyun oldııgunu bırçok kez beiırtır Çeşıtlı tıp lerden yararlanarak anlatma yontemıyle "ya bancılaştırma" sağlar Yabancılaştımıa etme nı ıle yazar, seyırcının bır karara varmasını ıs ter Keşanlı Alı Destanı'nın ozgunluğu, yazarın geleneksel tıyatromuzun orta oyunu ıle Bertolt Brecht'ın (1898 1956) Epık dıvalcktık tıyatro sunu bağdaştırmış olnıasıdn Yanı Haldun Ta ner, eskı halk tıyatromuzun dallarına, epık dıyalektık tıyatro aşısını yapmıştır Yazımı, Keşanlı Alı Destanı'nı, 1984 1985 donemınde Devlet l'ıyatrolar'ında sahneye ko yan yonetmen Yuccl Erten'ın sozlerıyle sonlu yorum "( ) Bu oyunda Ianer geleneksel l'urk tıyatrosunun gulcı, tatlı dıllı anlatım bı çemıyle epık yontemlen harmanlıyor ve ınsan lann kuçuk dunyalarından oluşan bır sergı, bır geçıt, bır yelpaze, bır panorama kuruyor Bu cumbuşlu yelpaze ıçınde, ezılıp horlanmış ve kente goçerck kendıne yenı bır çıkış yolu ara mış ınsanların dunyasma gınyoruz Koylulukle kentlılıgın kapı arasında sıkışıp kalmış gece kondu semderındc yaşanan, onemlı bır çelışkı ye tanık oluyoruz Defierler aşınıyor, yok olu yor Yaşamı surdurebumek, ayakta durabıl mek ıçın yenı değerler oluşturmak, yenı du zcncıkler kurmak gerek Öte yanda, gecekonduların burnunun dıbınde, varlıkülar kesımın de yaşanan başka çelışktlere tanıklık edıyoruz Ama sorun yıne aynı kaynaklıdır Değerlerde karmaşa, yıtme ve aşınma O yanda da dunya ya ayak uyduıabılmek ıçın yenı değerler turet mek, duzenler, dumenlcr, dolaplar çevırmek gerek Ozetın ozetını oyundakı bır şarkıda bu 1 luyoruz 'Herkeshesap peşınde '"* Kavnaklar 1 ( ez7arlar I n Bı^mılen (Oyunları Keşanlı Alı'yı lekrar Sahneledıler /eyncpüral Mıllıyet Sanat Dcrgısı sayı 25 23 Mart 1973 s 10 11 2 Kulturlerarası Dıyalonda Ornek Bır lsım Hal dun Taner Şara Sayın MetısÇevırı sjyı 16,1991 Vaz ss 105 109 3 Tıyatro üyunları SoHugu, tdl 2 (Turk Tiyatro su), Azız Çalrçlar, MıtosBOYUT Yayınlan, 1 basım Ekım 1994, s 172 4 Sahne ÇaJıjması Içın 100 Monolog, cılt 2 (Turk Oyunlan) hazırlayan T YılmazOğut MıtosBü YUT Yayınlan 1 basını Mayıs 2001, s 144 5 Keşanlı Alı Destanı, Özdemır Nutku, Turk Dılı sayı 155, Ağustos 1964, sf 859 864 6 Keşanlı Alı Uzerıne Yucel Crten Devlet Tıyat roları 1982 1987 Yılları Repertuvarı (Basım tanhı belırtdmemış sayfalann nurnaraları verılmemış ) 7 Bııtun üyunları I I laldun 1 aner Bılgı Yayınevı 8 basım tkım 2000 8 Cahıt Atay ve Koy Konulu Oyunları, Özlem Belkıs, Akkoy (Kultur Sanat Ecfebiyat Dergisı), sayı 22 ücak Şubat 2(XM s 9 9 Haldun Taner "tlk Odul Ilk Sevgılı Gıbıdır Unutulmaz" roportaı Bora Kanra, Yazko Somut (Haftalık Sanat ve Kultur Gazclesı) sayı 51,20 Ocak 1984, s 8 10 Haldun Taner Tıyatrosu Ayşegul Yuksel Bılgı Yayınevı 1 basım Temmuz 1986 11 I lalkın Efsanele^tırdıgı Kabadayı, Cumhunyet gazetesı 27 Şubat 2004 s 16 12 Turk Fılm Yonctmcnlen Sozluğu, Agâh Oz guç, Agora Kıtaplığı, 2 basım, Elum 2003, s 234 SAYFA 21 3 Keşanlı Ali Destanı, ilk olarak 31 Mart 1964 gecesl, Culrız SururiEngin Cezzar topluluğunca Yalçın Turanın muzlği ve Cenco Erkal'ın yönetimlyle Turkiyeli seylrclye sunulmuştu 750