Katalog

Kısa Kısa... Ayçıçegı, özlemin rengi' D UğurKÖKDEN hakespeare'ın bır oyıınu var, Ataç'ın bır tıırlu sevmedığı, "tat alamadım ' dedığı Aşkın Boşa Gıden Emeğı Ayçıçtğı Ozlemı ısımlı son şur derlemesınde de Turgay Fı şekçı benzer bır noktaya parmak bas mış "Bır şaınn bııtun servetıdır, dıyor, yıtık aşkları 1 " Çunku onıın gozunde bırıcık zengınhk scvi1 Belkı, Karacaoğ lan'ın dılc getırdığı de uç aşağı, beş yukarı benzeyen gcrçekler "Omru nıın yarısı gıttı talana 1 " Gene de ıyım ser bır bılanço hıç olmazsa obur yarı kurtulmıış, bu hesaba goıe r ışekçı nın bu sonuntu kıtabı, ıçındekı "şıırleıın ıçten dunyasıyla" daha çok bır veda urunune ben/ıyor Yıtınl mış sevgılcre ağtt1 Dolayısıyla, bu yo nuylc dramatık bır vuıguya sahıp fit reşen ıçtenlıklı ve buruk bır ses var, o alçakgonullu dızelerde Kuşkusuz, ay nı nedenle olmalı kıını dızeler de bır resım gıbı canlı ve renklı "Ta on bc şınden berı, hep aıadığımdı ( )/O ışıkları saıı 1 ' Ya da 'Saııya boyamış sesın/Mıdıllı den Irakya ya dek tum karaları Ydlıut, 'yıi7İerı eezaevı soluğu bır sarıya çalan, yureklerı telorgu Manı sa'lı çocııklar " okuruna gozlerıne sınmış mandalına ağaçlanyla bırlıkte Fışekçı'nın şıırsel dunyası ve o evrenın sıcak oğelerı, yalnız toprağın sesıyle, baş dondurucu yaz koku larıyla guneşın erıt tddertyle, kısaca altın ve ıpekle doğup taş mıyor, aynı zamanda genış ufukların kuşat tığı zcngın bır coğraf yadan derlenmış ızle nımlerle de yuklu So7gelımı, Dıp Sevgı'ye 'Parıs' sızmış, sonra Alsate Kapısı, Almanya'nın oto yolları, sonra Moskova'dan Mınsk'e "rayların taşıdığı' vagonlar dolusu oz lem yuku1 Insanla dunyanın barışma ozlemı değılse, nedır bu yoğun duy gu? "Neye ozlem bu, durup durur ken/Yumruk gıbı gelıp goğsumun or tasında/ benı soluksuz bırakan' " On koyun bır araya getmp harman ettığı bu şur yalnız 'ınsan'a ılışlan soy ma denın ınsanın soylu yonunun urunle rıyle renklendırılmış bır "Isfahan halı sı" değd, aynı zamanda, Fılıstın, Irak ve Afganıstan'da 'yaşam' ıçın yaşamla rından vazgeçebılenlerın kuma yazdığı kan rengı şurîe de yakın akraba Ayçıçegı Ozlemı'nı bıı bakıma Fı şekçı'nın tum son şurlerını okuyunca, Taşlıcalı Yahya'nuı sozleruıın sankı gerçekleştığı sonucuna varmamak elde değd "Kâşkı sevdığımı sevse butun halk ı cıhan/Sozumuz cumle heman kıssaı canan olsa 1 " • Ayçiçeği Ozlemı/Turgay Fışek çı/Aclam Yaytnları/67 s S DOĞA ŞİİRLERİ Ilk verımden sonuncuya, Turgay Fı şekçı'nın şurı doğa havuzunun olum S.U7 daha doğrusu, ınsanla yaşıt ve onunla sınırlı sularında yıkanmakta Dolayısıyla, Hşekçı şıırının doğayla bır butun oluşturması, ona hem çurutule mez ınsancd bır balaş açısı bır sevgı hem de şıırıne karşı konulamaz bır doğallık kazandırıyor Bır bakıma Fışckçı'nın şur çızgısının ıı/ak kokenı, Vergılıus'un ıkı bın şu kadaı vıl onoekı doğa şıırlerıyle yaptığı başlangıu çagrıştırıyor, ama o, kutsal doğa\a bağlılığını hep surdurmekte Veıgılıııs gıbı ne Roma'yı ovdu ne de Imparatorluk duzenı' yle butunleş mc\c kalkıştı I'ersıne, koşullar elver medığı ondan sonra enlı bır Roma kı lıu kullanmayı yeğ tutacağını bıle oku ta duyuruyor Bu davranışın kefılı, şa ınn kışdığı elbet1 Aslında Fışekçı, 'do ğanın ınsanı', 'ınsanın ınsanı' değd1 Zaten, Seçılmış Doğa Şurlerı de, onun belırgın eğılımını yansıtmıyor mıı> Ro mantık açıkyurekldıkle sessız bır baş kaldırının oncıısu, şurlerı sergıleyen, yalın ve dııru bır dıl' Yuzyıl sona ererken, şaırın dıle ge tırdığı de "sevgı bağlarıyla guçlenmış bıı dunya ozlemı" değd mıydP Sınır konmaksi7in 'ben'ın derınlıklc rınc dek ınerek gerçeklerı tartışmasız bır bıçımde dıle getırmek, ya da, daha dolaysız bır soyleyışle, ele alınan konunun gerçeğe uygun bır bıçımde ışlen nıesı Ayçıçcğı Ozlemı, Fışekçı'nın onuntu kıtabı 1 Dokuz koyden sonra, şaıtın 'soylem'uıın sığındığı sonuncu koy' Kapkaıa bır dııvan boyuyor ya /ar doğanın dostluğıın VL sevgının ye dı rengıyle, soz konusu olan turlu mcyvclen sessız guz bahçelerıyk >ıtık baharlar ıçınde "kekık kokusu" olan turlu meyveler, sessız guz bahçelerıylc yıtık baharlar ıçınde gorunme/ olmuş beyaz salkımlar, manolya ve leylaklar, bıra7 da soru lcıraz lıkorlerı sunuyor SAYFA 22 tıın duşunceleruıe katılmasak da, Turkıve toplumuyla çok uzaklardakı "yabanıl" denüen bır toplum arasındakı ba?ı onak sorıınları ve karşıtlıkları gor memıze yarayan ornck bır çalışma Melanezya toplumunun bızım toplu mumuzdan nerede ayrıldığını kabaca recm uygulamasında olen HalJ Açıl ve ijemse Allak bağlamında ırdeledığı mızde kıme yabanıl" dıyeceğımız de meraka değer Dışevlılık kuralı Klan yasası bırkaç dızgeyı ıçerır, kurailaruı onemlı bır bo lumu dışevlılık kuralı (ana htıkuku ya da ana hakkı da denılıyor) dızgcsıyle oluşur ' Ana hukukuna gon. akraba lık yalnız ve yalnız dujilerın soyunu ız leyecek, butun toplumsal ayrıcalıklar ana tarafından akraba olanlara kalıt kalacaktır " Ana hakkı bır çocuğun bedensel akrabalık bağlarıyla yalnızca anasına bağb olduğunu bclırleyen ılke dır "Rutbe, paye, yetkı ve ayrıcalıkla rın bır kımseden bır başka kımseye aktarılmasında ıktısadı kalıt, toprak uze rınde hak sahıbı olma, yerel yurttaşlık hakkı ve totem klanının uyesı olarak kabul edılme hakkı, hep bu dkeye bağlı olarak" gerçekleştırdmektcdır "Bır erkeğın, evlı kız kardeşıyie onun aılesı ne ve geçınmesıne karşı ekonomık so rumluluğu, bu yasanın ganp ve onemlı bır O7ellığını oluşturmaktadır " (s 87) Klan yasasında uygulanan otekı di7 ge baba yerlı evlılık" Kadın anasının klanından kocasının klanına taşınır ve kocasının evınde oturur Aılcnın erkek çoeuğu ergen yaşa gelene kadar anne babasıyla yaşar, ergen yaşına gelınce annesının klanına gıtmek /orundadır Ana hukuku ılkesı' yle baba sevgısı ılkesı' arasındakı en keskın çatışkıyı bır baba dc oğlu bu /orunlu ayrdıkta yaşar Aılede babanın kalıtçısı kendı oğlu değd kız kardeşının oğludur ya da kız kardeşın oğlu yoksa ona en yakın erkek çocuktur Baba, oğlunu de ğıl, yeğenını en ıyı bıçtmde yetıştırmek ten sorumlu tutulur KLANIN BİRLİĞI Dışevldık kuraluia uymama ve zına suç saydır Yerlıler ıçın "Ana tarafın dan bırıncı yeğenle (teyze ya da dayı çoLuğuyla) cınsel dışkıde bulunmak çok cıddı bır suç saydıyor ve ( ) trajdc sonuçlar doğurabdıyor Akrabalık bağ ları uzaklaştıkça kandaşla cınsel dışkı suçu hafıflemekte ve boyle bır suçu ış leyen ıkı kışı arasındakı dışkı, yalnızca avnı klanın uyesı olmakla suıırlı kal mışsa dışevlılık yasasının çığnenmesı bağışlanabdır goz ardı edılebdır bır suç sayılmaktadır"(s 95) Klanın bırlı ğını koruvan, dışevlılık kuralı ve ensest yasağıdır Eğer bu yasa yuıumezse mı tolojılennden başlayarak var olan ve ana yanlı soya dayanan bu klan yok olur Yıne de suç ışlenmekte ve gor mezden gelınmektedır Bana bılgı ve ren yerlderın çoğu, bu suçu ve zınayı ışledıklerını ovunerek anlattdar" dıyor Malınowskı Yabanıl yasası ceza yasası değıldır Yıne de bazı çok katı kurallar "yaşanıa yansıtılma7 ya da uyarlana maz bunları yurutmek gcrekll değddır, ama aynı yasalar ıhlal eddebdır "(s 67) Ceza yaptırımı ne zaman vardır^ Bu tun topluluga saygısızlıkta ya da haka rette bulunmak nedenıyle kabde cezası uygulanırfs 77) Sııçlu hakarete uğradığı ıçın kendtnı oldurebdır Dışevldık kurallaruia uy mayan, yanı kcndı ldanından bır kızı seven gencı ve ki7i gormezden gelırler ' Ama skandal patlak verııse herkes suçlu çılte karşı olmakta onlarla dışkı leıuıı ktsmekte, bunun ve hakaretlerın sonueu olarak da taraflardan ya bın, ya otekı canına kıymak durumunda kala bılmektedır"(s 91) Bu konuda bırkaç ornek verır Malı nowskı Bunlardan Bomawaku adlı nı şanlı bır genç ki7 kendı klanından bır gence âşıktır vt babasınuı kcndısı ıçın Suçve Celenek D YlldlZ CIBIROĞLU B ronıslaw Malımnvskı yabanıl toplumda "suç" ve "gelenek" arasındakı dışkıyı ırdeleyen "Suç ve Gelenek" adlı kıtabı nı Melanezyalı yerlıler arasında uzun sure yaşayarak hazırlamış Melanezya topluluğunun yaşadığı Trobrıand Takı madaları, Yenı Gıne'nın kuzeydoği' sunda uzanıyor ve genış bır sığ denızı çevreleyen bır kume duz mercan ada sından oluşuyor Kıyıda yaşayanJar balıkçılıkla, ıç kesımlerde yaşayanlar ta rımla geçınıyor Bazı mısyonerler, bazı bıhmcıler gıbı yerlılere ve yazısız yasa larına, ne onyargıyla tepeden bakıyor ne de onları yuceltıyor Malınowskı, gerçekte nasılsalar oyle yansıtmaya ça lışıyor Orneğın yerlının de tıpkı uygar bır toplum bıreyının yaptığı gıbı za man zaman yasanın boşlııklarından ya rarlandığını, yasaları çığnedığmı ınsanın her yerde aynı ınsan olduğunu sıkça anımsatıyor bıze tn sanbılım açısından onemlı bır alan araş tırması olan Suç ve Gelenek (Lpsılon Yayınevı) S,emsa Ye ğın'ın ustaİıklı çevırı 1UCII MIU sı ve akıcı Turkçesıy SUÇ VE OELİNEK le rahat okıınuyor ttnınul»» Milln.nnkı Malınowskı'nın bu yaptığı bekâr evınde sevgılısını kabul eder Damat adayı bunu oğrenır ve herkesın ıçınde kıza hakarct edcr Kız şolen gıysılerını gıyer suslerını kuşanır, palmıye ağacına tırmanır t n tepeye geldığuıde haykırır ve kendını yere atar Cana kıymanm asd ncdenı ıçıne sıkıştığı gelenekscl engellerden çok ha karctc uğramasıdır (s 108) Suç ışleyen kışı kendını oldıırcıck bır bedel ode mekte vc onurunu olumle kuttaımak ta aynı zamanda kcndısıne kotu dav ranıldığını ılan etmektedır Ote yandan herkesın onunde uvgulanan tana kıy ma geleneklerın ve duzenın guçlu des tekçısı olmaktadır(s 111) Şemse Allak'uı ve Halıl Açd'ın "recm' sonucu olmelerı Bızım Doğu ve Guneydoğu dlerımızde ne çok genç kız ve kadın ıntıhar eltı(rıldı) ya da to re cınayetının kuıbanı oldu AB ve ılımlı Islam pro)esını uygulamaya çalı şan ABD gunluk yaşamın şerıata gorc olmasını ya da dkel ve katı goreneklere donulmesını ısteyenlerı demokrası, ın san hakları gerekçesıyle cesaretlendır mektedır Dışardan gelen çıfte stan dartlar, ıçerden dıncı sıyasetın yaptığı manıpulasyonlar cumhurıyetın getırdı ğı kadın erkek eşıtlığını hukuk alanın da da bır kaosa donuşturmekte, bun dan en çok kadınlar zarar gormektedır Trobrıand Takımadalan'ndakı yaba ndların yasası de Mardın ın Yalımlı beldesındekı şerıata gore ıccırı uygula masının karşdaştırdmasını okurlara bı rakıyorum Ya7ilanlara bakarsak, şerı atla yonetden Osmanlı donemınde de recm (zına suçu ışleyenlerı taşlayarak oldurme cezası) uygulanmamış demek kı bu kadar katı bır kuralı uygulana ma7 bulup onlar da go? ardı etmışler Yoksa uygulandı da kaydeddmedığı ıçın haberımi7 olmadı mı1 Tore cınayetlcrıne ılışkuı haberlerı bddığım kadarıyla çok az sayıda (ka dın) gazetecı yazdı Bunlar bdım ınsan ları ıçın onemL malzeme oluşturmak tadır Ancak bu konuda bdımsel çalış ma ya da bır alan araştırması yapddığı nı duymadun Turbanın takılması ıçın onca gurultu koparanlaı (şırket med yası ve bazı aydınlar dahd) torc cuıa yetlerını geçıştırdder Ocak 2004'te unıversıtelere verden bdunsel odenek lerın kesderek asgarı ucredere zam ya pıldığı açıldanırken bdunsel araştırma iara kım nasd sahıp çdcacak5 Çok kotu koşullara ve olumsuzluklara rağmen, cesur bdım ınsanlarının orgutlu ya da kışısel çabalanna dıtıyaeımız var Yargı kararlarında çağdaş bır bakış açısının temeunı oluşturması ıçuı "suç ve gele nck" dışkısmın felsefe bağlamında fel sefecılerımız tarahndan ele alınması zorunlu değd mıdır' Felseletı ıçın de elının altında bdımsel aıaştırmaların olması gerekmıyor m u ' Bu duyarsi7İık entelektuel alanda ne kadar stırebılıi'' Sanat yapıtlarında da tore cınayetlerı nın hıçbır yansısı yok Uzerleruıdekı baskıya karşı çdctıkları ıçın oldurulen ya da ıntıhar eden bu kızların mezar taşlarının kara renklı boyayla boyan masuıı daha ne kadar gormezden gele bılırız ** "Suç" ve "gelenek" arasında kı dışkderı araştıraıak bır toplumbı lımcı, ınsanbdımcı bızden çdcmayacak miı' • * Yabanıl Toplumda Suç ve Gelenek/ Bromslaıv Malıııoıvskı/ Çevtren Şerrna Yegın/ Epsıluıı Yayınt vı/ istan bul, 200 i **Gazetclerde çıkan habcrlerc gore "Beş aylık hamıle *jcmsc Allak'ı ve ımam nıkâhıyla yaşadığı Halıl Açıl ı ya kınlaıı leem ık. cezalandırmışlar olay da Hald Açd olmuş, otuz beş yaşuıdakı Şemsc Allak yaralanmış Dıcle Ünıver sıtesı Tıp I akultesı Beyın ( errahısı Servısı'nde tedavıye alınan ancak 7 Hazıran 2OO3'te hayatını kaybeden Şemse Allak ın mezar taşı karaya bo yanmıştır K İ T A P SAYI 730 C U M H U R İ Y E T