Katalog

Felsefeci, antropolog Rene Girard'la 'Şiddet ve Kutsar üzerine 'Bugün yaşadığımız, D Cengiz AKTAR er turlu kontrol dışında serpı len ve yayılan kureselleşme bırçok muspet olguya rağmen bugun ktıre çapında eşıtsızlık, ınsan ve doğanın yağmalanması, yasadışı goç, ınsan, organ ve uyuşturucu kaçakçı lığının da nedenı ve taşıyıcısı Keza kure selleşme, bır yandan rarkçı şiddet' tabır edebıleceğımız ve kureselleşmeyle bırlık te gelen ve her alanda tezahur eden tek duzeleşmcye aslında Amerıkanlaşmaya artık şiddet kullanarak karşı çıkan yerel tepkının ve dığer yandan Rene Gırard'ın kavramsallaştırdığı varsılın sahıp oldu ğuna sahıp olamayan yoksulun "taklıtçı şıddet"ının nedenı ve taşıyıcısı Gırard kureselleşme çağında ortaya çıkan bu ıkı şiddet turunun esasında aynı şiddet oldu ğunu dıle getınr(bkz Celuı par quı le scandalc arnve, Desclee de Brouwer, Pa ris2001) Bır nevî aşk/nefret ılışkısı Bu ıkı şiddet turunun tek ve aynı olduğunu kanıtlayacak pek çok omek var elbette Fn guncelını zıkredecek olursak geçen hazıran ayında Batı Afrıka'da rastladığım, sırtında Usame bın Ladın'ın suretını taşı yan tışortu gururla taşıyan Kara Afrıkalı Hınstıyan genç oğlan bunu yaparken me selenın salt lslam boyutuna ındırgeneme yecek olduğunu ve terorıst Bın Ladın'ın gunumumn bır ncvî The Guevara'sı ve ya Robın Hood'u olduğunu soylemekte H düzeyinde bir taklitçi rekabettir' Hıçbır şeye sahıp olamayan ama her şeyı de televızyondan goren bu ' taklıtçı şıd det" Gırard'ın kuramını kanıtlıyor Ancak dığcr taraftan bu ıkı şiddet turunun tam anlamıyla ozdeş olmadığını kanıtlayan ol gular da yok değıl "Soft" bır ' farkçı şıd det" turu, ABD kokenlı yapay tohumla rın ekıldığı tarlaları ve Mc Donald's res toranlarını epeydıryakıyor Fransa'dajo se Bove onderhğınde ortaya çıkan bu kar şı koyma gırışımlerının taklıtçı bır soylem ve art nıyete sahıp olduğunu soylemek mumkun değıl Tarla ve restoranları ate şe verenler ne o tohumlara ne dc o ham burgerlere sahıp olmaya çalışıyorlar Bıla lus doğaya karşı yapılmış bu tecavuzu rcd dedıyorlar Gırard, HenrıTıncq ( rıncqın Le Monde gazetesının başta Katolıklık ol mak uzere dınler uzmanı olduğunu belır telım) ıle yaptığı bu soyleşıde Hınstıyan ve Musluman şehıtlık kavramından so7 ederken an 1 amak t a zoılandığı nııtıratettı ğı lslamın farklı tavır ve anlayışı nı dıle getırıyor Hındıstan fakır' lerın den Srı Lanka askerıne teslım olmaktan sa boynunda taşıdığı zehrı ıçerek olmcyı tercıh eden Famıl gerıllası gıbı bırçok "farklı" var bu dunyada Her nc kadar yeryuzunde vaşayan ınsanların ezıcı ço ğunluğunun derdı kabaca hep daha fazla ve Amerıkalı gıbı tukctmek olsa da 'ke laynak konumundakı farklıları goz ar dı etmek kuramsal açıdan mumkun değıl Ustelık bu terorlc mucadele konusunda sorunlara ekonomıst bır faydacılıkla yak laştığı olçude hedefte yanılma rıskını be raberınde getırıyor • da sadece Ame nkalılar değıl yabancılar cla kaldı Yapılan eylemın etkılc yıcılığı başvıı rulan yollann karmaşıklığı, Bırleşık Devlet ler hakkında sa hıp oldııkları bılgı ve eğıtım lerı goz onunt almdığında sal dırının yaratıcılarının en azından bır ba kıma Amerıkdlı olduklarından bahse dılemez m\> Işte taklıtçı bulaşmanın tam ortasındayız Son kıtubınızda Batı ya sırtlannı donmeksoylı dur\un nı kadarkabulet mısılerdt onu taklıt ı tmc ktt n vı değer lerın t bı nıtmt mı ktc n gı rı duramıyorlar ve onlar da tıpkt bızmı gıbı bıreysel ve ko lektıf başarı arzusuyla tukenıyorlar" dı yorsunuz Bundan anlamamız gercken Batı'nın "du^rnanları nın Amerıka'yı, her ne kadar onu yok etme ıbtıyacı duy salar da ı mellenne model aldıkları mı dır? Bu ruh halı kıtleler ıçın değıl ama yonetıcı sınıflar ıçın geçerlı Kışısel ser vet sevıyesınde, Bın Ladın gıbı bır ada mın kımseve ımrenecek bır şeyı olamaz 1 lem ne kadar çok nartı lıderı ve hızıp başı tıpkı onunkı gıbı bır ara durumda bulunuyor FransızDevrımı'nınbaşlan gezegen gıcındakı bır Mırabeau'yıı duşıınun me sela Bır ayağı bır kampta, oburu obur kampta, daha da beter bır hınçla yaşa maktan başka ne yaptP Amerıka'dakı goçmenlerın bır kısmı kolaylıkla enteg re oldııkları halde, otekıler, goz kamaş tıriLi başarılar elde etseler dahı, geçme yen bır ıstırap ve hınç duygusu ıçınde yaşıyorlar Sebep, çocukluKİarının, geç mışten mıras kalan husran ve horlan malannın onları gerı çağırmasıdır Ozel lıkle gururun geleneksel olarak çok onem taşıdığı ve kışısel ılışkılerı uslup olarak feodalızme daha yakın olan Mııs lumanlar ıçın geçerlıdır bu Ama Amırtkalıların butun bu olan lar karşısında hırkesten daha az hayrete dusmelen bıklcnmcz mıydu Nı de olsa süreklt rekahıtçı tlışfcttej ı^mdr y*ş,yOr lar Amenka gerçekten de bu taklıtçı re kabet ılışkılerını somutlaştırıyor Ser best teşebbus ıdeolojısı bunları mutlak bırçozumedonuşturur Etkılı amateh lıkelı Kazanan sız olduğunuz surece bu rekabet ılışkılerı harıkuladedır, ama ka zananlar hep aynı olursa kaybedenlcr enınde sonunda oyunun yonunu değış tırırler Bu taklıtçı rekabet ılışkılerı, ış ler ters gıttığınde, en nıhayetınde şıdde tın bır bıçımıyle sonuçlanır Bu bakım dan, onceden Marksızmde bulduğu muz çımentoyu şımdı lslam sağlıyor Kruşçev Amerıkalılara, "Sızı gomece ğız" demıştı Bın Ladın Marksızmden daha belalı, en a/ından Marksızmde, Batılı yaşam tar/ından tanıdık olduğu muz maddı refah, zengınlık gıbı kav ramlar ve bır başarı ıdealı buluyoru/ İSLAMIN ÖLUMLE İLİŞKİSİ lslam kamıkazelennın kendını kur ban etme buyusune kapılmalan hakkın da ne duşunuyorsunuz? Hımtıyanlığı, masumun kurban edılmesı olarak kabul edersek, tslamın kurban sunma ıznı ol duğunu ve taklıtçı rekabet teorımzın kal bınde yatan "model' noiyonunu barın dıran bır kurban dını olduğunu soyleye cek kadar den gıder mıydınız? lslamın olumle olan ılışkısı, benı, bu dının arkaik efsanelerle hıçbır alakası olmadığına ıkna edıyor Bır açıdan ba kıldığında, lslamın olumle ılışkısı Hıristiyanlıkta gorduğumuzden daha olumlu Isa'nın ıstırabını duşunuyorum "Tanrım, neden benı terk ettın ? " Ve "Bu kap benden alınsın " İslamın olum le kurduğu gızemlı ılışkı, onu bızım ıçın ıyıce esrarengız kılıyor Ilk başta Ame nkalılar bu Musluman kamıkazelerı "korkak" olarak goruyorlardı ama çok kısa bır zamanda Dakışları değıştı lntı harlannın gızemı, terorıst eylemlerının gızemını arttırıyor Evet, lslam, ıçınde taklıtçı rekabet te orısını ve modelı bulabıleceğımız bır kurban dını Tcrorızmın başarısız oldu ğu 7amanlarda bıle ıntıhar eylemıne adaylareksıkolmuyor Bırdeşımdıkıgı bı başarılı demeye dılım varmıyor ama olduğu ?amanları duşunun lslam dun yasında kamıkaze terorıstlerının evlıya modellerını vucuda getırdıklerı aşıkâr Kılıse babalarına gore Isa ya ıman şe hıtlerı de Hırıttıyanlığın 'tohumları" Evet ama Hıristiyanlıkta şehıt kop ya edılmek ıçın olmez Hınstıyan ona acıma duyabılır ama onun gıbı olmeyı arzulamaz Hatta bu durumdan şuphe lıdır Hırıstıyanlar ıçın sehıt onlara eş lık edecek bır modeldır kendılerını onunla beraber ateşe atrruidn ıçın bır model değıl Islamda durum tarklıdır Kopya eclılmek ıçın şehıt olursun ve boylece dunyayı polıtık olarak donıış turmek ıçın bır proje ılan etmış olur sun XXI yuzyılınbaşınauygulandığın da boyle bır model benı hayrete duşıı ruyor Gerçekten lslama mı aıt'' Ortaçağlarda kâfırlerı olumle cczalandırdık tan sonra ıntıhar eden Haşhaşı mezhe bıne gonderme yapılıyor sıklıkla Ama K İ T A P S AYI 7 3 0 "lslam tarihinde beni şaşırtan şey onun yayılma hızı. Gelmiş geçmiş en olağanüstü askeri fetihti. Barbarlar fethettikleri toplumların içinde çozündüler, İslam ise çözünmedi ve Akdeniz dünyasının üçte ikisini kendine döndürdü. Bu yüzden, söylenegeldiği gibi arkaik bir efsane değildir. Hatta, Hıristiyanlıkta yaşanan şeyin bir yinelemesibelli bakış açılarından rasyonalist bir yinelenmeolduğunu brte söyleyebilirim; bir tür vaktinden önce Protestanlık." SAYFA 20 a HenriTlNCO Iaklıtçı rekabet tıorınız bu gun yaşadığımız uluslararası ^ krızı açıklamakta kullanılabı Itr mı ? Duşulen hata, tum çehşkılerın teme lınde "yarışma " ınsanlar, ulkeler, kul turler arası taklıtçı rekabet yattığı halde her şeyı "tarklılık" kategorılen uzerın den anlamlandıımaya çalışmak Yarışıru gcrektığındc şıddete başvu rarak, otckının sahıp olduğu şeylerı el de edebılmek adına, o ınsanı taklıt ct me arzusudur Ferorun bı/ımkındcn "farklı' bu dıınyayla bağlantılı olduğu şuphe goturmez ancak teronzmı doğu ran şey bızı ondan u/ak duşuren vc onu algılamamızı ımkansı/ kılan "farklılık" değildir Iarn tersıne şıddethbırbııleş me ve benzemc ar/usuduı terore yol açan Insan ılışkılerı kaçınılmaz olarak taklıt ve rekabet ılışkılerıdır Bugun ya şadığımız şey taklıtçı rekabetın gezegen boyutundakı bırbıçımıdır Bın Ladın'ın ılk belgelerını okuyup Amcnka'nın Ja ponya'yı bombalamasına yaptığı gon deımelen tespıt ettığımde, ılk hıssettı ğım Islamı aşan, tum gezegenı kapsa yan bır boyutun ıçınde vaı olduğumdu lslam etıketı altında karşılaştığımı/ şey, husrana uğratümışların ve Batı'yla gı rıştıklerı taklıtçı rekabetın mağdıırları nın oluşturdukları tum bır uçuncu dun yayı bır araya getırıp harekete geçırme arzusudur Ama yılulan kulelerın altın C U M H U R İ Y E T