Katalog

Diogenes Laertios'un ünlü yapıtı dilimizde Ünlü Filozofların Yasamları ve Ögretileri İSMET ZEKİ EYUBOĞLU S ayııı Landan ^entuna'nın dılımıze çevırdığı Diogenes Laertios'un ya pıtı valnı/ felsefe rarıhı yonunden değıl, genel kultur araştırmaları bakımın dan da buyuk onem taşımaktadır Seksen ıkı bılgenın duşunsel vaşamını kapsayan on boluınluk (kıtap) araştırma her ya7ar içın bır başvuru kaynağı nıtelığındedır Duşunce tarıhınde vedı bılgeler" dıye anılan ılkçağa damgasını vurmuş, uygar lığın ışddağı dut umuna gelmış başka hu vuk duşunurlerle başlayan bu çalışma felsefeyle ılgılenenleı yanında her aydı nın okuması gereken bır ıçerıktedır "Unlu Fdozofların Yasamları ve Oğretı len" adiyla dılımi7e çevrden bu çalışma ThaJes'le başlayıp Lpıkuros'la bıtmek tedır Bu yapıt sığ bır rastlantı urunu de ğddır Dıogenes'ın yararlandığı kaynak lar goz onunde tutulursa onemı daha ko lay anlaşılır Diogenes kendı çağına de &ın gelen bılgelerın tumunu ele aldığı gı bı ozanlardan yazarlara değın hepsını fel sefe soyleşısınde toplamış, hepsını yazılı ornek ahntılar vererek konuşturur O, tıım Yunan dkçağıyla dgılenmış, bırbırı nı uleyen duşunurfen soyleşıde Kendı dı lıyle konuşturmuştur Bu yazış bıçımı pek yenı değddır, yapıtında başkalaıını konuşturmak kırnı ılkçağ ya7arlarında bır gelenek nıtelığındedır, bunun da ılk orncğı Herodotos'tur Diogenes Laertıos, Thales'le başlayan felsefe geleneğını suı dururkenyaşamoykulerıne, aıle soylarına, oğretım odakla rına, mıtoslara, tarıhsel olaylara, şnre, anlatılara değınmış, seçtığı duşunuru bııtıın varlık çevıesıylegostermıştır Felsefe duşuncesının, dahası doğacı telse fenın Thales'le başladığı felsefe tarıhının geleneksel sorunudıır Bu sorun dınle felsefenın hangı odakta ayrıştığını da gundeme getıııı Diogenes Laertios'un yapırında evtışımsel olmamakla bırlıkte bu goıuş de ortaya konur, felsefenın ız ledığı anayol saptanır, çalışmanın ılgınç bır yanı da ışte burasıdır Ore yandan Diogenes bılgelerı kendı dılleııyle ko nuşturutken oınek ahntılar verır, bılge nın odak sorununa değınır lşte bu tu tum kultuıle bağlantı ıçıne gıren her ay dının ılgısını çeker, duşunee tarıhının hangı geiışım doğrultusundayuruduğu nu okuyucuva sunar Diogenes Laertıos un bu ealışması, bu ozellığı yu/unden vuzvıllar boyunca ılgı çekmış, felsete tarıhını uğraş edınenle rın başvuıu kaynağı olmuştur Diogenes Laertıos bır bılge değıldır kesınlıkle bağlandığı bır akım da yoktur, aneak bıl gelıkte çok daha yaıarlı bır vontem uy gulamiştıı Onun yapırında bılgelerden çok çağın aydınları ortaya konmuş, bır bırını ızleyen, besleven dıışunceler ser gılenmıştır O, bellı bır aydın kesımıyle sınırlı kalmamıştu Bu konuda yapıtının adiyla ters duşmuş bıle denebilıı I urk okuyucusunun Diogenes Laertıos'tan edıneceğı çok bılgı vardır Ilkın kendı yurdumuzda yeşeımış bır uvgarlığın kımleıden bestendığını.bu uygarlıkon culerı arasında kımleıın bulundıığunıı ondan oğrenıyoru/ kolayea I elsefe du suncesını kımleı benımseyıp beslemış, kımleı vuzyıliarın akişındabızeonculuk etmış, i!}ildağı kımler vakmış, kımler taşımış oğrenıyorıi7, çok geç kalsak bde Diogenes Laeıtıos duşııncelerım açık ladıgı kışının tınsel eğdımlerını, duşun ce yontemını, sorunlara getırdığı açıkla mayı, çozumu ornek verıyor Bu gunu Thales'le başlayan gelenek muz ıçın de onemlı Diogenes Laertios'un yapıtı sıl sağlanacağıdır bır davranış bıumı Tek boyutlu du dır Kımı konuların seksen ıkı bılgenın duşünseel şunmeye alışmış ınyaşamı yanında genel kultuı sanın bu bırıkım açıklanışında bırbı ııne karşit ornekler araştırmaları bakımından da den yararlanması vererek Sokrates'ı bıraz guçtur Soz önem ta^ıyor. anımsatan bır eğılım gelışı tek yaratı tu gdsterır, doğacı fel ruyle geçınmeye, karın doyurmaya alışmış bır kımsenın setenın Atına ya Arkhelaos aracdığıyla gelışmesı, kultur ortamına açılması, adı gıttığını soylerken felseledekı gelışım geçen bırıkıme onemlı bu katkıda bu çızgısının vuruyuş yolıınu gosterıyor lunması çok guçtur Onun çalışmasının ılgınç bır vanı da so runları vaşamın akışı ıçınde açıklaması tlkçağ yazarlarının ılgınç ozelldderın dır bunun ılk omeğını Sokıates ı anla den bıu de ışledıklerı konııyu bırtakım tırkcn verıyor, sorunla felsefe ırasında oğelerle genışletmış olmalarıdır Sozge ıçten bır bağlantı kuruyor Yapıtın bıı lışı Homeıos Irova savaşını anlatırken tununde aıdatdan konuların çoğıı gunu tanrılara, onların oflceleııne, sevgılerıne, muze değın felsefe tarıhının Kapsamı vığıtlıklerme, bılıcılıklerıne, kımı yerde, ıçınde goruluyor Bu yazış bıçımı bızı az da olsa, felsefe sorunlaıına değınır, uygarlık tarıhı boyunca değışmeven, ça mıtoslardan ornekler verır, bu konu bol ğına gore çozumlerı aranan goruşlerle luğıınu şıırın akışı ıçınde sergder Ho kaısı karşıya getırıyor Değışmeven so cam Waither Kranz felsefe bolumunde runlar, çağına gore değışen yorumlar semıner kıtabı olarak bıze okuttuğu "Antık Metınler" adlı yapıtın Diogenes Laertios'un bu Yunanca ya da Homeros'tan bıı bdge pırı başta Latınce oldıye soz ettığı ornekler mak uzen vermıştı Bu ozellığı tum Avrııpa tum dkçağ yazar dıllerıne larında goru çevrılmış, ruz Isle değışıK nen ko açıklama nuol lara, yo r um1ara uğratılmış tır, bunlar arasında en yavgın olan lan felsele ça lışmalarıyla ılgılı dır Ancak.yapıtın ıçerdığı konular çok daha değışdt, okuyu cunun duşunsel eğılım lerını başka vonleıe çekı cı nıtelıktedır Sozgelışı Sokrates'ı anlatan bolum de yaşamoykulerı, eğıtım sorunları, yazın, dostluk ılışkılerı, duşunurlerın bırbırlerıne karşı tutumları, ıralar, tartısmalar, soyleşıler, gezder, telsefe çığırları arasındakı goıuş ayrdık dukça genış bır ılgı duzeyıne çıkardıp ları andar sıtalanır vavılır Bunu Diogenes Laertıos'ta da Bıııada ortaya çıkan ozel bıı durum bııluvoıuz Bu nedenle ondan her oku vardır Diogenes ı okııvunca ıster ıste vucu yararlanabdıı kanısındavız Nıte mezbıttakım tanhselgerçeklerle vuzyu kım Karl Jaspers kımı buyuk sanatçdaı /e gclıvoru/ daha once sovlendığı gıbı, la dgılenmış, onların yapıtlanndan bır kendı topıagımı/da çıçcklcnen uvgarlı takım lelsete sorunları uretmıştıı ğı veterıncc lanımıyoru/ bıhmsef ger Yıne dkçağda Lpıkuros oğıetısını bu çekletı yabancdardan oğrenıyoı uz Gu tun ayuntdarıvla ışleyen Lucretıus, du numu/den 1800 yıl once yaşamış urıın şuncelerını şıır turunde sergdemıştır Bıı veıınış Avrupalı felsefe araştırıcdaıına ozellıkleı ı Danthe Goethe gıbı ozanlaı ışık tutmuş bır duşunuııı bugun yete da buluyoru/ Felsete tardıı boyunca va rınce tanımıyoruz, bu olay toplumsal ıl zınla sanat yan yana yurumuştur Vergı gı eksıkhğınden başka bır nesne değıl lıus, Ovıdıus gıbı Latuı ozanlarında nu dıı Bizım, vazını uğraş edınmış avdınla gelenek yaygındıı Platon şıırı şolenın rımmn kalabalık bır bolumu anı oykıı den kovmuş, ancak yapıtlarında Yunan gezı pek deıınlık ıstemeyen turlcrle ılgı ozanlarında kolay bulunmayan bır Yu lenmeyı dke olarak benımsemış felsefe nanta kullanmıştır sorıınfarının dışında kalmayı başarı say Candan ^entuna nın bu başarılı çevı mıştır Diogenes Laertıos un Yunanca rısını okurken şurlerınde felsele sorun yazması onun yapıtını tanımaya engel larına genış yer veren dkçağ o/anlarının değıldır yapıt tum Batı dıllerıne çevııl vapıtlarını anımsadım Bugun bde bız mıştır demıştık, eksık olan ılgıdır bura de boyle bır eğılım doğmamıştır Ancak da avdınlaıımı/ ne ya/ık kı evrensel bır uy garlığın doğduğu topıaklar uzerındeya Bı/ım toplumsal yaşamımızda yuzyıl şamalauna karşın bu gerçeklerı goıebı lardır sııren, gelenekleşmış bır duşunsel lecek olgunluk aşamasına ulaşamamış kopııkluk vardıı bunu lıse ydlarımdakı lar sanatın en sığ kıydarında kendı ken oğrenımımden bılıvorum Üvgaılık dıı dderını ovmekten ote eglence bulama şunsel başardardan oluşan engın bır bı mışlar Bu bır yıpranmış Osmanlı alış rdamdır Bu bırıkımde tum duşunurle kanlığı olsa gerek Nıtekım Osmanlı ta rın, sanatçdaıın katkdarı vardır, onemlı ııhçdennın çoğıı ozandı, yıne bırçoğu olan bu değışık oğelerden oluşan bırıkı nun dıvan"ı vardı, telsefeyle ılgıien me katkıda bulunmak ondan yararlan voktu (Jnların gozıınde ' tasavvuı bu maktıı Tek sorun bıı yararlanmanın na tun sorunlata yanıt bulabılecek bır îçe rıkteydı Seksen vıldır Batı uvgarlığıvla yakındışlulerıunegıımemızekarşınbır çok kurumlarda felsefe ıçerddı ya da bı fımsel, sanatsal bır gelenek olıışturma dık, sergderden tablo ındırmek vontu lan kırdırtmak kımı vavınları vasakla mak ya/arları sustıırmak gıbı olumsu/ uygulamalaı hep guzel geleneklcrı mız"e uvgun ışlemlerdır Bır toplum vonetımı sanatsal yapıtla la degerbıçmc verkısını kendı tekelınde gorme alışkanlıgı edınııse orada ozgıır duşuncenın doğup gelışme olanagı vok demektır Oıtaçağdakdıse vonerımı bas kının en korkuncunu uygulamış nıce av dını yok etmıştıı, Osmanlı anlavışı bun dan gerı kalmamıştır Oysa bugun Avıu pa uygarlığı o vok ettıklerıvle sustıır duklatıyla ovunuyor Ulkemızde sanata, duşunceye karşı suı duıulen olumsu/ uy gulamalaı nerdeyse "cağdaş uygarlık' sayılıyor kımı çevıelcrdc Bır okuyucu çikıp bu soyledıklerımle Diogenes Laertios'un yapıtıyla ne dgısı var, dıyebılır, çok dgısı vaıdır Bugun çağdaş uygarlığı ışıklandıran bırtakım aydınların baskı aftında tııtuldııklatını suıulduklerını kııramlarının yasaklan dığını, oldurulduklerını vıne ondan oğ renıyoruz Iiiales goğe bakarken yuru yormuş, sonra onundekı çukura duş muş, onu goren komşıısıı bır kadın ge lıp çukurdan çıkarmiş, "goğe bakacağı na onune bak ' demış Bu oykıı, Dıoge nes Laertıos'ta vardır I hales gunıımıi7 den da bın altı yuz (2600) once yaşamış, oyku donmuş dolaşmış Zıya Paşa'nın şı ırlerıne gırıvermış Cncum arayub gokte nıce turfa muneccım Gaflet ıle gormez kuyuyu reh guzennde Jjımdı bundan vola çıkıp alav konusu olan kımı gııışımlere vaklaşıısak uvgar lık tarıhının nıce başarıva ulaşmış do ruklanıun ıçınde yaşadıklaıı toplumları aştıgından alav konusu olduklatını goıu ruz 1 hales ın goğe bakarken duştıığıı çukuı bugun bıle açıktır gunumuzun nı ce "devletluleıı duşnıektedıı o çukura Diogenes Laertıos un ışledığı konular yeterınce bdınmedıkten sonra uvgarlık alanında başan sağlam ı olanağı voktuı dersem gcrçeğe aykıtı duşeceğımı san mam C) Konulaı felsefevlc dgılenmeven ler ıçın ılgınç savılmasa bde üvgaılık ta rdıı bakımından hırer bınck tasıdıt Han gı açıdan bakılıısa bakdsin tlkçağı oğ lenmek bı/ım ıçın sanıldığınuan çok onem tasımaktaciır Diogenes Laeıtıos yalnızca udgelerın vaşamovkulerını an latmakla vetınmıvor kımı okıılların fel sele vonunden o/ellıklerı, gelıştırdıklcrı kuramları bırbırlcrını ızleyişlerını etkı lerını de bır okulda "ders verır" gıbı an latıyor, açıklıyor çalışması bır "deıs kı tabı" ozellığı taşıvoı Sozgelışı felsctc ta ııhınde ' Sokr.ıtesçı okullat" denen oğ retderı anlatııken açıklavıu ornekler ve rıyoı bılgelerı bırbırlerıne karşı tııtum larını kımı vcıde eleştırel bıı dılle sergı lıvor Bıı davranıs turu Fıırk okuvucusu ıçın oğretıcı olduğu nıtelıkte aydınlatıcı dır da Ote yandan bılgelerın gunumu /e ulaşamamış vapıtları savılır felsefe ta rıhınde uç Arkhesılaos'tan soz edıyor Epıkuros'un kırkı aşkın vapıt vazdığını soylııyor ovsa onların çoğıı bılınmıvor, gunumuzc valnızca adlaııkalmış Bu du rum daha bırçok bılge ıçın geçeılıdıt Theophrastıos'un yapıtlaı ı savmakla bıt mıyor ovsa gııntımu/e kalanlaı devede kulak bıle değıl Usteldc bunların çoğu CUMHURİYET KİTAP SAYI 702 llkçajjı öğpenmek... SAYFA 8