Katalog

Kitapları dilimize de çevrilmişti Bavmond Oueneau Yüz Yaşında ZEYNEL KIRAN 1967,s 132) Boşlıık, yokluk, olıım ıle ılgılı takıntıla 11 olan Queneau hıçlığe alayla yanıt vent Amabu duşleını hıçbıı zaman ya^amın atı gerçeğını gızleyemez R aymond (,)ueneau bırbırınden değı şık lomanlan, şiulerı ve denemele nyle çağdaş Fransız yazınının en oz gunyazarlaıındanbırıdır 1 ransızlarıngo zunde değışık beğenılerı, heveslen olan hal ılçe kışkıı tıcılık yanan bır romancı (Za zıe Metroda, Zazıe dans le metro, 1959, çev T Yucel, Can Yay), Julıette Gre co'nun yoıumladığı bııaz alayıı bır şarkının (Sı tıı t'ımagınes benı duşleısen benı gozunun onnne getınrsen) soz vazarı (Za mandan soz edıyoısam, henu/ olmadığı ıçındıı,/ Bır >erdcn, soz edıyotsam, yok olup gıltıgı ıcındır,/ Bır ınsandan so/ cdı yotsam, daha oncc hıc olmadığı ıcındır) dılle ıığtas,anlar ıcın tukenmtv bıı hazıne olan, ama hiçbıı luıe gıımeyen vakında Aımagan Lkıncı'nın çcvuısivle Sel Yavın cilık'tan çikaıak olan Bıçem Alıştırmala rı'nın (E\cıcıcsdeStvle) yaıatuısıdır Hıc, de vanıltitı olmayan bu bılgıleı vazaıın geı cc k bıı ıkınıını vc etkınlıgını onemlı ol çııde gı/lemcktcdn Borıs Vıan'ın Yuıek Soken (L'ArıacheC oeur) basjıklı romanı naya/dıgı "onsoz" ınccledığındeşovlebıı ızlenım edınılebılıı Ouencau, valnı/ ıvı yctışmış, bıJgılı bu msan degil, siıt leı vc ro manlaı ya/mi1;, Pkıadc Ansıklopedısını (Lncyclopedıe de Pleıadc) yonetmıs, bıı matematıkçı vc bır duşuııuıdııı I'um bun laı ın yanmda, ayrıca "ya/ınsal saçmalık laı" konusuııda aı aştıı malar yapmış, genç lığındc gerçekustuculeıevaklaşmiş.olgıın lıık çagında 'OUIIPO"yu kurmuştuı Hcpsı bu kadaı da dcğıl 1 ılm senaryola rı yaztnıs,, sınema vc resımle yakmdan ıl gılenmıs, Goncoıııt Akademısının uyesı olmuş scc,kın bır avdındıı Ama hılınmesı geıeken en onemlı o/ellığı, yaşamı bovun ca, ınsanlaıla, toplumla ınandığı dıışuncelerle egienmcsıdır Bu eğlenme, sonun da deıuı bır auya donussc dc, o hcp Ray mond Qıjeneau olaıak kalmayı başarmış bu Raymond Oııeneau'dur durmadan ^ur kıtaplatı vc lomanlar yayın laıken, bır yandan da ıngılızceden (,evııı lcr yapaı Ln onemlı lomanları arasında Dostıım Pıcrrot (Picru>t mon amı, t,ev 1 Yueel, t an Yav ), Un Kudehıver (Scrt Bır Kıs, yikında Armağan Lkınti nın ^eviıı sıylc Scl vavmcılıktan (,ıkacak), Rucıl'den Uzakta (Loııı DeRucıl, 1944), Za/it Mtt loda, şur kitapları atasında da Les Zıaııx LcChıen a Mandolıne, Battu la tampag nc, Moralt. clcmcntaııe ve Yu/ Bın Mılyar !jıır adlı ıınlıı şıır dcncmcsı (( ent mıllc nııl lıards de pocmes) bulunmaktadır I ıım bu ijalişmaların vanında Qucneau Bâtons, C hıîiıes et les lettıes gıbı dcıiLmckı, lılm dıyalogları, (cn bılımluı konıısıında m ıka lcler (De Boıds) ya/miij, (,ok savguı Crallı maıd vavmevınıngenel sckıctcrlıgınıyap mı^ vc bunlaıla hn, ılgısı olmavan ( anncs lılm lestıvalı ııyelıgındt bulunmustuı Fran<,oıs Le Lıonnais ılc 1960 \ ılında kuı dugıı ()UI lPOılcozanlaıa VL lomaıiLila ra ıııatematıgın romandakı, şıırdckı ı^lcvı nı vc oncmını gosleııneve ^alı^mıştıı 2. Queneau ve Yapıtı (Jucncau'nun lomanları bırbınndcn laıklı ı,ok değısıkbakı^açısısunduguı^ın, bunlaı ııvgun nakı^ a^ılarmdan okumavı fcrcktırır Kendısının de belııttıgı gıbı, ro manlaı 1 îsteverek saptanmii) kınallaıa bag lıdır bukıuallanıı cogundadamatcmatık vc geometrıden cbitılcnını^tu Yazma vc yaıatma edımı onda Vıılin^lı bır vapı olu:? turma ıstcöı bıçımınde geıçeklcşır, bclkı dc bu nedcnlc dofuçlama lonıan \azma konusunda olduk^a alavu bır tııtıım var dır "Hcıhangı bıu, tıpkı bu ka/ sıııusıı gı bı, romanın ıcındc saytalaıca, goıunu^te sayısı/geıı,ckkı^ıleıevon vcrebılır Sonuç ta dıırıım nc olursa olsun, bu lıep bıı 10 mandıı" (Batons, ( hırrrcs ct les lettıes) Ya/ar, daha soııta, bakı^ a^isina açıklık gctırır llke olarak soylemek ıstedıgım ve soylcmek /oı ıında oklugum şcyk rı bılıvo rum, ama bunlaıı bcLlı nıı bı^ımdt bcllı bır vapı Ujinde soylcmck ıstıyorum Bovle bır çatmın, yapının sctvlemck ıstedıklcı ımc bıt kesınlık ka/andııdıgına uıaıuyoıum Bovle olıııua loman, sağa sola kaymıvoı Ancak bıı romanın tek bıı \apisi oldıığu anlamına gelmez, sadet c, butunu, olav 01 gusunu, kı^ılen bıı aıada tutmayı sağlaı" dıyen Qııcncaıı şoylc dc vam edu ' Boylece kımı ozgurluklcrc 2.1.Queneauve pomanlarımn yapısı 1. Raymond Oueneau olarak kalmayı başaran Raymond Oueneau kim? Ouencau 2I Şubat 1903'de Le Hdv ıc'dc, tuhalıveci Auguste vc Josephınc ( hıenıau'nun tek cocuğu olaıak doğar Le 1 lavı e lısesındc okurken taı ıhe, ten bı lımleııne vc yabanci dılleı e meraklı, oldukça lyı bır oğrcncı olarak dıkkatı çeket Kuçuklugundebabasıyla sık sık sınemaya ^ıdcn gcnç, kendı kendıne şıırler, roman(aı, duş.sel ıılkclerın tarıhlennı yazaı On bes, yaşındayken daha oncc ya?dığı her şcyı yakarak kendını okunıaya verır Bun dan boyle okıımak yaşamının cn yoğun ıığraşılaı ından bın olacaktır I oıııs vc Jcan Batıstc ılc dost olan Queneau liseyi bı tıı dıkten sonı a on yedı yaşında Parıs'e gdı er, Sorbonne Unıveısıtesf nın telsctebohı mune yazılır, ıkı yıl sonra ıkı aylığma In gıltere'ye giclcı, donıışte 1 cn Faktıltcsıne gırcr 1924 yılında, Phılıppe Soupault, Mıchel Leıı ıs ve Andrc Breton gıbı gerçe kustuıulcıletamşaıakonlaıınçalışmalarına katılıı, 1925 26 yıllarında Fas ve Ceza yır'de askeılığmı yaptıktan sonra sıvıl yaşama doner Bu kez )acques Prevert, Geoıges Duhamcl ve Yvcs Tanguy'nın ıcındc bulunduğu geıçekııstucu grııpla ıfişkıye gıret 1928'cİc Breton'un baldi/ı Janıne Khan ıle evlenır Bır yıl sonra da gerçekustuculcı ve ozellıkle de Breton ılc tıım ılişkılerınıkescr Bırsuıe "aylaklıgın" tadını çıkaıan Queneaıı 193 3'dc yayınla dığı Ayrıkotu (Le Chıendent) başlıklı ya pıtıyla eleştıtmenlerın bcğenısını kazanır, nu da ona Les Deux Magots odıılıınıı gctırır 25 Ekım 1976'dakı olumune dek, l açıldım, yanı kendıme kuıallar dayattım, daha sonra sebep vcsonucun ycterlıolma dığını goterek bunda sadece kcndı o?nel yargılarıma davanan değısıklıklet yaptım" (Geoıges ( haıbonnier ılc Soylcşı), Qu encau'nun anlatı kaygısına ılişkın omek lerı çoğaltılabılır "Deneyım, ınsana lela kctın kendısıne pusıı kuıııp beklcdıöını oğretn Bu bcklcyıştc, msan ya dussel te laketleıın olduöunıı kabııl cdcı ya bunla rı K at cdcrek sıkıntisını dağıtır (Ornck Bır Oyku Unc Hıstoıre modele) Queneau ya goıe, Batı romanının ıkı tcmılı vardn Kanıamanlar soz konusıı ol dııgıında llyada, değışık dcneyımleı sıra sında bıı kişılık ka/anan va da bıı kışılığı bulup ortaya koyan bıı bııey soz konusıı oldugıında Odysscıa Sonııçta onun >a pıtlarmda oykukme vc kuımaca, yapı ve cntııka içercn ve ıçerılcn bırlıkte ıleıleı Qucneau'va goıe, bır roman seruvenler \ ışavan kışıleıden oluşuı, ama bıı sertı \cnleı bıı dl/geye vı daha onceden oluş tuııılmuşkuıallaıagoıeanlatılır Kurallar esının va7gocilmez koşıılunu oluşturut Oıncgın< )dJe başlıklı varı o/yaşamoykuscl y ıpırt ı, romankahıaınanı 11avy gerçe kustııculugun kımı ılkclcıını eleştırıt "Başkabıı oınekalın esın Bıınıı tekruğın kaı şisina koy ılım vc her turlu tcknığı yad sıvarak suıeklı esinden so/ edclım O /a m.ııı ne goruru/'' Esının oıtadan kaybol dugıınu ' Bu so7İer şurı de ılgılendırır, ama Queneau'ya goıe, bıı sıkı ılıskıler aslında ınm.ın ılc şım dc bırbuuıc bağlar Romanlaıının en onemlı oğcsı dıldır Dostum Pıcırot'da alaycilıkla dııyarlığı, kabalıkla ıncelığı ııstalıkJa bırleştııen ya zar, duşselve duşlemsel ısteklcnn gerçekleştığı bırcğlcnce paıkuıı atılatıı Başyapı tı olaıak kabııl eclılen Zazıe Metroda'da bıı ınanılma/ ımgclem gucıı, ağ7i bozuk ve saldugan bır genç kızın kaçısjaıına eşlık eckı Rueıl'den ll/akta adlı vapıtında sı kıntının cğlcncelı bu neşeve caonuştıığu gcıuıluı, Avnkotu'nda yazaı varoluşçıı 10 tnan bıçcmıne oykunur "Bcn kımmV I Iiçbır şcy değılım Ama o zaman ben bcn olmavaıak benım Bıı sı/ı bıraz şaşıı tıyor dcğıl mi'1" dcr Shakespeare'e o/gıı afavci bıı vankı, Zazıe'nın oykusunun 'bu dıısun dıışu, aptal bu ıomantinın ya/dığı lıiçlık, ıştc sorıın bu ( ık, ın, gıt, gel, msan bıınıı o\lc çok yınelerKi, sonunda yokoluı gıck r Bır taksı getııu, bır metro goturıu, buna ne kulc aidırır, nc Parıtheon Paıis valnızca bıı duşunuı, i ıabrıcl yalnuca bır ılıi'jtıır (çok hoş bıı duş), Zazıe bır dıışıın (vadabıı dıışlemınduşlemıdu) Tuıııov kıı de bıı duşlemın dıışlemı, bır duşıın dıışudur, budala bıı ıomancının yazı makınesıylc yazdığı bıı sabuklamadan çok fa/la bırşcy değıldıı (ah1 o/ııı dılerım)" (Zazıe Mct lodas 95) Shakes peare Macbeth'e yillarca once aynı şeylerı soyletmış tı ' hayat dedıfyn nc kı yuruyen bır uolgc bır Zıiual lı kııkla bu itih nede Bır saat boy nstertp, boyun ırı[> gıdecek' Bır daha du yulmayatak artık \c\ı Bır aptalın an latttğı bır masal bu (Macbeth.çev S Lyııboğlu, Remzı Kıtabevı, f Yukaııda veıılen ozcUıkler aslında § 1 11 lerının deya?ılmasına yon vcrcn oğeleıdu Queneau dıze uyıımuna o/el bır dıkkat gostcrır, sabıt bııjmlı ijiın ycğleı, klasik ^1 ıreayriLalıktanır (lertekııstuculukıleılı^ klsını keslıkten sonı a, esının ancak bcllı bıı çer^evede daha ozgıulc^tığını dusıınuı "Heı tuılu Kjguduve komkorıırk boyun eğmcktcn baska bu sev olmav<m bu esın aslında kolelıktır Bıldıgı bt llı sa\ıdakı ku rallan gozleınlcveıek ovunımıı va/an kla sık şaır, bılmcdığı bas,ka kuıallaım esın olan ve aklından geçenlcrı ya/an saırdcn daha o/guıduı (Yunanistan a YoRiıluk Le Voy.ıgc cn Cırccc, 1939) Du^unLCİen nı daha da olgunLujtııan va/ar •joylc bır a^ıklama vapaı "Şaıı hı<,bıı zaman esın lciıme/, çıınku o baskalarma esın gıbı go ıuncn sevlenn sahıbulıı O esının kı/aı mı^ vcfvcku^ları gıbı gokteıı du^mesmı beklemez Avlanmasinıbılıı 'ktndmeuıı dım (.1 lann san.ı vaulım edcnktu ' dt vı^ını bcnımscr Hıcbır /aman csıııleııme/ (jiınkuhepcbinlıdıı Şunn gıuıı W\i tmrı ne ımadedu, onun ıstcgıiK, onun geiı,ck etkuılığıne boyun eğcr" Ycnı bır ^111 bıt 1 mı bııldu^unu 011c suıcn Qııeneaıı bıınıı ^ovle tanımlaı "()kıır sabıt bıçımlı ^111 leı soz konusıı oldıığunu avrımsavacaktır Sabıt buınılı ^ııtlcıın vcnmlılıgını en (,arpıu bıı bı^ımdc gosteıcn Yu/ Bın Mıl yarîjıır'dır Buyapıt 14'eı dı/elık lOsonc den olıışan, toplam 140 tlı/clık bıı ^111 den olu^maktadır Kıtabın o/gun basımında her sayfa 14 s,erıt halııuledıı, valnı/ on yu/ ler kullanılaıak nlıı^tıırıılmu^tur V ' d c ı ıstendığı gıbı (,evrılerek kıtabın adı kadar sayıda şıır bırleşımı kurulabılu Queneau kıtabı gundc yumı doıt saat okııvan bıı kımsenın kıtabın tuın olanaklaıını tııkct mesı ıçın 190 258 751 scnevc gcıeksınımı olataüuıı hesaplamıştır1 I ler cldc edılen so7cuk bırle^ımının "ijiıı" olaıak kabııl edılınesi dc tartı^mava açıktır Lautıeamont nun belııttıgı gıbı 'sıırbır kı^ı iıin dıfıl, İKikcs 1 , 1 vazılmalıdıı' 11 1 Qııcı>caıı lıu kıı ıpt ı k.ıişila^tıj'i sorıınla rı F rantois LL Lıonnaıs vı a^mı^ oııeıılc ıını almak iskmıv I ıııışmalan matcmatı gın vazmdakı loluııı. k ıv 11 ık ( )UI IPO ılogmıi'jtııı (Levmt 'jentuık kıiab lık 60 YKY, lstanbul2()O3,s 58) tkıva/aı 1960 vılında OuLıPo'vu (L'( )ıı\toıı tk I ıttt ra tııre Potentıt Ik dı/ılgın, Ya/ın l^lıgı) ku rarlar ÜUL1P() ne bu toplıılıık nc bıı akademı, ne dc bıı ^ 1 haıtkıtı degıl, bu 11 yazınlaboıatuvarıdır Bııınııkıuumlan 1/ leycrek nc gu/ellık, nc he\n m hatta ın dc anlamla ılgılcnır, onu ılgıkndııeıı tek konu dılm du/cncgı oldugu i(,ın dılırı d< ğışık yapıtlaı ını clc cdıı, malematık v t tılo lojıyıyazınauvgulayarak ya/ınsal vapıtı bıı bıle^ımgıbı goıııı Bu tuı talişm ılaım ma tcmatıgeduijkun olan Paııl Vakı\ gıbı on LUİeııolmuştuı Ya/aı,ontelıklcinsan usu nun ı^leyı^le ve dıl ıle so/ konıısıında bır takım oyıınlara bas,vuıan geıcekustııtu lukle tlgılenmıstır Bıı tarıhtuı ba^layarak Creoıges Perec, Jean Oııcval yacqtıcs Bens, )acques Ro ubaud, Paul lournel, 1 laı 17 Mathews, Ita lo Calvıno gıbı yazarlaı bu dcneyııne katı lıılaı Bu grup, ya/inın gi7ilgıu unıı ara^lıı mak uzcre duzeıılı olaıak toplanu Le I 1 onnaıs'nın bclırttığı gıbı, "bu araş,lıtma larda ıkı teıııel eğtlım gorulur bıı 1 çcvum leme, dığerı bıresım Ço^umlemeye dava nan eğılım ya/arların kuşkıılu duydukları şevlerı a^an olasilıklan aıa^tıı mak amauy la geçmış donem yapıtlaı 1 uzeı ınde ijalisiı, OULIPO'nun temel eğılımınıgostetenbı rc^ımsel eöılımuı gozıı daha yukseklerde dır kendılerınden sonrakılete bılınmeven yollaı a(,maktır, so/ konusıı olan (tlk Ma nıfesto, Le Prernıeı manıfeste), Oueneau, 1965'de OULIPO'nun amaçlarını !;oyle açıklar "Çalışmalarımi7in amacı nedır' CUMHURİYET KİTAP SAYI 702 2.2. Oueneau ve şilrlerlnln yapısı SAYFA 12