Katalog

Sözlük ırmagı ADNAN BİNYAZAR £ Tv ıl anlaşma aracıdır,' demek, diI 1 lin işlevini belirtmeyle sınırlı I J kalır. Bu bizi oylumlu bir tanıma götürmez. Dilbilimcinin çalışma alanı durağan olsaydı, böyle bir tanım yeterli sayılabilirdi. Oysa dil devingendir; durağan koşullarda bile dili ürete cek kültürel ortamlar kendiliğinden doğar. Düşüncede, duyguda kavram alanları genişledikçe yeni sözcüklere gereksinim duvulur. Nesnelerin, sovutlamaların adlandırılması buna hağlanabilir. Sözcükler, adlandırmayla da kalmaz, türevlerivle, deyimlerle, atasözleriyle, yakın ve karşıt anlamlarıvla anlam salkımları oluşturur. Bu oluşumda dilin belli kurallara bağlı olarak üretilmesi (dilbilim), sözciiklerin yazımındaki temel ilke lcr de (yazım) o ölçüde önem taşır. lster genel, ister uzmanlık alanları sözlükleri, biıtıın bu dilsel bileşkeler göz önünde bulundurularak hazırlanır. Ali Püsküllü oğlıı, Turkçe Sözlük'ün önsözünde bu gerçeği, "Türkiye Türkçesinin pek çok sözlüğü ortaya konıılmııştur. Bunlar içiııde çok değerlileri vardır. ()nlara her zaman başvurur, onlardan yararlanırız. Ancak, yine de yeni, daha gelişmiş söz lüklere gereksinim duvarız. Çiinkii dil olduğu gibi kalmaz, dili kullanan insan lar onu sıirekli değiştirir, daha doğrusu, geliştiıir. " diyerek vurgtıluyor. Ali Püsküllüoğlu, "Yeni binvıl sözlük takımı"adı altında altı sözfüğünü bir arava getirerek, hıırada dile geîirdiğini gerçek leijtirmi^tiı. 'Takım' şu adlardan olu!}maktadır: Türkçe Sözlük, Oz Türkçe Sözlük, Yazım Kılavuzu, Türkçedeki Yabancı Sözcükler Sözlüğü, Türkçe De yimler Sözlüğü, Türk Atasözleri Sözlüğü. Sözlük, bir dilde kullanılan sozciıklerin sıralandığı, genellikle büyük oylumlu kitaplardır. Sözcükler, sıralanmakla kalmaz; türevleri, gerçek ve değişmece li (mecaz) anlamlarıyla <ia ayrı ayrı tanıııılanarak ver alır bu kitapta. () sözcükleyapılmış deyimlerin, atasözlerınin söz lükte bulunmaması onu kapsaııılı kılar. Sözlükçü, genel anlamlardan argoya, verel kullanımlaıa, sözcük öbcklerine kadar, dilsel dökümün alanını genişletebilir. Bir noktada sözlük öyle bir doygunIuğa varır ki, sözlükçiiniın işi, onıın doğurganlığındaıı yaraılanarak veni sözlükler oluştıırmaktır. Türkçe Sözlük bu doğurganlık aşamasına gelmiij olmalı ki, Püsküllüoğlıı, bu geniş kapsamlı çalış masmı, yukarıda adları anılan yavru sözlüklerlebütünlemiştir. Bu bütünlük için de Oz Türkçe Sözlük'ün avrı bir yeri vardır. Yazının gelişimi ona ayrıca değinil mesini gerekli kılmaktadır. Bıslkslz ve kapsayıcı sözlük Bir sözlüöün temel ııiieligi eksiksiz ve kapsayıcı olmasıdır I )illere her gün bin lerce sözcüğün girdiği bir süreçte bu gelişmeye ayak uydLirmak kolay değildir. Sözlüğe yeni sözcükler girerken, kııllanımdan düijen birçok sözcük de çıkarılıyor. Orneğin çağdaş bir sözlükte, artık kullanımdan dü^müş 'tepki'nin kaiijilığı "aksülamel"in, 'yankı'nın karşılığı "aksiseda'nın, 'gökkuşağının karşılığı "alâ imi semâ "nın yer almaması bir eksiklik sayılmamalıdır. Kuşkusuz, biri çıkıp "kullanımdan düşmüş sözcükler sözlıiğü "nü yapabilir. Eskimiş de olsa her söz cüğün düşünce tarihinde yer ettiği ıınııtulmamalıdır. Sözlükçünün işi, bu 'ince ayar'ı iyi kullanmaktır. Cîcreksiz sözcüklerle şişirilıniş bir sözlük nasıl işe yaramazsa, ele alındığında eksikliği ayrımsanan sözlük de gereksinimi karşılamaz. Bu ölçü, sözlükçünün erdemine, beceri sine bağlıdır. Ali Püsküllüoğlu, kırk yılı aşkın sözlükçülüğünde bu erdemi ve be ceriyi, yakın arkadaşı olarak birini de ben katayım , olağanüstü çalışkanlığı göstermiştir. "Bir dilin bütün sözcük ve deyimlerini abece sırasıyla vererek anlamlarını açıklayan, tanımlayan ya da başka bir dildeki karşılıklarını gösteren yapıt" an lamına gelen sözlük, çok yanlılığı ve kapsamıyla değer bulur. Püskülliioğlu'nun sözlükleri bu özelliklerinin yanında özellikle tanımlamalarının açıklığı ve doğruluğuyla da ayrı bir önem taşıyor. Sözlüklerinde yer alan sözcükler bu açı dan incelendiğinde, Püskülliioğlu'nun şiirlerindeki yalınlığın bu tanımlara yan sıdığı da görülecektir. Özellikle Oz Türkçe Sözİük'te, birçok sözcüğün bir sözlükte ilk kez yer aldığı, ilk kez tanımlandığı, ilk kez örneği verildiği görüle ccktir. Püsküllüoğlu bunu özenli çalışması, dilsel duyariığıyla gerçekleştirmiş tir. Tanım, bir sözcüğün anlam alanını belirler. Sözcükler gibi, tanımlar da dondurulduğu yerde kalmaz, düşünsel gelişmeye koşut olarak boyutlanır, anlamsal açılım kazanır. Sözlükte, somut ve soyut kavram tanımlamalarının örneklerle pekiştirilmesi, bu tanımlarda yer alan anahtar sözçüklere açıklık kazandirılması gerekir. Orneğin 'kan', "insanda ve geliş miş yapılı hayvanlarda, atardamarların ve toplardamarların içinde dolaşarak gö zelerde özümleme, yadımlama işlevlerini sağlayan, plazma ve yuvarlardan oluş CUMHURİYET KİTAP SAYI 701 (ilumsıız sözler olacaklt... Onları çıkar\ak yıne kullanılacaklar herhalde. TÜRK AMSÖZLERİ ( Mabilir. KullanıSCZLÜOülır... Ama doğrusu, ben bu türlü sözleri almasam da olur diye düşünüyorum. lavuzu'nuz da var (hrun ötck.ı yazım kıKapak konusunun devamı. Bu bir eksiklik sayılavuzlan arasındakı ycri ncdir? lırsa, olsun. Benim hazırlaJığım kılavuz, eski tiep sözlükleriTürk Dil Kurumu'nun önerdigi, kulla** Çok iyi söylediniz. Gerçekte bu nizden söz ettim! nılnıası yanm yüzyılı aşan kurallara da nıı onların yapması gerekir. Onların işiOysa sizın on şiır kıtabımz da var... Anyalı olarak ortaya konmuş, bir çalışmadır. dir. Onların görevi. cak, son şiir kitabınız Babadat 'ı da 1 V'JK C) kurallar örneksenerek yeni çözümler Öz Türkçe Sözlük, Öz Türkçe Kılaytlında yayımladınız... Siiryazmtyormuüretilmeye çalışılmışnr. Ayrıca dizin bovuz, Türkçedeki Yabancı Sözcükler Sözstinıu artık? lünıü çok genii} tutulmusjtur. Onda yak lüğü'nüz de var Bunlar arasındakı be/ı Sözlük çalışmalarım öne çıkınca herlaşık 87.^00 dil öğesi vardır. Bu, hiçbir zerlijçler, farklar neler? kes beni ozanlıktan sildi... Oysa, yarım yazım kılavuzunda böyle değildir. Öz Türkçe Sözlük, önsözünde yazyüzyıl şiirle uğraşmış biri olarak böyle (lünümi'ızdc çok yazım kılavuzu yok dun, Dil Devrimi'ndeıı bu yana dilimiolsun istemezdim. Şiiribırakırsanızoda nıu? Sakınaılı dcfcil mi bu durum? ze kazandırılmış sözcükleri saptamaya sizi bırakıyor. Ama yine de yazdıklanm Hiç sakıncalı değil doğru iseler. Esçalışan bir sözlük. îleride "belge söz oluyor. Yalnız, içimden gelerek şiirleri ki Türk Dil Kurumu'nun çalışmalarını liik" olacak bir çalışma.. Aklıma gelmişmi verebileceğim bir dergi de yok. Ayrıtemel alıvorlarsa yani. ken söyleyeyim, bu sözlük yalnızca Türca ijunu da eklemek istiyorum; bir ozakiye'de değil belki de dünyada toplatıl Ama bcndc DilDerncği'nin, YürkDil nın ölünceye değin şiir yazması diye bir mış ilk sözlüktür. 12 Mart döneminde Kurumu'nun, Onter Asım Aksoy'un, sıkural yoktur. Ozan yazdıklarıyla ozantoplatıldı. Böylece biz, kendi dilinin zın, Nı/at Özön'ün yazım ktlavuzları var. sözlüğünü toplatmış ülkeolduk. Kendi Doğrusu, bazcn hangisine bakacağtmı şa dır. Ben yazdıklanmı denize artım, değerlerini balıklar bilmezse bir gün biledilinin sözcüklerini ve sözlügünü yasak finyorum' Çeşıtli açılardan... cek bir balık çıkar. lamış bir ülke! TDK'ninkinehiçbakmayın! Çünkü Söz/ük çalışmaları artık yorucu olmuyarım yüzyıllık yazunımızı bozdu. Nijat Bu sözlük aynı zamanda ülkemizde yor nıu pekP üzön'ünki de tfil kılavuzu. Bence yazım en eok basılan ve üzerj^ıde en cok yazı Hem de nasıl! Çok yorucu oluyor kılavuzu sayılmaz. yazılan bir sözlüktür. Öz Türkçe Kılaama tek başıma eski Türk Dil Kurıımu Yeni yayımlanan sözlük takımı ıçınde vuzu, yabancı sözcüklerin Türkçe karbir deyimler sözlüğii, bir de atasözleri s öz gibi çalışmak durumunda duyumsuyo şdıklarını öneren ve bunun kullanılma liiğünüz var. Bazı deyimleri ya da atasöz rum kendimi. Üstelik de sözlüklerin ner sını isteyenler için bir kılavuzdur. Türkyeni baskısı için yeni baştan çalı^mak gelerını orada bulamadım. Çıkardıklarınız çedeki Yabancı Sözlükler Sözlüğü ise, rekiyor. Bu da çok zaman afıyor. Elbetuldu galiba? adı üzerinde, Türkeeye daha çok Batı te insanı yoruyor. • dillerinden girmi^, pek çoğunun 'I'ürk Evet. Önceki baskılarda bulunanlaçe karşılığı olan sözcükleri bir arada rın kimilerini çıkardım. lnsanların incin Angora, "Yeni binyıl sözlük setVJAli gösterip bunlann Türkçelerini kullanmesini istemiyorum. Yani bir tür özdePüsküllüoğlu/ Arkadaş Yayınevi /Şubat mayı öneren bir sözlük. netim yapmak durumunda kaldım o 200}. Bu sözlügünüzv Arap(,a, tança kö yüzden. Yalnız onda değil, bütün sözlüklerimde, insanlan incitecek sözler bu Türkçe Sözlük, 1533 s. kenlilcri özclliklc almamışsıntz? lunmasın istiyorum. Öz Türkçe Sözlük, 624 s. Evet. Onu önsözde belirttim. Ozel Türkçedeki Yabancı Sözcükler Söz Bir örnek verebilir misiniz? likle de almadım. Alsaydım, sözlüğü Oslüğü, 500 s. Vereyim. Ünlü sözümüz "Türk'ün manlıca sözcüklerle doldurmam gere Türkçe Deyimler Sözlüğü, 848 s. aklı sonradan gelir" çıkarılmıştır. kirdi. Bu da yanlış olıır. Isteyen ()sman Türk Atasözleri Sözlüğü, 191 s. Ama bu lürdeneyimler, atasözleri kullıca sözlüklerde onları bulabilir. Yazım Kılavuzu, 740 s. Hu ıiltılı lakımnnz ıira s/nda Yazııtı Kı lanılıyor... Çingeneler hakkında da bu tür Türkçe'nin peşinde bir ömür Ali Puskulluoolu SAYFA 4