Katalog

yuklenen anlama bağlıdır Yaşa Thomas de Koninck'in kitabı, günümüz dünyasındakı çelışkılere dikkat çekiyortur"e"kultur deformasyonları", çıfte ce nan Yeni cehaletin bovutları du Sokrates bu ce halet bıçımıyle mu cadele etmıştı Işte eskı bulaşıcı hasta lıklar orneğtnde ol duğu gıbı, gunu muzde bır kez daha kendını gostermek tedır bu çıfte bılısız lık De Koninck'in uzerınde durduğu bu cehalet biçımı yalni7 gıınumuzde de ğıl, çok oncelerı de cehaletlerın ıçınde en kaygı verıcı olanıydı Butun kotulukle rın de asıl nedenı olarak goı ulmekteydı Sokrates, Alkıbıades'ı bu tur bır cehale te boyun eğdığı, bdmedığı halde bıldı ğını sandığı ıçın suçlamıştı Cehaletlerın en beterıdır bu Sokrates e gore Hiçbır eğıtım almadan polıtıkaya atılmak boy le bır cahdlığın sonucuduı, ayrıca da bu tun vandgıların gerçek nedenıdır Orne ğın mağaranın kapısında zıncıre vuıul muş kışının karanlıklar konusunda uz manlaşmanın otesınde, hiçbır şeyı gore memekten kaynakJanan dıırumu boyle dır Gunumuzde bovle bır cehaletin aldı ğı bıçım vazaı a goı e kaygı veı ıcıdıı Bu gun venı olan kuturun evrenselleştırıl mış ozkıyımı teknık gucumuzun artık etkısını arttırdığı "soyutlayıcı" kafadır Bunun dogal sonucu ıse şıddettır Ç un ku logos' eksık olduğu olçude, şıddet artar fıpık orneklerden bırı savabılece ğımi7 Auschwıtz'de olduğu gıbı kultu run yıkımına vol açan boşlugun sıkıntı nın hayata karşı ılgısızlığın lcor ınancın sayısız sonuçları vardır Geçen yuzyılı dolduran sayısı/ kırım ve felaketlerı de bu sınıia katabılıuz Sozu şoyle bağlıyor yazar haklı olarak "Donanımlı Batılı ul kelerımızde sureklı olarak başannın de ğıl, ama daha çok, tantanayla ılan edıle rek başlatılan eğıtım relormlarının baş lıca engelı, bi7i çevreleyen kıılturun ıçı neışlemış olan, bu yenı cehalettır " (s 9) Ne var KI bılım bu olumsıi7 dırımdcn hiçbır şekılde sorumlu değıldır Kendı sını her zaman bır "yargı eksıklığı" ıle açığa vuran kultur eksıklığını suçlamak gerekecektır burada Daha çok da mo dern kulturun temel eksıklığını Whıte head'ın tanımıyla "lyı yerleştırılmemış somutun sotızmı" va dd sovutu somut sanma yanılgısıdır bu Descartcs, zıhnı nın başlangıçtan ben bııtakım genel h kırlerle donatıldığını ve bunların yardı mıvla bazı doğruları 'a pııorı olarak bıldığını ılerı surmuş bu bılgının orta ya çıkmasını denevımleıe bağlamıştı Günümüzde yaygın bır bılısızlıkten çok, farklı bılısızlık çeşitlerı ortaya çıkiyor. Çevre ve yaşam koşullarına uyumsuzluğun ortaya çıkardığı bılısızlik (cehalet) kadar, bılınenlerın sınırına ulaşılmış olduğu ve keşfı gereken başka olguların bulunmadığı varsayımı da yanıltıcıdır kuşkusuz. Ama bütün bu ve benzeri bılısızlıklerın otesınde, Thomas de Koninck'in öne sürduğü gıbı, "yenı cehalet" denilen bir açmazdan da söz edılebılır Üstelık bunun, kültür sorunu ıle de yakın bır ılişkısı vaı Bu konuyu ele aldığı kıtabında De Konınck, gerçekte "yenı" olarak nıtelenebılecek, ama bırbırıne taban tabana zıt ikı "cehalet biçımı" olduğuna değıniyor KAYA OZSEZGİN ağımi7in kulturel ve bılımsel ya pılanmd argumanlarını oluşturan değerlerın bır bolumıı, geçmış donemlerın bırıkımlen uzerıne kurulııdııı Teknolo)iye ve arasrırmaya bağlı gelışmelerın hızlı seyrı, bu bıııkım lerın venıden eleştırel ve bılımsel bır yaklaşımla gozden geçırdmesını gerek tırdığı gıbı yenı bılgılenme sureçlerını de devreye sokmuştur Bu aşamada, "ce halet' dedığımız kavramın sınırları, bıl gılcnmc ve oğrenme sonucunda elde edılen yenı bulgularla genışlemıştır do ğal olarak Gunumuzde yaygın bıı bılı sızlıkten çok, tarklı bılısızlık çeşitlerı or taya çıkiyor Çevre ve yaşam koşullarına uyumsuzluğun oıtava çıkardığı bılısızlık (cehalet) kadar, bılınenlerın sınırına ula şılmış olduğu ve keşfı gereken başka ol guların bulunmadığı varsayımı da yand tıudır kuşkusuz Ama butun bu ve ben zerı bılısızlıklerın otesınde, l'homas de Konınck ın one sıırduğu gıbı "yenı ce halet" denilen bır açmazdan da soz edı lebılu Ustelık bunun kultur sorunu ıle de yakın bır ılışkısı vaı Bu konuvu ele aldığı kıtabtnda (*) De Konınck, gerçektc 'yenı" ola rak nıtelenebılecek ama bırbı rıne taban tabana zıt ıkı "ceha letbıcımı' olduğuna değıniyor Ancak bunların ılkı, olıımlu dur çunku açaı ve serbest bı rakır ınsan bılıncını yenı bu luşlaıın yol açtığı verıı sorular la karşı karşıya bırakır ınsanı Bılgıleıdekı butun ılerlemele nn devındırıcı gucıı, bu tur bır cehaletten kaynaklanıı Bılısız lığın ('ıgnorance") bu çeşıdı, bılmemenın getırdıgı şev karşı sında kayıtsız kalmak yerıne, o şeyı açip ırdelemeyı zorunlu ha le getırır Bunun aksıne, ıkıncı tur ce halet bızı, bılmedığımız halde bdıyormuşuz yanılsamasında yaşatır Platon, budurumu "çıf te cehalet" olarak adlandırdığı bır kavramla eşleştıımış oluyor Artanşlrtdet Ancak bılgının kendısı deneyım yoluyla elde edılmemekteydı Matematık dke lerle mantık kuralları boyleydı Rasyona lıstler, akıl yurutmek yoluyla evren hak kında doğru sonuçlara varılabıleceğını one suruyorlardı Locke ıse, bunu şıd detle eleştırmıştı Ona gore bılgımız, de neyımden kaynaklanıyordu 17 yuzyıl, matematıksef bır duşunme şeması uretmıştı Soyut duşunmek ısteyenler, soyut lamalardan tatmın edıcı tumdengelım dızderı çıkarabılırlerdı lnsanın kendısı olabılecek bır "bu tun"u elde etmenm yolu ıse karmaşıktır I arklı dısıplınler ınsanın bazı kaçınıl maz yonlerını ortaya koyabılır, ama bu tunluğu yansıtamazlar Aksını duşunmek, yazara gore "yenı cehalet"e pırım vermek anlamına gelır Hiçbır çağ, ıçın de yasadığımız çağda olduğu kadar, ın sana uışkın bılgılerı bu kadar yoğunluk la, bır araya getırememıştır Ama ınsanın ne olduğu sorusunun en az bılınebıldı ğı çağda, gene ıçınde yaşamakta olduğu muz çağuıı (s 12) Scheler, şu sozlerıy le bu gerçeğı kanıtlamış oluyor "Bıldı ğımız kadarıyla tarıhte ınsan kendısı ıçın hıç bugunku kadar problem olma mıştı ü t e vandan ınsanla ılgılı olan ve sayıları her geçen gun artan ozel bılım leı ne kadar değerlı olsalar da, aslında ın sanın o/ıınu, aydınlatmaktan çok, ort mektedıılet (s 13) Kultur krı/ınden gunumuzde çokça soz edılmektedıt Çunku cıddı krızler ıçınde "en kolay seçılebılen" şey kul turdur (s 17) Doğanın ve kulturun yay gın metalaştırılması çağımızın en temel ozellıklerınden bırıdır Bu ıse şıddetı, ye nı ıdeolojık duzenın merkezıne yerleştırmektedır Uyuşturucu kullanımı, şıddet, suç oranındakı artış gıbı gostergeler de bır başka çıfte cehalet unsurudur Bu oz yıkımfar yanında, bazı boşluklar, eğıtım, etık ve kultur bıçımlerı de saydabılır Teknolojının yarattığı eddgınlık ve duyumsamazlık, ınsanları "baygın uyku ev resı"ne doğru suruklemektedır Nıetzsche'nın deyışıyle, "gerçekdışı artmakta dır" Insanın karşısına çıkabılecek en bu yuk ve ço7ulmesı en guç problemın eğı tım olduğunu one surerken, kuşkusuz haklıydı Kant Sağduyu ve eğıtım, bırbırıne bağlı kavramlardır Oysa bugun, planlanmış bır bellek yıtımını yaşamı mızda, eğıtımın bozuk sureçlerının bu yuk payı var Çağdaş toplumlarda "kuresel eğıtımsel yıktm"dan (Mıchel Ser res) sıkça soz edılmesının nedenı "peda go)izm'dekı boşluktuı Her şey, "kul Kültür krtd Ç haletın olağan bır sonucundan başka bır şey değd Dalıp gıttığı kendı goruntusunu yara tırken, gerçek varlığını yaratmış oldu ğunu duşunmek gıbı, bır başka yandgı ıçınde bulunan gunumıi7 ınsanı "Nar kıssos), yaşamı, anlamdan soyutlamak ta, daha doğrusu anlam arayışının uza ğındd kalmaktadır leknolo|inın urettı ğı anonım ve ıçe donuk dunya, Narkıs sos'un dunyasının goruntusuyle aynıdır Modern kentte kamıı yaşamının buyıık bolumu, John Berger'ın "kayıtsızlığın tı yatrosu" olarak adlandırdığı gosterıyı sunmaktadır (s 47) Chomsky'nın so zuyle her şey, artık "kaçındmaz yanılsa malar"dan başka bır şey değıldır "Ben=ben", boşlukta kendısı uzerıne yoğunlaşmış melankolığın denklemıdır, derken neredeyse butun modern ama gehşmemış toplumlara egemen olan bu ınsan tıpının aıtını çızmeKtedır De Ko nınck Dolayısızlığa ındırgenerek bır hapıs haneye donuşturulen dunyadan uzak laşmanın yolu ıse, ımgelemden ve ımge sellıkten geçer Bır tutsak bde, ımgelemı sayesınde duvarların otesıne geçebılır Imgelem obnadan eğretdeme de olma yacaktır (s 71) Anlam arayışı, ımgelem ve bellek gerektırır doğal olarak Insan turunun sanat ve akılla yaşadığını ( kaı techne kaı logısmoıs") one surmekic haklıydı Arıstoteles Kant'ın ıınlu sozıı de bu soruna bıı açıklık getırır Insanın vapdmış olduğu â^d^ oylesıne eğrıdır kı ondan duz bıı şey yontulamaz (s 84) Imgelem açıkça estetık deneyın merke zındedıı "Sanat eseıleııvle lesmın va da heykelın mıı/ığın, şıırın başkalaşım larıyla temas halındevken, ozne venı bu dunyadan ctkılenır, guzellıkle arınır, ın sandesmiş bır duyuyla dolavımlanır (s 96) O nalde sanat ve kıılturden pavını al mamış tın, bdısızlığı aşmakta da zorla nacak yanını yoresını seçmekte guçluk lerle karşdaşacaktır ünabupavı eğıtım sağlayacaktır Bu aşamada Paul Va lery'nın uvarısını dıkkate almalıyız ' Bı rıne bır şeyı oğretmek ıcın, her şeyden once, onda bu bdgının ıhtıyacını uyan dırmak gerekır Bu yeterlıdır, gerısı boş tur (s 102) Ama her şeyın, bır sekıde dıkkatten, uyanık, gozlemcı ve ıdmanlı bır zdıınden geçtığı de unutulmamalıdır ITıomas de Konınck, bu arada dııygıı luluk kavramıyla sanatın dışkısıne de de ğınıyorkıtabında Paul Rıcoeur'un 'tum ıçten eddgınlık alanı" olarak tanımladı ğı duygululuk, duyguları hıssetme yete neğıdır Çunku ınsan varlığı, ozu bakı mından edılgındır Doğruyu soylemek gerekırse, guzel sanatların teknıkten ve teknobdımden çok daha eğıtıcı sonuç olarak herkes ıçın yaşamsal bıı değen vardır (s 130) Onun parçalanıp olece ğını one surenlerın yanıluığını, en açik bıçımde Soljenıtsın dde getır mıştı Sanat ıse, tutku sahıbı olanların ışıdır Dunyada bu yuk olan hiçbır şey, tutkusuz gerçekleştırılmemıştır Buyuk Bır projeyı, uzun sure, sonu na kadar goturebdmek ıçın "tutku" gereklıdır, sevgı ıse bızzat kaçınılma/dır (s 150) Sınırsız ımgelem gucunun "çıfte cehalet"ın aşılmasında belırleyıcı bır rolu bulundu ğu, duyumların ve duşuncc* bıçımlerının dogmatume ın dırgenmesıyle, bu yenı ceha let turunun yendmeyeceğıgo ruşune açıklık getırıyor Tno mas de Konınck ın kitabı • (*) "Yeni Cehalet ve Kultür Problemi"/ Ihomas de Konınck/ Çevtren înct Malak Uysal/ tpos Y/ 2003 Ankara CUMHURİYET KİTAP SAYI 688 Duygıiapı Mssstms yntnnsği SAYFA 8