Katalog

MUSTAFA YELKENLİ otık romanların ya da buna ben /eı koıku vegeıılimağıılıklıoyku lcrın temelınde, burjuva/ının bas tırdmış tınsellıklen kendı devrımcı geç mişinden, polıtık gelecek korkusunun alc gorık olarak yansıyışı olduğu one surulur loplıımu donuştuten ve devıımu aulım ları gUçckltştuuı bur|uvazının kendısını var eden o/elliklerını ınkar ederek her tuılu adalet vt eşıtlık arnaıinddn uzaklaş mış olmasıyla, fcodalızmı ve onun ıdcolo jık dıışıınsel yapisinı oluştııran kılıse kar şılı laık duıusu kuçuk kcnt soylu bucyını ıkılem ıçındebıraktığıbırgerçektır Ancak one surulen bu !>av, burjuvazuıın dune olan ozlemını değıl, aksıne kendı geçmışının bır başka sınıfa esm kaynağı olabde ceğı kaygısuıdan oturuduı Buriuvazının bılıme olan yoğun ılgısı, eskı ıdeolojının çuı umuşluğunu kanıtlamaya yonelık olsa da, dığcr tarahan kcndı ıktıdannı sağlama alıp arkaık değerlen etkısızlestırmek yo nundedır Geüşmekte olan bdımsel aras, tıımaJar, buluşlar ve keşıfler kılısenın tum değerlerını bılımın ışığmda zorlayarak çu ruturken, venı sınıf eesaretı ve radıkaJ tu tumuyla cskıyı yıka yıka yuksclışını surdu nıı Yaşamın her alanında olduğu gıbı bu nun edebıyata yansıyışı da gorulmektedu Gotik roman klasıginin çevirileri artıyor G Bılimkurgu edebıyatı ve sınemasinda oneınlı yeı tutan ve bırçok yazar taıafından da kullanılacak olan çılgın bılım adamı motınnı ılk kez ışleyen Mary Shelley'ın Frankensteın'ı dılımıze dört ayrı çevırmen tarafından çevrıldı Son çevırı ıse îthakı Yayınları tarafından yayımlandı. Marv shellrv FRANKENSTEIN u Frankenstein Konularını eskı Ortaçağ şatolarının, manastırlarının gızemlı ve urkuntu yara tan mahzenleımden, korıdoılarından, kasvedı odalarından, hayalederden, ce hennem kaçkını yaratıklanndan alan go tık edebıyat, daha çok 19 yuzydın ortala rında feodal donemın akıl dışı kımı ozel lıkleıının getı donmesı olasdığının yarat tığı kaygının bır urunudur Gotık korku romanlanndakahramanlarbıldıkvealışık bır dunyanın temsdcısı olarak değıl, daha çok bılınç altında bcslcncn çclışkdcrımı zın kuıalları onemsememı/ın, aykırı ve toplum dışdığımızın kdrşımıza cıkaıak kendı korkıılanmızla yuzleştırerek bızı ıır kutmesidır bu turun daha gelışkın otnek lennı sonrakı yıllarda bılımsel açıklamalar la bılımkuıgu edebıyatında ve sınemasın dagoımckmumkunduı Orneğın Gorıın mcz Isın dakı Dr Janos Rukh, dunyava duşen bır goktaşından yayılan ışınlara ma ıuz kalaıak mutasyona uğıaı Aşiıı olçu de kendını ısıne vererek başarılı olma tııt kusıı gıdeıek paranoyak bır durıım alır çcvrcsıne bır korku unsuru olarak dehşet saçar Unsal Oskay ın Çağdaş Fantazya adlı yapıtında işledığı gıbı "ür Rukh ego sunu, kendısının de korktuğu ıstemleıını projekte ederek (tasarlayaraK) kendısının tanavaıldşmış yanını yaıatır Ayıımında değıldır kı, yarattığı bu canavar ycnık duş tuğu reel toplum îçmdekı yaşamının bas kdadığı kendı ıstemlcrıdır" Yine bır baş ka klasıkleşmış bılımkurgu fılmı olan Ya saklanmiş Gezegen'dekı Dr Morbıus da aynı dramatık sonu yaşar Altaır IV gezegenındekı gorunmez canavar, Dr Morbı us'un bdınç altmda vatan durtulerınuı bır cscndır Drakula gıbı klasık gotık eserler, pen masallan ejdeth ılar, buyuler fantaz ya olduklan halde, Fıankensteın geleceğe yonelık eleştınlergelıştıren, uyaran klasık bır bılımkurgu yapıtı olmaktadır 1800'lerde cgemen olan gotık edebıya tuı tıpık ozellıklerını 1 rankensteın da bul mak olası değıl Buna karşm İngdteıe'dc 1968 yılına kadar Frankensteın gotık ro man olaıak nıtelenmekten kurtulamaz Perılı şatoların, gızemlı ve korku ureten karanlık mah/enİerın hayalederın, esra ı uıgız duı addinldtının bov gosteıdığı un sıırlar bu kıtapta karşımıza çıkmaz Ro mandakı gerçek dışılık gunıın bılımsel ge lışmelerınden saydan elektnk ve tıpta sı nır vt kas hastalıklannın tanısında vc sa galrımınd \ kııll mıl.ın g ılv inızmlc icikl ı nıı Antak ıomanın ma tuııasi klasik bı lımkurgudı cpımen olan bılımsel buluş ların bııev ve toplum uzerınde olasi etkı lerını anlatmak dcğddır Daha açık bır de yışle yazar tarahndan bılınçlı olarak seçıl miş bır teruh değıldır bılımkurgu Ro SAYFA 10 Kaygımn üriinü mandakı ana tema doğa yasalanna karşı gelmenın enınde sonundc tepkısel sonuç lara yol açacağıdır Bırbaskakonuda.kım ya ve doğa felsefesıvle ıfgılenen, yaşamın ncdenlennı anlamak ıijin oncc olume yo nelmek gereklıhğıne ınanan gcnç tıp oğ renuMr1 rankensteın ın yarattığıveyabam verdığı yaratığın sorumluluğunu ustlen mekten kaçtığıdır Frankensteın her ne ka dar soıumiuluktein kacaısa, yarattığı ca navar da o denlı sabırlı yaratılışının altın dakı nedenlen sorgulamavan, sadık lyı nı yetlıveınsantılbırozcllıkta^ır Yaratıkya ratıcıstndan kaçtıktan sonra ılk başlarda ijefkat ve ılgı bekleyen (,ocuksu bıı davıa nı^ sergıler Okuyarak kuıdını gelüjtırır Donemın unlu eserlennı ^ozıımleyecek kadaı entelektuel bu kı^ılık kazandığı bı le soylcncbılır Mılton'un Yıtık Cennet Plutarch'ın Hayatlaı ı Goethe'nın Genç Werther'ın Aciları'nı okuı Hayatlaı 'da es kı cumhurıyetın ılk kumcularının ya^am oykulerınde yuksek du^untelen, geı,mış kahramanlara hayran olunmasinı ve onla rı sevmeyı, Genç Werther ın Acıları nda kedcr ve karamsarlığı, Yıtık Cennet'te Tanrı kavramını, kendı ya^amından yola cıkarak lantı nın Adem ebakışıyla Fran kınslun'ın tavımı kaı^da^tııır Antakbu tun bunlara rağmen nı ınsanlardan nc de yaratıusından bekledığı ılgıyı goremez Yaratık varatıcısının vuzunekar^ı "her yer de sadccc benım değı^mez bır şekılde dı şmda bırakıldığım mutlulugu goıuyoıum Ben yardımsever ve ıyıydım, atı benı ıblıs yaptı Benı mııtlıı et kı yenıden erdemlı olayım" der Yok edılme olasılığına kaış,ı ısc yaşamını sonuna kadar savunacağını soyler "Yaşam, kedeıleıın toplamından ıbaret olsa bıle, benım «yn hâlâ değeılı ve bıınıı savıınacağım " Çırkın bedenının ı<,ınde ıyı nıyetlı ve sevecen bu kışılık taşı yan yaratık ınsanlar arasında kcndınc bır yer bulamayınca hırçınlaşır Canavarlaş masını şu bozlerle dıle getırır "Eğer sevgı uyandıramıvorsam, korku salacağım " Shelley romanında eskı ve tutucu olan ahlak anlayısuıı, kadına olan bakısmı ve genel olarak kılıseyı ele^tınr tsjlemedığı bır su«,tan dolayı kılısenın baskısıyla ıtırat et tırılen Justuı'ın ıdam Ldılmesınde kılıseyı suçlayıcı elcştırel tavır gunun kos,ııllartnda curetkâr bır kar^ı duıuştuı zaten gent Frankensteın da, ınsan bedenının dogal çıırume ve bozııl masını ıncelerken lolıscye olan tepkısını şu sozlerle be lntır "Batıl bu oy kunun benı korkudan tıtıettıgını ya da bır ıuhun go mnmesmden kork tuğumu hatırlamı yorum bılc Kaı an lıfın ıklım u/erın dehicbıretkısıyok tu vc Kilısc mczarlı gı benım ıçın gıızel lığuı vegucunbesı ğı olmaktan zıyade, solucanlara yeme donuşmuş yaşamayan beden deposuydu " Gen<, Frankensteın, yukselen burjuvazı nın, aklın ve bılımın şekıllendırdığı ıdeal ve ornek bueyı olarak goaılur Akla dayalı, deney vc araştırmayı ılkece amaç cdınmış aydınlanma çağının temsılcisi olan burjuva dıışunurlerınuı dışında kalan, ancak bu amaca uygun edebı metınlerın ortaya çıkışının ılk orneğı olan Mary W Shelley'ın Frankenstern or the Modern Prometheus'da bu amaca uygun bırcok ıletı gormek mumkun Bununla bırukte burjuvazı, ılk başlarda teodalızme ve akıl dı^ı metahzık guçlere yonelık radı kal tavrını sonıakı donemletde sıırdurme ısteğınden vazgeçer Çunku bu kez karşı sında kendı bağnndan doğan ve tıpkı ken dısı gıbı mucadeletı devruncı, denci bır guç olan proleterya vardır Utopık Sıne ma nın yazarları olan B Roloff ue G Se eblen, burjuvazmuı kendı îLinden çıkan proleteryanın gunun bınndebağımsızhaleket edeceğı koıkusunun alegorık bır yansıyışı olduğunu soylerler Yarauğın yaratıcısı tarafından ılgı gormemesı ona ya şam hakkı tanımamasi ve buna karşılık ya ratığınyaratıcısıylaolumunemucadeleet mesı bu savın alegorık olarak nıtelendır mesuaı haklı kılmaktadıı Romandaki ana tcma, her n kadar bı < lımsel motıflerın veyukselen değerlenn ız leruu taşıyorsa da, doğaya ve lanu'nuı da hı buyruklarına karşı gelmenın oyle masumca bır mudahale olmadığı mesajını da vermektedıı Tanrıva aıt sırları oğrenmeye çalışmanın tanrısal gazaba maruz kalrnacağını gosterır übur dunyadan getırılen yaratığın, bur)uva smıluıuı se<,kın ve akkn egemenlığıne ınanan, ıyı yetısmıs aydın bır bılım adamı olarak tum ozellıklennı uze nnde taşıyan gcnç Frankensteın'ın dunyasına gırmesıne ızın verdmez Eskı olu ye nı yaratılan yaratık burjuvazının îçinaen çıkan yenı sınıfın alegonsı olarak burjuvazının egemen duzenınde edan olmasına hoşgoruyle bakılmaz Burıuvazı kendı uıunıı olan yaratılan yenı olguyu benımsemez, yarattığı kendı canavarından ur ker Ozellıkle bılımkurgu yazınında daha sonıa Robeıt Louıs btevenson'un 1886 yı lında yayımladığı Dr Jckyll ve Mr, Hyde adlı romanda Vıctorıa çağında eeemcn olan ahlak anlayışından yola çikar A ıyılık ve kotuluk V&v ıamlarını tartış maya açaıken, Dr Jckyll'ın ıkıncı kışilığı olan Mr Hyde son derete atımasız, kotıı vc tıksıntı vericidır Ymc bu başka çll gın bılım adamı motııını bılımkut gu yazınına ka /annıran II G Wells'ın 1896 yı lında yayımladığı Dr Moro'nun Adasi'nda, bılım adamı hayvanlan ınsanlaştırmaya calışııken Fıankenste rn'dan daha çağuaş amaçlar taşımasına karşın daha kanlı bır tıptır 1797 ydında doğan Mary Shellev uı Frankensteın'ı yazdığı 1816/1817 yıllarına kadar yaşamını etkıleyen olaylar tomanına da yansır bu suı e olunı ve acilaı ın yaşamın da sdınmez ızler bıraktığı yıllardır Doğu mıından 10 gıın sonri annesını vıtırmesi evlı bıı adama aşık t>luu babasuıın tum ıs rarına karşın bu adamla kaçması, bıı ara da kocası olan Percy Bysshe Shelley ın eşı nın kendısmı gole atarak ıntıhar etmesı, daha sonra Mary Shelley'ın kocasının da aynı golde teknesının ters donerek denıze duşerek boğulması, Ocak 1816 yüında doğan oğlu Wıllıam'ın henıız bebekken ol mesı, 1817 ydında doğan kızı Clara'nın bır yd sonra olmcsı yazann bılıncını ve yazın seruvenını etkıleyen onemlı olaylaıdıt Ro manda yaratık tarafmdan oldurulen ku çuk çocuğun adının Wıllıam olmasını rast fantı olarak gormemek gerek Romanın psıkolojık çozumlemesını yapan eleştır mcnlerden Chırstopher Smalf Frankens teın karaktennı, yazann kocası olan Percv B Shelley de bağlantdandırır Mary Shelley'ın kocasına ve babasına karşı bastırd mış ofkesının bır yansıması olduğunu soy ler Frankensteın bır tur suçluluk ve masu mıyet dramı ol \\ ık gorunur Bllhnkurgunun doğuşu 1816 yazının kasvetlı bır gecesmde ko cası Percy Shelley ve Lord Byron de haya letlı oykuler yazma pro|esının etkısı altın da kalan Mary Shelley, o gecenın yaşamı nın bır donum noktası olabıleccğını kestı reme? Açık havada gezmeyı seven Shellev çıhı ve unlu şaıı Lord Byıon yağmuılu ve kapalı havalarda evdc kalarak cntelcktuel tartışmalar yaparlar Çeşıdı felseh konular, yaşamuı sırıı ve dkelerı, bunların deııde keşfedılme olasılığı, Darwın'ın bulguları konuştukları konuların başında gelu O donemın edcbıyatta ağırlığı olan hayalet oykulennı bırbırlenne okudukları bır ge cede Lord Byron'dan gelen hayalet ovku su yazma onerısı henıız 19 yaşında olan enç Mary ı etkdeı Butun gece taıtişdan onunun bdıncmı edulemesı sonucu gor duğu ruya, ortaya bdımscl yonu olan ılk bı lımkurgu romanının ortaya çikmasını sağ lar Ingdız bdımkurgu yazaıı Brıan Aldıs, bu kıtapla gerçek anlamda bdımkurgunun doğuşunu gorduğunu soyler Son olarak, bdımkuıgu edebıyatı ve sı nemasında onemlı yer tutan vc bırçok ya zar tatafından da kıdlandacak olan çılgın bdım adamı mouiuıı ılk kez ışleyen Mary Shelley'ın Frankensteın'ın 1831 tanhlıba sımmın onsozunde yazdığı yaratıcdık ko nusundakı duşuncelcnnı not edelrm "vd ratma ısı hıçlığrn değıl, kargaşanın ıçınden bır beyler bulup çıkannaya dayanır Her şeyaen once elınızde malzeme olması ge rekıı, yaratıcdık karanlık ve şekılsız bır maddeyı bıçımlendırebdır, ama maddenrn kendısmı vııcuda getırmez Keşıf ve ıcadın her turlusunde, hayal gucune aıt olanlaı da bde, Colombus'la yumurtasının hıkaye sınıhatırlamakdurumundayız YaratKtlık bıı konuda gızlı olan olasdıklara hâkuTi olabdmek yctcneğınde ve onun uvandııdı ğı duşuncelen çekıp çevırebdmek beccn sinde yatar " Meraklısı ıan not Gıovannı Scognamıl lo tarafından Turkçeleştırden 1971 yılında Mıllıyet Yayuı Ltd Ştı taıafrndan yayım lanan Frankcnştayn romanının ozgun ya pıda hıçbır benzerlığı gorunmemektedır Bu kıtabın cevrden 17 hrankensteuı tuıe vı fdmlerınden bınnın senaryosıından ro manlaştırdmış olduğunu sanıyorum • Turkçede Frankenstein / rranktnsttm Mur\ Shcllc\ çcı Or han V ılmaz Ithakı Yayınlan 2002 2 Trankeintiin Mary S/nllev çcv Llıf Ozsayar, Arıon Yaytnlan l'J% i / rankenslcırı Mar\ Shıl/ey çc*ı> Ycj/w Scbcr, Mı/os yayınlurt 1996 4 Franken$tayn, Mary Shelley çev Cıt ovannı Scognomıllo Mıllıyet \ayınları 1971 (my [email protected]) K İ T A P S AYI 688 f C U M H U R İ Y E T