Katalog

HASAN ERKEK ohel Odııllu Juan Ramon Jıme nez'ın klasıkleşmış yapıtı 'Plate ro ıle Ben Bır Lndulus Ağıtı", Akşıt Cjokturk'un olağanustu guzel çe virısı ve Cevat Çapan ın yapıtın tadmı arttıran onsozuyle, K Kıtaplığı Şıır Dı zısı kapsamında venıden yavımlandı Yapıtı yayına Pclın Ozer hazırladı 1969 yılında Altın Kıtaplar Yayınevı tarafm dan yayımlanan hıı onemlı vapıtın venı den ve ozenle basılmasında emeğı geçen herkesı kutlamak gerek Savaş çığırtkanlığının kulak zarlarını zorladığı, petrol ıçın kan dokııcu atzu ların sanlandığı, msanla bırlıkte ınsan değerlerının ve doğanın ayaklar altına alındığı bır donemde okudum "Platero ıle Ben ı Boylece ınsanları, hayvanla rı, doğayı, dıınyayı korumamız konu sunda, savaş karşıtı olan gelışmış ınsan ların, vukselen, barış dolu gur sesını da ha ıyı duydum Barışın ve doğanın onemını daha derınden kavradım Yeterın ce yaşayamazsak da, gerçek bır cennet olan dunvada yaşadığımı daha ıyı du yumsadım N Doğayı ve yaşamı kutsavan bir vanıt "Platero ıle Ben", çevirmenı Akşıt Gökturk'un de belırttığı gıbı "güzellık uğruna yollara diışmüş uzgün bır ozanla şen bır eşeğın oykusu .." Eşeğın adı Platero. Platero, eşek olmasına bır eşek ama yapıtı okudukça, okuma ılerledıkçe, Jımenez'ın kalemınden üçboyutlu çizilmış bir karakter gibı belırıyor. nımle aynı duşlerı gorduğunu sanırım " II Jımenez, bızım kulturumuz de de verleşmış olan ve olıım suz bır anlamı ıçeren "eşeklık" deyışını de sorguluyor Basma kalıp bır onvargıdan (stereotv pe) doğan bu devışın kendın de yarattığı uzuntuyu de dıle getııeıek şoyle bıı eleştırıde bulunuyor "Bır sozlukten okuyoıum Lşeklık ad Pek akılsızca, kabaca bır davranışı belırtmek ıçın alay sozu olarak kullanılıı Zavallı eşek1 Oy sa sen ne ıyı, soylıı, zekı bır yaratıksın1 Alay sozu olaıak neden ama1 Daha ağır başlı sozlerle anılmak hakkın değıl mı senın? Gerçek bır anlatılışın eşsız bır ba har oykusu olıır Neden ıyı ınsanlara eşek, kotu eşeklere de ınsan demezler'1" 1 lem çocukiarın hem de vetiskınlerın tat alarak okudukları, bu nedenle de klasıkleşmış olan "Platero ıle Ben ', her ne kadar bır şaır ıle bır eşeğın dostluğu ve eşeğın ardından yakılan Lır ağıt uzerıne odaklanıyorsa da, yapıtın asıl konıısu renklı, dırı, devıngen doğa ve o doğa ıçınde vukselen gızemlı, ıncelıklı şaşır tıu hayattır Zaten, çevırmenının de be lırttığı gıbı, Platero da doğanın bır sım gesı gıbı çıkıyor karşımıza Yapıtın do ğa ve hayat uzerıne odaklandığının onemlı bır kanıtı da,yapıtı oluşturan kuçuk bolumcuklerın konuları ve bolum cuk başlıklarıdır Bazen bır oykuyu ıçe ren (epık şıır), bazen bır duygulanımın ıçten sesını duyuran (lırık şıır), bazen de bırer soyleşıyı (dramatık şur) andıran bolumculderın başlıklarını sıralamak soz konusu yapıtın nıtehğını ve atmos ferını ortaya Koymak bakımından da dıkkat çekıudır Ak Kelebekler, Alaca karanlıkta Oyunlar, Aya?, Guneş Tutul ması, Dıken, Akşam Duası, Bahar, Sar nıç, Nısan l'urkusu, Kanaryanın Kaçışı, Ozgurluk, Sevgılı, Ekmek, Çotukla Su, Kuyu, Gete, Serçeler, Yaz, Cırcırboceğının 1 urkusu, Gok Fışekle rı, Ay, Çoban, Kanarya nın ülumu, Unutul mıış Uzumler, Irmak, Nar, Kasım I urkusu, Gıız, Tenekelı Ayışı >1 L* 'l'urkusu, Alev, Şaıak, Duru Gece, Şarap, Karnaval, Jımenez, doğduğu, çocukluğunu geçırdığı, ardından ayrıldığı uzak kaldığı ama daha sonra yenıden dondu ğu, olduğunde de go mulduğıı ve bu yapıtı na da konu olan Mogu er kasabasının buyıile J R J mpnez 11* I I ) I I ( IU II ]uan Ramon Jımenez'den "Vlatero ile Ben Bir Endülüs Ağıtı" "Platero ıle Ben", çevırmenı Akşıt Gokrıırk'un de belırttığı gıbı "guzelfık uğruna yollara duşmuş uzgun bır ozanla şen bır eşeğın oykusu " Lşeğın adı Platero Platero, eşek olmasına bır eşek ama yapıtı okudukça, okuma ıletledık çe, Jımenez'ın kalemınden uçboyutlu çı zılmış bıı karakteı gıbı belırıyor Yazar, demokratık ve arkadaşça bır tııtıımla ya pıtın tlk bolumcuğunu de Platero'yıı ta nırmaya ayırmış Bu bolumun başlığını da "Plateıo" olarak belırlemış "Plate ro, kuçucuk, tııylu ıpekgıbı Dokunun <.a oyle yumu^ak kı, butunuyle pamuk tandır dersınız hıç kemığı yok sankı Yalnı/ gozlerının kara parıltısı ıkı koyıı pırlanta bocek sertlığınde Salıverırun, koşup gıder çayırlara, ayakları çımene dokunmadan kosar sankı, burnunu nıı nıcık pembe, gok mavısı altın sarısı çı çeklere surteı Usulca seslenırım 'Plate ro 1 ' Guluvormuş gıbı yanıma seğırtır Verdığım her şeyı yer Mandalınavı, keh rıbar sarısı uzumlerı, dıbınde balı ışıyan mor ınurlerı sever Kuçuk bır oğlan gıbı bır kız gıbı ıncecık, sevımlı, ama bır taş gıbı guçlu, kaskatı " Şaşırtıcı hayat Katiksadostluk Bencıllığın ve buyurganlığın kışılıkle re hukumdar olduğu, ınsanların her lır satta bırbulerını ezmeye çalıştığı ıltşkı lerın gıderek çıkar ılışkılenne donuştu ğu gunumuz luıkıye'sınde, çevrılmış kurmaea bır yapıtta da olsa, bır şaırle bır eşeğın katıksız dostluğuna tanık olmak, ınsanı.olmasıgerekenılışkılerkonusun da umutlandırıyoı Gunumuzde, utopık ve kuramsal olarak da olsa, ılışkılerde (ınsan ınsan, ınsan hayvan) uzerınde durulan demokratık tutum, eşıtlıkçı ba kış açısı, empatık olma ve bu doğrultu da davranma konusunda ornek bır ar kadaşlığı var anlatıcı kımlığındekı şaır le Platero'nun Ustelık de, Jımenez gu numu7den yu7 yıl onte yazmış bu yapı tı "Hayvan sevgısı" goruntusu altında hayvanlara ezıyet edenlerın, onları ken dı "ego"larını tatmın etmek ıçın guden lerın, tek kııtuplu "efendı kole" uışkısı nın başka tıırlu bır yansıması olan antı demokratık ınsan hayvan ılışkılerını surdurenlerın dıkkatıne sunulması gere kenbırarkadaşlıkbu Soz konusu arka daşlığıjımene/şoyledılegetırıyor ' Bır bırımızle çok ıyı anlaşıyoruz Ben onu ıs tedığı yere gıtmesı ıçın salıverıyomm o da benı ıstedığım yere goturuyoı Platero ya bır çocıığa davranır gıbı dav ranırım Yol dıldeşır de kendısı ıçın ağır geldığımı se/ersem yuku a/alsın dıye nemen sırtından yere ınerım Operım, alav ederım ofkelendırırım, kendısını sevdığımı çok ıyı bıldığı ıçın her halıme katlanır Bana oyle çok benzer kı, be SAYFA 8 yıcı doğasını buyulu, buyuleyıcı bır aılle anlatıyor Onun dı lınden sıradan nesneler, kışıler, otlar çıçekler, bortu bocuk, sıradanlıktan kurtulup olağanustu ve buyulu kımlıklere kd vuşuyorlar Orneğın kuyuyıı betunleıken soyledıklerı dılm ve edebıyatın gucunu goster mek bakımından anılmaya de ğer "Kuyu1 Ne derın bır soztuk, Platero, oyle koyu yeşıl, oyle serın, yankılı1 Sankı nu sozcuğun kendısı, bır burgu gıbı, suya çarpıncaya dek, sıkın tılı kara toprağı oymuş " Junenez, elınde bır meroekle bakıyor doğaya, butun ayrıntıları ortaya çıkartı yor Bır sesbuyuîtucu ıle dınlıyor doğa yı En kuçuk seslerı bıle duyuyor, bıze duyurmak ıçın buyutuyor onları Bır prızmayla bakıyor ışığa onu renklerıne ayırıyor Butun bunları da zekıce ve bılgece yapıyor Sonra da onları ustalıklı, yaratıcı dılıyle dıle getırıyor Nar konusunda eşeğı Platero'ya soyledıklerı bu nun çarpıtı bır orneğını oluşturuyor ' Ne gıızel şu nar, Platero1 Kendı sını oluşturan suyu bana boylesıne anımsatan bır yemış daha yoktur Dırı, guçlu bıryaşamla çaüıyor nerdeyse Ne dersın, yıyelım mP Kuru, acı, guç soyulur ka bıığıı toprağa kenetlı bır kok gıbı dırengendıı, ama tadı ne guzel Platero 1 Onte, kabuğıın ıçıne, sıkıca yapışık, ku çuk yakutlara donuşmuş şatağı andıran tanelerın o ılk tatlılığı Sonra da sımsıkı gobeğı, eksıksız bır butun, tul gıbı ınce cık zarlarıyla yenılebılır bır yakutlar ha zınesı, bır genç kralıçenın yureğı gıbı sı 1 kı.sulu NedırıPlatero Al.yebıraz Ne guzel'" f altından, gumuşten bır sevınçle saçılı vermış, dort bır yanda bınbır renklı ke lebekler oynaşmakta, çıçeklerın arasın da, evın ıçınde, çeşmede Çevıedekı tar lalar yenı bır dırılıkle çatlayıp açılıvorlar Kocaman bıı ışık peteğının oıtasında, tutuşınuş bır gulun gobeğındeyı/ san kı " Yahıız doğayı ve doğa ıçındekı yaşamı anlatmakla kalmıvoı Jımenez toplum sal konulara da yonelıyor însana ılışkın konuları vıne duvaılı bu ınsan ve şaır yaklaşımıyla ele alıyor Tutucu, baskıcı kışı vekuııımları da aydın tutumuyla de ğerlendırıp vıne ustalıklı dılının etkıleyı cı gucuyle eleştırıyor Bovlece doğa ve havat karşısındakı tutumu, ınsan ve top lum karşısındakı tutumuyla ortuşuvor, butunlenıyor Yapıtta gızlenmış olsa da, bağırmasa da alttan alta, bır şaır ınsan kımlığı dolaşıyor Bundan dolayı L\.\, val nız teknık ve estetık duzlemde değıl, ıde olojık duzlemde de yazarın şarın ve ya pıtın onemı oıtaya çıkıyor Kov Papazı Don Jose başlıklı bolum Jımenez'ın ve yapıtının bu yonunu de orneklemede yararlı olacaktır "Bak Platero, dındarlık taslayarak, bırtakım ıçten pazarlıldı soz ler ederek geçıyor senınkı gene Ama her zaman bır meleğı andıran bırı varsa onun dışı eşeğıdır, gerçek bır hanımefen dıdır bu eşek Sanıyorum bır gıın sen de ;ormuştun avağında bır gemıcı panto onu, başında genış Levrelı bır şapka bahçesınden portakal çalan çocııklaıa sove saya taş vağdırıyordu Nıcc tııma gunlerı uşağı Baltasar'ı, karnında bır suk topunu andıran fıtığıyla, kasabaya onun supurgelerını satmaya, ya da voksullaıla bırlıkte bır zengının olıısu ıçın ağlama ya, yakarmaya gıderken gormuşuzduı Ondan daha çırkın sozler kullanan da ha kocaman yemınler eden bır adam da ha gormedım desem yalan olma/ tvet, saat beş dualarında da anlattığı gıbı, ce nettın nerede olduğunu, orda her şeyın nasıl ışledığını bılıyoı belkı Ağaçlaı, ver yuzu, su, ruzgâr, ateş Boylesıne guzel, yumuşak, taze, bovlesıne an, canlı olan butun bunlar, ona kalırsa ancak bırer du zensızlık, karmaşa, soğukluk, sertlık, bo 7Uİmıışluk orneğı Platero ıle Ben, Cevat Çapan'ın da be lırttığı gıbı, altı çizıletek, hem de larklı renklerdekı kalemlerle çızılecek, guzel cumlelerle, dızelerle dolu Bız bu kısa değerlendırmede yalnızca bırkaç tanesı nı orneklemekle yetınelım Otekılerı ıl gılı okurlara bırakalım Yapıtın etkılı olmasındakı onemlı bır neden de çevırısındekıyetkınhktır Ara da bır lspanyoka ısımler de geçmezse, ınsan çevırı bır yapıt olduğunu unutuyor Çevrıirnış değıi de sankı Turkçe yazıl mış gıbı Bıı, bır bakıma, Ispanya'yla benzer bır ıklıme ve kulture (Akdenız duyarlığı) sahıp olmamızla açıklanabılır Ama asıl neden Akşıt Gökturk'un usta UkJı, yalın çevırısı olsa gerek Yalnız çe vın uğraşıyla ılgılı olanıarın değıl Turk çe yazdıkları halde, vazıları "çevırı ko kan", şaır ve y<u<ırların da okuması ge reken bır yapıt Akşıt Gokturk, gıttığı yerden ışık tutmayı surduruyor Melıh Cevdet Anday, Dostoyevskı'nın onemını vurgulamak ıçın bıraz abartılı bır saptamayİa "ınsan zalımdır, Dosto yevskı okur, zalımlıkten kurtulur" de mektedır Abartılı da olsa benzer bır şev Jımenez'ın, ( ervantes'ın unlu Don Ku rjote'sıyle karşılaştırılan, Platero ıle Ben adlı yapıtı ıçın de soylenebılır tnsan doğa karşısında kordur, Jımenez okur, do ğayı gorıır, umutsuzdur, Jımenez okur, umutlanıt, karamsaıdır, Jımenez okuı yaşama sevıncıyle dolar îlgılılerın dıkka tıne • herkek@anadolu.edu.tr (0222) 3350580/3026 2279754 (l)Dnç Dr, Anadolu ünıversıtesıDevlet Konservatt4varı, Sahne Sanatlart Bnlunıu K İ T A P Ustalıklı, yalın çeviri Tophınsal konulap Ralael Albertı, Jorge Guıllen ve Pede rıco Garcıa Lorca'y' da etkılemış olan Jı menez, buyulu doğaya yonelıp onu an latmakla kalmıyor, sankı anlatımı doğa vı daha da buvulu kılıyor Bunun en çar pıcı orneklerınden bırı de Bahar başlıklı bolum cukte yer alıvor "Sayısız kuşun korpe gırtlakla ıından kopan ardı arka sı kesılmez bır cumbuş' Kırlangıç bır cumbuşle sesını kuyunun derınlık lerıne yolluvor, karata vuk duşen portakallara ıslık çalıyor, ateş parıltı lı asmakuşu meşe ağacı nın ustunde otuvoı Daş tankara kusu okalıptusun tepesın de ıncecık bır kahkaha koyvermış, bu vuk çam ağacında da ser çelerın surup gıden şamatası Ne guzel bır sa bah 1 Guneş yeryuzune C U M H U R İ Y E T SA Y1 683