Katalog

Solcu hir karsı cıkıs " Postmodernıtenın Kökenlen ", postmodernızmın kavramsallaştmlmasından, gehsimı ve gerılemesıne kadar ızleksel bır çetelesını tutarken Avrupa solunun önemlı ısımlerının ıçıne düştükleri duîumun, onları arkalarından ızleyen Türkıye aydınları açısından da ıyı bır harıta oluşturuyor. AHMET YILDIZ ttirazlar adlı kıta bında lurkıyede postmodem du rumun felsete top lumbılım, sıyasetbı lım dıızlemınde kap samlı bır kuramsal tartışmaya gırışıl meksızın de facto olarak kabul edıldı ;ı"ne ınandığını soy uyor Gerçekten de bclırttığı yazarları, Lyotard'ın, Baııdrıl lard'ın, Foucault'nun, Derrıda nın, Gu attarı/Deleuze'un dus,uncelerının ozel lıkle "postmoderni7me ıştıyakla sahıp çıkan" yazm/sanat çevrelerınce yeterın ce anlaşüdığına ınanmak zor Postmo dernızmın, ona kuşkuyla yaklas,anlar tarahndan da yeterınce anlaşıldığını san mıyorum Daha çok kavramlaıın belır ledığı bır zemınde değıl, sezgılerın ve ıtı a duyguların yonettığı bır ruh halmde yaklaştılar postmodernizme Işte Perry Anderson Postmodernitenin Kokenleri'nı, arkadaşı I redrıc Jameson'un yazı larından oluşan The Cultural Turn (Kul turel Donuş) adlı derleme ıçın bır onsoz yazması ıstenınce yazmış Kıtabın en onemlı ozellığı, postmodernızm "terı mı"nın bır yanına değıl butunune yone lık tarıhsel/teorık bır çalış,ma olması Anderson bu tarıhsel sırayı "Hhzlenme ler", "Bıllurlaş,ma", "Tespıt", Etkıler" başlıkları altında vapıyor bu arada ulusal olçekte değıl ama çok daha kuçuk etnık ' cemaatlerın" ıçıne sızarak gucunu kaybetmıyor Artık yenı bır bakış açısı bulmak gerekıyordu, bu da ancak "uygarlıklar duzeyınde mıadı nı doldurmuş ulus devlet kategorısının otesınde bulunabılırdı " Perry Ander son un aktardığı bu duşuncelerın I934'te daha bırmcı cıltte dıllendınlmış olmasını duşununce bugunun "kuresel leşme" adı altında surdurulcn, etnık ve dınsel kımlık fantazyalarını uyandıran, zorlayan, ulus tarafı dokulen bır o/el leştırmecı überalızmle bırlıkte ulkemızı ıstıla etmesını sanmm daha ıyı anlıyoruz Şımdı ıse Irak'a karşı savaşın gerekçelenndekı argumanların ıırkutuculuğıı, bu nu oynayan oznelerın kuilaııdığı etık ol mayan dıl'ı duşununce bu dana da ıyı açığa çıkıyor Toynbee on beş yıl sonra (2 Dunva Savaşı'ndan sonra) mıllıyetçtlığe besledığı "denn duşmanlığı"n ve sanayıleş meye duyduğu "ku^ku"nun kehanet du zeyınde haklı çıktığını gordu I954'te basılan sekızcı cıltte rransa Prusya sava şı ıle açılan bu tarıhsel kanalın adını 'post modern çağ" olarak adlandırdı Batı cemaatlerı ve orta sınıfları toplum da yonlendırıcı guç olarak bır burjuva 7i yarattıkları andan sonra artık "mo dern" oldular dıyerek modernın tanımı nı yapıyordu Ancak Perry Anderson'a gore postmodernızm ıçm boyle kesın bır tanım getıremıyordu nedense Toynbee Postmodem <,dgd damgasını vuran gelıs, melerı şoyle gosterıyordu Batı'da sana yı ısu sınıfının bır sınıf olarak doğması ve "Batı dışındakı entelıjansıyaların mo demlığın sırlanna vakıf olup Dunları Ba n'ya karşı kullanma yonundekı başarıla rı " Ibynbee bu duşuncelennı doğrulayan ornek olarak "Bolsevık Rusya"sını, "Maocu Çın"ı, "Kemalıst Turkıye"yı ve "Mei)i Japonyası"nı verıyordu (8 Cılt, Aktaran Anderson ) loynbee'nın kıtabı ne var kı "komu nızm karşıtı savaşımın" gemı azıya aldı ğı bır ortamda kolayca unutuldu An cak Ku7ey Amerıka'da başka bır bıçım de terım ortaya çıktı Roosevelt'ın dor duncu baskanlık seçım kampanyasında etkın rol almış bır polıtıkacı Charles Ol son 1945 yılında seçım zaferınden son ra gıttığı tatıl beldesmde bırden fıkrını değıştırıp polıtıkadan uzaklaştı Partı dekı gorevını bıraktı Gılgamış, Odysea okumaya başladı Butıın Batı dıınyasının tarıhını kapsayan West adlı bır destan uzerıne çalışmaya başladı Nagazakı ve Hıroşıma nın ızlerının hesapfaşmasını yaşaaığı anlaşılan Charles Olson belkı de Perry Anderson'un dedığı gıbı olıımlıı anlamda tek postmodernıst' tır Kucuk bıt manıtesto yazdı Manıtes to'da Getırdığım yenılık başlangıç olaıak geçmış,! değıl ^ımdıvı almaktır dıvordu Canlılığını surduren şımdı ıse postmodem vc tarıh sonrası' ydı Char les Olson ıyı bır antıfaşıst ve demokrat tı Çın devrımının yaydığı ışığın Batı'yı avdınlatacağını duşunuyordu Perry An derson'a gore "ımgelemının bır ucunda Anaksimandros dığerınde Rımbaud Perry Anderson'dan "Postmodernıtenın Kökenlen" f bulunmaktavdı I BI tarafından sorgıı landı Şıırlerı go/den dııştıı vt postmo dern kavıamı da Olson un kazandırdığı condermelerden yııklemeletden ıı/dk ıaştı New York Hanv ırd ve ( hıcago çcv relermde ıse 50 lerın sonunda postmo dern terımı olumsu/ anlamda kııllanıl dı Modernın otcsını değıl modemdtn daha eksık bır şeyı' gostermektevdı "Modern ın ulkuledığıbulun hayallcrın yıkıldığı bılınçsı? bıı sutuklenış ıuıuk olduğumuz bo!} bır uzlaşmadan ınaut olan bugunku toplumda ııs ıle ozguı lu ğun artık ayrıldığı' ınancına dayalı p ısı nst nıhılıst bır kımlığe sınığınıyoıdu Ozellıkle modernızmın yııksek cntclck tuel standartlarını bıı yana bırakan ku çumseyen epıgone (taklıtçı) bır edebı yattan so<c edıp tanımlaıken postmodeı nızme sert anlamlar yııklendı Tıddı yet"ı aşağılıyordu postmodernızm "Kultur ıle tıcaretın kesıştığı bır nokta da sanatçı ıle burjuva arasında yenı bıı suç ortaklığı ortaya çıkmıştı ' (1 e vın'den aktaran P Anderson) Daha da ılgıncı CIA tarafından soğıık savaş sırasındakı entelektuel etkınlıgı \o nu alan 1960'ların ortasında dıızenlen mış Kulturel Bağımsızlık Kongresı ndc Amenkan gençlığı ıçınde fılızlenen ta rıhten kaçan",' kayıtsızlığı ve "konuk luk"u olumlayan kulturel "mutanlar ı sıradan ınsanın ozgurluğu ve ıçgudule rının serbestlığı olarak oven tezler sıı nuldu Postmodernızm kavtamsal ola rak yerını yavaş yavaş buluyordu 1972 yılında Bınghamton'da boundary 2 adlı edebıyat dergısının altbaşlığı açıkça "Postmodem Edebıyat ve Kul tur" dergısıydı Dergının ılk sayısında Elıot, Pound, Tate, Âuden ıle Lowell e ates puskurtuluyor, yapıtlannı ıse' kaça mak bır yerellığe sahıp, gerıye goturen bırgcleneğınparçaları' olarak değerlen dırıyorlardı Ama bu dergının onemlı va nı onda vazan bır eleştırmendı Ih ıb Hassan Ihab Hassan Bırmcı ve lkınu Dunya Savaşları arasında Mısır'da Ingı lız hegemonyasına kar^ı yapılan sokak gosterılerını bastırmakla tanınmi1} bır arıstokrat valının oğlu olarak muhendıs lıkeğıtımı gormuştu Oncelerı ılgısı mo dernızme yonelıktı 1971 de postmodeı nızm kavramını kullandığında ortada bır yerde duruyordu Modeınıst ve postmo dernıst sanatçıları bır program ıçınde topladı (YenıİMrGothaProgramı1) l^a ret ettığı ortak temel "belırsmık ve ıçkın lık oyunu"ydu "Ldebı bır değışun Lıçi mı olarak postmodemızmı, gerek ken dınden oncekı avant garde akuTilardan gerekse de modemızmden ayırt etmek olanaklıdır" Ne modernıstlcr gıbı "ohmpıyen" bır tarafsızlığa sahıptır ne de dığer akımlar gıbı bohem ve ısyankar dır Sanat ıle toplum arasında farklı tııı den bır uzlaşma onermektedır Ihab Hassan'a gore, "Sağ ıle sol altyapı ıle ustyapı, uretım ıle yenıden uretım, mad decılık ıle ıdealızm onyargıyı surdurmek dışında pek bır ıse yaramaz " (ThePosttnodern Turn, aktaran P Anderson) Ihab Hassan, postmodem ru/gaı ıçın oncıı duşuncelerı dıle getıren ısım oldu Kavramı butun bıı sanat alanına yavan bugun soz ettığımi7 temel ayıı ımlar ı dık kat çeken ılk kış,ıydı Perry Anderson a gore Hassan ın duşıınce vapısını sınırl ı van cn onemlı eksıklıgı ve dolavısıyla ak saklığı sıyasetı dışjamış, olmasıvdı Avtı ea sanat goıuşu de oneeleıı Duchamp Beckett ya da Kafka ya kadar u/an ın klasık modeınıst yonelıınler uzerınevdı Budımodemı/mın sulandırılmısbırh ı lıne tekabul edıyordu Bıçımsel kaygı nın one çıktığı canlılığını yıtıımi!) bu modernızm " (Anderson) Işın dah ı b ı ındakı bu çatlaktan olacak, sonuçia hab Hassan postmodernizme veda eden bır ısım oldu 1987 de postmodeı nızm uzerıne ya/dığı The Postmodem "BMuriaşma" A lcx Callınıcos, Postmodernizme Hayıradlı kıtabının "Gırış" yazı sına, "Postmodernızm uzerıne yıne mı bır başka kıtap? Dunyanın gı derek azalan ormanlarının yok edılme sıne bır katkıdan bas,ka neye yarar " gı bı bır tumceyle başlar Ben de postmo dernızm uzeııne yayımlanmış kıtapları pek okumuyordum artık Hepsının fılın kuyıuğunu tutmaktan ote bır karmaş,a dan başka bır şeye yaradığı yoktu Post modernızm uzerıne bır yazı yazmayı da 'gıderek a/alan ormanlar" bağlamında dıış,undum bep Ne var kı Perry Ander son uıı Postmodernitenin Kökenlen (îletışım Yayınları tst 2002, Çev Elçın Gen) adlı kıtabını okuyunca duşuneemı değıştırdım Burada yazar hakkında ku çuk bır bılgı vermek gerek Çunku aşa ğıda anlatıianlar onıın yaradığı Avrıı pa'nın bır panoramasıdır ve Anderson yılların butıınunu sıcağı sıcağına zıhnın de yaşamış, bır Marksısttır 1938 Lond ra doğıımlu Anderson yıllardır (kardeşı unlu Marksıst eleştırmen Benedıc An derson) ıle New Left Rewiew'ın ya?ı ku ıulundaydı Kısaca Avrupa Yenı Sol ıınun hep ıçınde oldu Unlu Verso Yavınevı nın kurueularından Aynı der gıde yazan sosyalıst tarıhçı/yazar Ed ward I hompson ıle kemık seslerı getı rcn tartışmalar yapmıştır Edward I hompson la (L I nompson'un Althus ser'ın tarıh anlayışını eleştırdığı Teorınin Sefaleti adlı yapıtını burada anımsaya lım) yantıği unlu tartışmaların toplandı gı Marksiztnde Tartışmalar adlı 1 urkçe yt de eevrılmıs, kıtabının ızlerı daha bel legımde Ne var kı NLRnın 2OO0'lı yıl ların başjarında yenılenmesıyle Borıs Kagaılıtsky nıneleş,tıııleııneuğradı Ka garfıtsky her ne k ul ır P Anderson'u ' Gençlık ıdeallerını ve radıkal geçmışı nı reddetmeyeeek kadar entelektuel du rıısrlıık sahıbıdır ancak bunların çoku s,une uzulemeyeeek kadar pasıltır' dıye suçl isa di (Edebıyat ve Eleştiri, Sayı 51) postmodernızm konusundakı bu çalıs, ma aşağıda ozetleyeceğımız bırçok açı dan vararlı bır yerde duruyor Ahmet Oktay, ulkemi7de postmodem uzantıların sızdığı alanların mıkrohlmı nı çektığı ve onlarla boğuştuğ^u yazıları nı topladığı Postmodernıst Tanayyule Postmodernızm de modernızm gıbı ılk once, donemm kulturel merkezferı ne değıl onların çevrelerınde telaffuz edılmışlerdır Bır estetık akımın adı ola rak "modernızm, (modernısmo)" soz cuğunu Guatemala da cikan bır dergı de, Peru'dakı bır edebı nareket ıçın ya zan Nıkaragualı şaır Ruben Darıo'dur Modernızm kavramı Ingılızcede ancak 20 yuzyılın ortalarında kullanılmıs,tır Postmodernızm (postmodernısmo) kav ramını da Mıguel de Unamuno'nun dos ru Federıco unıs ortaya attı De Onıs bu terımı "modernızmın hrık meydan oku ması" karşısında yıne modernızmm ken dı ıçındekı muhaıazakâr bır gerüeyiiji tanımlamak uzere kullanmıştı De Onıs daha sonra "ultramodernısmo" terımı nı ortaya attı Hatta 1934 yılında Mad nd'de ıç savaşın eşığınde unlu "Ispanyol Dılı "jaırlerı" antolojısını bu duşunce sindekı şemaya gore duzenledı Daha sonralan kavram îspanyolca "eleştı n' nın terımlerı arasına gırdı Anglo Sakson dunyasına estetık alanda değıl başka bır "kategorı"de tarıh kategorı sınde kullanıluı Ulkemızdekı lıbe ral/sağ teorısyenlerın bolca gonderme yaptıkları bıı ısını Aınold loynbee'nın Study of Hıstory (Tjrıh Çalışması) ıdlı kıtabında C ıltler surecek (yanılmıvor sam 9 cılt) bu çalışmada ozetle Iovnbee sanayıleşmeeılık ve mıllıyetçılığın oluş turduğu Batı tarıhının sanayıının ulusal sınırları zorlamasıyla bu ıkı yapısının bırbırını parçalamava başladığı, çelışkıye d f ıkrını ışlıyor Âma mıllıyct^ılık "FHUenmeler" İ J SAYFA 12 CUMHURİYET KİTAP SAYI 683