Katalog

^ Turn'a (Postmodeın OonusJ yazdığı on sozde "Artık postmodernızmın kendısı de değışmıs,, bence yanlış bır yone gır mıstır tdeolojık saldırganlık ıle gızem sı/Ieş.tıııuhahflık aıasınasıkışan.kendı yarattığı kıtsth ın tıı/ağına dusen post modeını/m cklcktık bır alayulıga, sah te ha/larımı/ı basıt ınançsı/lıklaumızı gızleyen bıı şehvei kalıntısına donuş mııştıır " (Aktaran, P Anderson) Ihab'ın onc surdıığıı 'vazgeçme" ne denlerı belkı bıı ııonı olarak bu kavra ının (postmodtrnızmın) yaygınlaşması nın da nedenı oldu Vcnturı adlı bır mı maı, arkadasjarıvla Learning From Las Vegas (Las Vegas'tan Oğıenmek) adlı mımarlık kıtabı yayımladı Modeınız mın reddedış, ve kopukiuk asabıyesını saldırılarının odağına koydıılar Sımge nın mekân uzeruıdekı egemenlığı yenı den kurulmalıydı Mımarlık aıtık bıt ıs. levsel yuzey deüd, derın bıı yapı suslc mesıydı kumamaneler gerçekte popu ler bn ımgezengınlığıydı Perry Ander son'a gore bıı kıtapta lhab I İassan ın "sezın de bu tuılu tammlayamadığı" ye nı ılışja buyuk bu açiksozlıılııkleuilege tnılmıştı Modernıst mımarlığın dcv va pılarındakı planlı tekduzelık, kentsel ya yılmanın doğasında yer alan ve kendılı ğınden gelışen "çok çeşıtlılık" ve "can lilık" ıle kanjilaşürılıyor, sonııçta, mo dernıst mımarının "ınsan ıçın m^a", posüııodemıst mımarının "ınsanlar (nı yasalar) ıçın ınşa"yı \d<\ı ettığını soyluy ç şy ğ y d Y k k l l yordu Yuksek sanatın popııler olanla karıştmlması1 Bu "çogulcu" bır "hos goru", ayrıca sanarçı ıçın bır "seçenek bollufiu'ydu "Sag ıle sol", "kapıtalıst sınıf ıle ışçı sınıfı" gıbı kavramlaştırma lar "gunu geçmış kutuplas,malar" olarak tanımlanıyordu Gorulduğu gıbı tarıh ve edebıyat alanındakı kıpırdanmalar, mımarlık alanın da kendını sağlamlaştırıyor, kavram da gıttıkçe "bılhırlaşıyor"dıı Nevarkıfel sefı alan bu ıuzgâra fazla ılgısız kalama? dı Felsefenın merkezı Parıs'te I'ranço ıs Lyotaıd La Condition Postmoderne (Unlu Postmodern Durum) adlı bır kı tap vazdı Lyotard'a gore postmodernı tenın doğuşıı aslında denn bır paradig manın urunuydu, sanayı sonrası toplıı mun ortaya çıkmasıyla ılgılıydı loplu mu, Marx'ın duşunduğu gıbı "ıkılı bır çatışma alanı" değıl, dılsel bır ıletışım ağı olarak cle almak gerekıyordu Boy lece bıiım de modeınıst donemdekı ıktıdarını kaybedecek, dığer bılgı turlerı arasında bır dıl oyunu halıne gelecektı Bılım modernıst do nemde ' kesın doğru luk" tas,ıdığı ıddıasıyla meşruıyetını surduru yordu Oysa şımdı pıya sanın hızmetıne gırdı Lyotard'ın kıtabı bu gun de postmodernızm uzerıne akla gelen ılk kı taptır Ne var kı Lyotard'ın "doğa bılımlerı nın bılımkurgusal akıbetı"nden soz eden bıı kıtabında bıı konıı hakkında aslında bıı s,cv bılmcdıgını ıtıraf edecek tır Peıry Anderson un o/etını verdığı bır soyleşısınde (Lotta poetica, O c A 1987) 'Hıkâveler uvduıdum, asla oku madığım bırtakım kıtaplara gondeıme dc bıılıındum bellı kı ınsanlar çok etkı lenmıs,, oysa bu bıraz parodıydı Postmodern Durum en kotu kıtabundu, geı çı hcpsı kotu ama bıı en kotusıı " Per ry Anderson ıı havıete duşuren, Lyo tard ın en çok onemsedığı afanlarolma sına karşın kıtabında ıkı alanın, ne sa natın nc de sıyasetın vcr almamasıydı 1954 1964 yılları arasında aşırı solda bır orgutun (SoB) en onemlı mılıtanıydı çunku P Andeıson Lyotard'ın fıkırde ğışımlerının (devrımcı bırsosyalızmden nıhılist bır hazulığa yonelten nedenle SAYI 683 rın) ızını bır hafıye gıbı suruyor Bu ız sıırmeyı bı/ de takıp ettıkçe şıı hayret ve rıcı sonuçlara vaııyotu/ 'Proletarva ar tık kapıtalı/me meydan okuvabıletek bır de devrımcı ozne değıldır " "Kapıtalı/mde, sosyalızmle ustesınden gelınıp aşılmava goturecek hıcbır s,ey, hıcbır dı valektık yoktur Sosyalı/m artık kapıta lı/mle ozdeştn Kapıtalı/mı yıkaeak tek guc dtınya gençlığı arasındakı arzu akı şı uır " Lyotard Ekonomie Libidinale adlı yapıtınd ı ıyıce gemı azıva alır "Marx adlı arzıı'nıın gerçek yıızunu gos ttrmek ıçın bııtun bıı ekonoını polıtı gın ekonomı libidinale donıışmesı gere kıyor Somııru aslında bır erotık ha/ bı çimındt. yaşanır Madenlerde, fabrıka larda bedenın harap olmasindan, ano nım ısçı mahallelennde kışısel kımlığın yok olmasindan duyulan mazo^ıstlık ya da hısterık has olarak Yanı sermave hııkmu altındakıleı tarafından heı iâ man arzulanmaktadır " Anderson bıı sapkın" duşuncelerın temelını 5 Cum burıyet'e bağlar De Cıaıılle'un ı^çı sını fının artık kapıtalızme ıyıce entegre ol duğu fıkrıne 1974'teıse Lyotard'ın gar dı ıyıce duşet Amerıka'dakı dostlarına ^aşırtacak bır ıtırafta bulunur Mıtte rand verıne Gibcard'ın se<,dmesını tercıh ettıgını soyler Gerçekten de 1976 yılında sosyalıst partıler ve komıınıst partı olarak bır pıogıamda anlaijmı^lar ve bır sonrakı se çıme hazırlanıyorlar Bıınıı goıen ege men çevreler genı^ bır ıdeolojık saldırı ya geçerler 68 kuşağından bır grup rek lamunın kurduğu medya ve Elysee'ı ar kasına almışantı komunıst bır topluluk Nouvcaux Philosophes (Yenı Fılozof lar') Lyotard o buyuk 'tespıt"ı bu do nemde yapar Ustanlatı fıkrını burada formule eder Bu anlatı da aslında tek tır Marksızm Ilerıde buyuk anlatıların lıstesını genışletır ancak buyuk du^man komunızm hep hedefte kalır "Hırıstı yanlık ın kurtuluş anlatısı, Aydınlan ma'nın ılerleme anlatısı fTegekı tın Ro mantık bırlık, Keynesçı denge" vs Pekı kapıtalızrrT1 Ona dokunmııyordu Belkı de o tek anlatıydı Artık dunya o tek an latının hukmundeydı "Tek ve evrensel bır ozgurluk ve refah anlatısı pıyasanın kuresel zaierı " Bugun Turkıye'de yaşa van çobanların bıle ezbeıledığı tekerle meye ne kadar ben7iyor değıl mi') Oysa Lyotard bunu Carter donemınde yaz f Habermas konuşmasında, "Modernıst kultur, sanarta yaratıcılığı besleyemeye tek hale geldikten sonra, bu kulturun çatı^kıya dayalı mantığı kapıtalıst toplu mun dokusuna îijlemıs, ahlakını boz nıu!;, sinırsız bır o/nelcılık yıızunden ı,a lışma dısıplınını aksatmış, bazcılık yıı zundcn dıı/en bozıılmaya başlamiijtır Bu vozla^manın onune de bır tek dınsel ınantin yenıden canlandırılması geçebı lıı " dıvordu Bu urkutucu dıısunceyı okuyunca, 80 lı yıllardan sonra ulkemız de aslında sol bır okııl olan Frankfıırt Okulıı nıın bu vaşavan teınsütisıne dın tı entelektııel çevrelerın neden bu kadar ılgı gosterdıklerını anladını Perrv An derson dd aslında kapıtalıst modernleş menın "tıcarı (pıyasa) mantıgV'ndan kaynaklandığı açık olan bır durıımun sorumlıılıığunıı "estetık modernızme" yuklemenın hıç de durust bır ış olmadı ğına dıkkatı çekıyor Bu, Habermas'ın fı kırler dızgesının aslında paradıgmasıdır Aydınlanmamn ulkıılerını hep olumla mak ama ardından bıınların asla gerçek leşme olanaöının olmadığını soyleyıp yazmak' (Belırtmek gerek, Alex Collını cos ram tersını savunuyor "Habermas, gundelık yasamın akılcı dıızenlemesı olarak Aydınlanma du^uncesını hâlâ şıd detle savunmaktadır " Postmodernizme Hayır, s 146) Anderson hayretını gızlemıyor, "Habermas da, Lyotard da Marks ıst kokenlı duş,unurlerdı, ama >ostmodernıteye ılışkın değerlendırme erınde Marksızmden neredeyse hıç ya rarlanmamış olmaları şaşırtıcıdır Ne Lyotard, ne de Habermas postmodernın 7aman ıle mekândakı yerını belırle yecek gerçek bır tarıhsel yoruma gınşmıştır Bunun yerıne az çok havada uçu şanlara ıs,aret edıp durmuşlardır Sonuçta tanımı gereğı bıle zamansal olan post modern kavramı paradoksal bır bıçımdc donemsel ağırlıktan yoksun kalmış tır " Yıne de estetık alanda Habermas şu saptamayı vapmıştır "Postmodernızm gundemde evet ama hep entelektııel butunlukten yoksun olarak " Bu saptama da Ahnıet Oktay'ın, postmodernızmın "nıçın kapsamlı bır kuramsal tartışma ya gırmeden de tacto kabul edıldığı' so rusunun yanıtını sanırım rahatça bulabı lırız Perry Anderson burada bıtırmıyoı, postmodernızmın tutarlı olduğıı bır ala na ışaret edıyor "Postmodern fıkrı yer dı Ama sonuç ne, ya da yaşadığımız ger çekneoldıP Âçikçası tııketımkapıtali7 mı bıı du^unceyı sıldı supuıdu, cğlen cesektoru" Bıecht ıleBen|amın ın fıkır lerıyle "alay ertı" (Bızde lomanın son yıilarda ıçuiLdu^tuğu "tele vole durum 1 ları"nı anımsayalım ) I redrıc Jameson bunu modemızmın kendı ıçınde çozul me olarak foımııle ettı "Yakın geuni!! ten gerı donulmez bır bıçımde u/aklaşı yorduk, o dunya ıle geçmıs, yuzvılların yasjam bıçımı arasında bı/ımkıne kıyas la daha çok oı taklık var'Vlı vc burada ar tık bır kurama ıhtıyaç duyıılııyordu Ja meson, postmodemın alanını butun sa nat dallarını vc onları besleyen soylem lerı de kapsayacak bıçımde genı^lettı Artık çok a sayıda "ozgıın" edebıyat eserı ortaya çıkacaktı Romancı yalnızta "yapay geçmısler tasarlayıp bıınları bıı leştırebılır belgesel ıle f untastığı karısjtı rabılır, tarıhselromanı yenıden tanlan dırabılır1 Modernıst donemdekı buyuk sanatçılaı ve baçyapıtlar donemı sona ermıştır Artık ontıı bu sanatın ınevdan okuyacağı yerleşık bır akademıst kurıım bıle kalmamıştır1 Abartılı torcnleı ve odullerle besltnen yapıtlar çok satar lıs telerındedır " Cıeleneksel sınıfsal olu şumlar zayıfladı, usttekıler ayrıcalıklı ol maları açısından bıı butunsellık gosterebdıyorlar, oysa alttakıler bırlıkten de dayanışmadan da yoksundurlar Artık etnık, cınsel, dınsel ayrımlara daytuıan bolunmuş kımlıkler çoğalmı^tır " Sanırım postmodernızm ıçın butun sel bır skala ortaya konabılmı^tır Jame son'la Boylece bır yerınden tutup eles, tırmek de olanaklı hale gelmıjjtır post modernızmı Ancak, keskın bır eleştuı yı burada başlatmasını bekledığımız Perry Anderson tam tersını yaparak, kı rabının tumune yaydığı gulı eleştınyı, Fredrıc Jameson'un Postmodernizm ya da Geç Kapitalizmin Kulturel Mantığı adlı yapıtını ırdelerken azaltıyor Jame son'un, Postmodernizm 'ının herhangı bır hareket y4,da sınıfa bır saldırı nıtefı ğı, amacı, eğılımı taijimamasını yalnızta 'yazarının tasarrufu"na, "yazarın ener jısını bu yonde harcamaya teiLilı etmemesı"ne bağlıyor ve bunu şıı tııhaf soz cuklerle açıkiıyoı "Herkesten mızacına gore1 "Jameson'un, modemızmın yarat tığı butun kazanımlara saldırmasının hangııkılı "mızac"ıyla açıklanabıleceğı ne ıse pek değınmıyor "Jameson'ın asıl mıstı1 Perry Anderson I yotard'ın ıplığını pa zara çikaıdıktan sonıa Almanya'ya, 19S0 yılının sonbaharında Habermas'ın, kendısıne Adorno otlulıı veıılmesı nede nıvle yaptıgı konu^maya geçıyor Bu ko nıışm.ıvı Andeıson postmoderne faz la degınmemış, olınasına kaı^ın konu^ına o gıınden sonra posrmoclern konıısıın da standart bu çizgı çızen koııuijina ola rak kaldı" değerlendırmesıyle gırıyor Habeımas'ın bu unlu konu^masını mu kemmel bır bıçımde ırdeleyen Ander son, aslında kıta Avrupa'sınuı bu en bu yuk fılozofu gorıınen kışının postmo dernızmı bu kadaı seıt bıçımde eleijlır mesının aslında posrmodernızmm ışıne varadığını ımiıvoı Çunku "her yenı en telektuel alanın" kendısını gelıştırebıle ceğı bır gerılım alanına ıhtıyaç vardıı " leşelı berı hep safiın mulkıyetınde ol mııştur 1 " (Lyotard'ın Postmodern Durum unu 199O'lı yıilarda furkçeye bır sağcı oğretım uyesının, Ahmet Çığ dem'ın çevırdığınuı tesaduf olmadığını burada belırtmek gerek Bıı aıada, 1 urkçe çevırıyı sonuna kadar okuyabılen varsıberıgelsın1 ) Modernuı olumu nu sevınçle karşılayanlar, ressamların da bankaular kadar o/gur ve kuresel bo vutta ii; yapar hale gelmelerıne çılgınca sevınıyorlardı elbet Evet, kapıtalızm den başka secenek yoktu uostmode rını/m butun alternatıf "yanılsamaların" ustııne bıı hevula gıbı çoktu(ruldu') Şunu soylevebılııız Bıecht ıle Benja ının modern teknolojıden yararlanarak kıtlelere ıılaşabılen devıımcı bu sanat" yaratmanın yolları uzerınde durmuşlar "Saptama" ılgılendığı yargılamaktan zıvade tespıt etmektır " Anderson, Jameson'un eles, tırmesını "kendısını yalnı/ca sola vak fetmış bır ya/ara ılışkın olaıak en yanlı^ vorumduı ' dıye nıtelıyor Postmodernitonin Kokenleri, post moderni7mın kavramsallaşiınlmasın dan gelışımı ve gerılemesıne kadar ız leksel bır çetelesını tutarken, Avrupa so lunun onemlı ısımlerının ıçine dııştuk lerı durumun, onları arkalarından ızlc ven Turkıvc avdınları açısından da ıyı nır harıta oluştuıuyoı Kagaılıtskv nın eleştu ılerının I urkıye sol kultuı une da ha yakın olduğunu sandığunızı da bura da belırtmek gerek • Postmodernitenin Kokenleri/ Pcrry Anderson/ ( cvıren Clçın Cen/ Iletışım Yayınları/' tstanbul, 2002/187 s SAYFA CUMHURİYET KİTAP