Katalog

0 K U R L A RA Susan Sontag, dünyaca tanınmış bir eleştirmen, öyküroman yazarı ve sinemacı olarak pornografik edebiyat, fasist estetik, fotoğra/çılık,AlDS, devrım ve kamp yaşamt gibi konularda yazdı. 11 Eyliil olaylarından sonra kaleme aldıg'ı "Katiller Korkak Değjldi" başlıklı makalesi ABD'de öncc yayımlanmadı ve hararetli bir tartısmaya yol açtı. Bu usta yazarın dilimizde yayımlanan son yapıtı ise "Amerika'da" aaını tasıyor. 1876'da Amerikaya göç eden Volonyalı büyük aktrist Helena Modrzejeıvska'tıın yaşamtndan onutı geleceğin "Quo Vadis' inin yazarı Henryk Sienkieıvicz'le iliskisinden, daha sonra da Helena Modjcska adıyla Amerikan tiyatrosunda kazandığı basarıdan esinlenerck kaleme aldığı ve ABD'de 2ÜÜÜ Ulusal Kitap Ödülü 'nü de kazanan bu görkcmli romanı, moacrnliVin esiğindeki Amerika 'nın panoramik bir manzarasım sımmanın yanı sıra, varolusunu sahneyle ışıklandıran bir oyuncunun içindeki azmi, tutkuyu ve bitimsiz arzuyu anlatıyor. Sontag ın, okuru henıen sarıp sarmalayan güçlü üslubuyla taçlanan bu kitap, aslında pek çok şey anlatıyor bize. Bir kadının kendini dönüştürme çabası, idealizmin yazgısı, tiyatroya sadık bir Kadının hayatı, aşkın de&isik halleri, anlatıcılık, yazma ve oyunculuk var romana. Keyifli okumalar ve bol kitaph günler... TURHAN GÜNAY Tolstov ve öliim üzerine er halta yeni çıkan gündemdeki kitapları okuduktan sonra arada klasikJere dönme farklı bir zevk veriyor. Tolstoy'un "Ivan IIyiç'in Öliimü" (Çev.: Nihal Yalaza Taluy, Can Yayınlan, 2003) romanının yeni baskısı, önem li klasiği tckrar okııma fırsarı verdi bana. Klasikleri güncel edebivatın gölgesinde nırak mak kuşkusuz haksızlık olur, yeni çeviriler ve veni baskılar sayesinde ycri geldikçe tekrar tekrar okıımak, gündeme getirmek ve incelemek gerek bu yapıtları. Lev Tolstoy her zaman çok geniş kitlelerin ilgisini çeken bir yazarolmuşttır Soylu ve varlıklı bir aileden gelmesine rağmen, aile varlıklarına sırtını dönmüş olınası, bir köylii gibi basit bir yaşamı tercih etmesi, isyankâr iikirleriyle, cn az romanlanyla olduğıı kadar ilgi çekmiştir bir dönemde. Şimdı biz onu Rııs edebıyannın en önemli yazarla rtndan biri olarak görüyonız, (akat yaşadığı yıilarda sadece romanrı kimliğiyle değil, aynı zamanda kenuine has dini göriişleriyle dc büyük kitleleri etkilemi^ bir sanataydı. Tolstoy, "tvan Ilyiç'Ln Öliirnü"nü yazmadan dört yd önce, yaşam görüşlerini dile getirdiği "ltiral^ (1882) adlı kitabını yazmıştı. Bu kitabında, ona bii yük ün saglavan "Savaş ve Barış" ve "Ânna Karenina" romanlarını masaya yarırır Tolstoy, çünkü bu romanlarda anlatılan çevrcden ve ahlak kalıplarından uzak görür artık kendisini. "ttiraf'ın yayımlandığı yıilarda eski eserlerini ağır elestiriyor ve kendi yeni izini bulduğu din yolculuğunun erdemlerini anlatan öykü ve denemeler dışında bir şey yazmıyordu. Erken dönem romanlannı en çok temiz ve basit bir mesaj icermedikJeri ve karmaşık kurgulanndan dolayı eleştiriyordu; bu dönemi geride bıraktığının bilinciyle yayımlanan ilk önemli romanı "Ivan llyiç'in Ülümü" olduğu için, özellikle eser biyografik anlamda da diğer romanlarına kıyasla tam onun olgunluk sesini yansıttığı söylenebilir. H ci olan oğlunun doğallığı da, Tolstoy'un çok kereler vurguladığı gibi, yaşından dolayı nenüz kirlenmemiş duyguları sayesindedir. Ivan llyiç'in ölüm nedeni asla hastalığın adı konularak dile getirilmez roman boyunca, doktorlar sanki söylemekten kaçınırlar, aile fertleri de sormaktan korkuyorlardır. Yeni evine yerleşirken perdevi istediği gibi asmak üzere çıktığı meraivencîen ayağı kavıp düşen Ivan llyiç, göösünü vurur ve acı kafıcı olarak bedenine yerleşir. Çok ilginç bir biçimde Tolstoy, romanın daha çok başlarında ölüm havasına sokar okuru. Romanın henuz otuzuncu sayfasında îvan Uyıç düşer ve bundan sonrası hep kahranıanın ölüme doğru gidişi ve hesaplaşma sıdır. Tolstoy, Ivan llyiç'i sıradan bir insan olarak anlatır fakat başından berı bize hisset tirilen çok derin bir hüzün içinde yaşayan bir adamdır. Hep hesap yaparak yaşamını sürdü rür ve sorunlar karşısuıda hep uengeli bir cozüm bulmaya çalısır. Evlenirken de böyle bir çözüm arayışıyla akıllı bir seçim yaptığını düşünür, aslında bu noktaya kadar biz de onunla birlikte akıllı bir seçim yaptığını düşunebiliriz. Ne davranışlarında ne de duygularında ters gelen ya da nata olarak nitelenebilecek bir şey yoktur. Tolstoy, onun bu sıradan ya şamını anlatarak, bir genelleme yapmamızı ister. Yanlıs bir evlilik gibi görünmese de san ki tüm evliliklerin sonunda bu noktaya geleceklerini öne sürüyordur. İki insan, ortak menfaatleri olmadığı durumlarda mutlaka birbirlerine karşı kutuplarda duracaklaıdır. Ivan llviç ve karısı da ortak menlaatleri peşindeyken birlikte karar alan ve konuşan çift iken, kolaylıkla karşıt taraflara geçerler. Tolstoy, Ivan llyiç'in karısının neden kızgın oldu ğunu asla açıklaınaz, bunu evliliğin doğal bir süreci gibi gösterir, aynı şekildebu davraııış ların izini evlenmek üzere olan genç kızında da görürüz. Oüimle yüzteşme "Ivan llyiç'in Olıımü" Rus edebıyatında gercekçiliğin başladığı rıokta sayılabilir. Tolstoy konuyu hızlı geçer, çünkü anlattığı yaşa möyküsünün hep bildiğimi/ turden olduğunıı anlamamızı ister. Farklı olan nedir diye sormaya başlanz kendimize, bu oykuyu, bu kadar sıradan bir ınsanın, bu kadar sıradan ölümünü neden anlatırr1 Bunu anlamak için romanın içindeki bir mantık dizisinin üzerinde durmamız gerekir. "Ivan llyiç ölmekte olduğunu duyuyor, üzüntüden kurtulamıyordu. Butün varlığını, ölmekte olduğu inancı kaplamıştı. Fakat alışmak şöyle dursun manasını kavrayamıyordu. Kizeveter'in 'Mantık' kitabında, 'Gaius bir insandır. tnsanlar olumlü olduklarına göre Gaiııs da ölümlüdür' deniyordu." Ivan llyiç de bu mantık zıncirındeki Cîaius'un tek ölümlü mü olduğunu düşünerek yaşamıştı? En sıradan şey olan ölüm, neden insanın başına geldiğinde bu denli şaşırtır onu.1 Halbuki yetişkin yaşlarımızda ölümlü olduğumuzun büincindeyizdir? Demek ki, bu bilinç gerçek anlamda kabul edilmiş bir düzeyde algılanmıyordur insan taranndan, çünkü her ölüm (Ivan llviç heniiz 45 yaşın dadır öldüğünde) özellikle de genç sayılan ölümler, ne kadar da zor kabul edilir. Tolstoy, insanın ölümle yüzleşmesini konu ederek aslında modern insanın kendi doğasına ne kadar uzak yaşadığının altını çiziyor. Ölümlü olduğunu bildiği nalde "ölüm" sözcüğünü kullanmaya korkan ikiyuzlıı olarak tanımlıyor modern insanı. Sanayi toplumun da doğadan uzaklaşan insanın, sonunda kenduıden de uzaklaşacağını anlatıyor. İnsanın kendisi hakkındaki en önemli gerçeği ölümlü olduğunu ret etmesi, onun yabancılaşmasının altında yatan en temel gerçek ve insan bu gerçeğe asla sırtını dönınemeli. Bahar vaklaşırken bunca ölümden söz et mek çok karamsar oldu belki, ama Tolstoy'un Hıristiyan anarsist görüşü aslında hiç iç ka patıcı değil. İnsanın doğaya ve yaşama bağlıiığının belirtisi olarak, yaşamuı sunduğu her şeye karşı açık olmaktan söz ediyor dini gorüşlerini açıklarken. Ivan llyiç karakteri de sonunda doğaya döndüğunde yaşamının sadece son birkaç dakikasında bile olsa! mutluluk buluyor. • SAYFA 3 Sade yaşam Tolstoy'un gelıştırdiği yeni inanç, onu tamamen lük.sten bagımsız yaşamava itiyordu. Onu bir peygamber olarak görenlerin sayısı da az değildi. Sade yaşam önceleri servetini ret etmekle başladı ama sonra tüm kummsal yapıları ret etmesine kadar gdturdü Tolstoy'u. lîvlüik kurumuna, milüvetçiliğe,ordu ya, yasalara ve hatta modern bilim ve sanata da karşı çıkıyor, ağır eleşitirilerde bulunu yordu. Bugun anarsist Hıristiyan göriiş olarak tanımladığımız bu inancını sürdürürken, bir yandan da dünyevi romancı kimliğıni de ret etnıek zorunda kabyordu. Bir dönem, bu bir ikilem gibi göründü ve her iki çevre tarafından da eleştirilere uğradı. Fakat bugün Tolstoy'un eserlerine kronolojik bir değerlendirme getirdiğimizde, olağanüstü bir tutarlılıktan söz edebiliriz. İlk romanlarında 683 sorguladığı değer yargılarını, yaşamı boyunca sorgulamaya devam etmiş ve sonunda da onlardan kopmayı (tam anlamıyla, yaşamsal olarak kopmayı) başar mıstır. 82 yaşında, genç bir çocuk gibi, evden kaçmış, Astapovo garında soğuk bir kasım günü veiat etmiştir. Bu ruhsal değişimleri en iyi anlatan ro manı "Ivan llyiç'in Olümü"dür. Roman, Ivan llyiç'in ölümünün ardından, karı sı, kızı ve meslektaşlarınm bu ölümü değerlendirmeleriyle başlar. Komandaki mesaj çok yalın ve kısadır: Yanlış yaşayan insanın doğaya dönme, gerçek olanı bulma isteği geç de olsa gelnıelidir. Bir ölümün anlamlı olması için yaşamın da anlamı olması gerekir. Halbuki Ivan llyiç'in yaşamının bir anlamı yoktur. "Ivan llyiç'in hayat hikâyesi basit ve nerkesin yaşadığı gibi en fecilerinden biriydi" sözleriyle baslar hayat hikâyesi. Ivan tlyiç, ne çok kötü ne ue çok erdemli biridir. Çevresi tarahndan sevilen, çevresine uyum sağlamaya çalışan, işinde yükselme hayaüeri kuran basit bir adamdır. Yaptığı seçımler, kendi doğnıları üzerine kıınılu değildir, örneğin evlendiği kadınla, sadece onu sevdigi için değil, ileri gelenler tarafmdan bunun iyi bir evlelik olacağı düşüncesine sahip oldugu için evlenir. Tüm roman boyunca Tolstoy, çok net bir şekilde Ivan llyiç'in seçimlerinin ardında yatan gerçekleri dile getirir. Böylece hem onun, hem de çevresinın ikıyüzlülüğünü vureular. Ro manda içten davranan iki kişi vardır sadece. Bunların birisi evde uşağa yardım etmesi için tutulan köylii Gerasim, diğeridehenüz 1314 yaşındaki ogludur. Birincisinin doğallığı, köylü zihin yapısınm sadeliğinden ve köylülerin doğaya yakın olmasından kaynaklanır, ayrıca sacîece bu köylü yardımcı korkusuzca "öfüm" sözcüğünü ağzına alabiliyordur. Lisede öğren Imtiyaz Sahibi: çağ Pazarlama Cazete Dergi Kitap Basım ve YayınAŞyi temsilen Cumhuriyet Vakfı adına llhan Selçuk Yayın Danışmani: Turhan Cünay , sorumlu Müdur: MehmetSucu Cörsel Yönetmeti: Dilek Akıskalı Baski: Sabah Yayıncılık AŞ o Idare Merkezi: Türkocağı Cad. NO: 3941 CağalOğlU. 34 334 IstanbUlTel:(212)512 05 05 OReklam: Publi Media CUMHURİYET KİTAP SAYI