Katalog

4 r /)^vM.SADIKASLANKARA * \ Anday'ın kısa oyunları Anday'ın Dikkat Köpck Var, Öliiler Konuşmak Isterler, Müfettişler adlı kısa oyıınlarına baktığımızda (Olümsüzler / "Toplu Oyunlar 1" içinde, Adam 1987, ss. 93172), her üçünün de türün özelliklerini göstermekle kalmadığı, yanı sıra doruk örnekler olarak da keııdilerini koyabildikleri anlaşılıyor... batırmasına da iğnevi lıak elıııediğimizi de düşünnıeyelim .. Neden okunmuyor kısa oyun.' İ^in bir gerçeğişu olsa gerek: okurdan emek beklivor da ondan... Neden pekir' Oyun da senaryo da, roman gibi ol gusallığa dayalı rürler; buna uymayan örnekler gorülse de, sevircinin, okurun, kuracağı olgusal bağlarla tek açılı bir sonııca ula.şmasıhedellenivorbu yanıllarda. ( )ysa kısa oyun, s,iii' ya da öykii deolduğunca imgeselliğe dayalı bir tur. Bu nedenleyazar, seyiıciyi de okuru da çok açılı bir sonııca, daha doğrusu sonuçlara doğru kıskırtıı. Okurdan (el bette seyirciden de) çaba harcamasını bekler. ' Metin And'ın, "kısa oyun" için söylediklerine şuracıkta yer açmanın sırası gelmiş görünüyor: "Kısa oyıınlar tıyatroda avrı bir tür diir. IVrcıval Wilde... kısa ovuuun, uzun oyundan .ıyrı bir tür olduğunu gösterirken kısa oyıınıın 'birlik ve tııtumlııluk bakımından iistıin, kısa bir sürede oynanabilen, ara ları.dıırakları gerektirmeden bir biitün olarak sindirilip ozümlenebileıı bir tıir olduğunu belirlivor. ... Kısa oyun ozetlenmiş, kısa kesilmiş bir oyun değil ılir. (...) Bu oyunlara tek perdelik ovunlar da... denmektedir. Ancak perde ve tablo bolıımlenmesi, veya tek dekorlu, tek yerde geçen oyun tanıını her zaman sağ lam bir ölçü olmuyor. (...) Kısa oyun gereksiz serimlerle ovalanıııadan, konıı sunu sınırlavan, gerckince ki^ileıin sa yısını azalran birtiirdıir." ("Dünyada ve Türkive'de Kısa ()yunlar", Türk Dili (Âtatürk'ün) "Türk Kısa Oyunları (>zel Sayısı", l'emnıuz 1969, sayı 214) Hadi gelın buna Salâh Birsel'in sövle M elih ('tvılft Anday'ın, üzerinde en az ciurulun yanı, kısa oyun yazarhğı yanılmıyorsam. Şairli ği, denemeciliği (eh lıadi şuracıkta ekle yelim: bilgeliği), oyıın yazarlığı, romancılığı biliniyor da onıın, kısa oyun yazarlığı üzerinde durıılmuyor nedense. Du rulmasım geçtim, konıışulmııvor da... Oysa "oyun'la "kısa oyun" apayrı tür ler... Oyıın, olsa olsa romanla, denemeyle ilinlilendirilebilir bana göre, kısa oyunsa öyküyle, şiirlc; türde^i kısa tilmde ol duğunca... Anduy'ın Dikkat Köpek Var, Olüler Konuşmak Isterleı, Miifettisjer adlı kısa oyıınlarına baktıgımızda (()lumsüzlcr / "Toplıı Oyıınlar 1 " içinde, Adam 1987, ss. 93 172), hcr üçünün de türıin özelliklcrini göstermeklc kalmadığı, vanı sıra doruk örnekler olanık da kendilerinı koyabildikleri anlaşılıyor... Ancak bizde gerek kısa oyun yazımı nın gerekse tıırc yonelik kııramsal çalıs,maların hatın sayılır bir yoğunluğa ulaştığını söyleyebilmck çok güç! Yazarların bu doğrulluda veıdikleri üriinleri, çaba layışlannı, yapılan çalıs,maları küçümsuyor değilim elbetle. Aına bunun şunca yıl içinde bir yoğunluğa ıılaşamadığı da ortada. 1 ivatrolaıın bu alandaki isteksizliği değii rck nedeni bunun! (,'ünkii kısa oyun (kısa lilnı de böyle olmak dıırıı mıındadır) aynı zamanda okuma metnidir yani yazınsaldır; oyun gibi tıyarral, senaryo gibi sınemasal değildir. Demem o ki, salt (eknik nıetin olarak alamazsınız kısa oyun metnıni. Şiirleöykü debövle dcğil ınidir; kendinizle kalarak bilin cinizle de okumak isfemez misiniz bu tiıriin ürünlerini? Kısa oyun da böylc; ne denli izlerseniz izlevin okumaya da geieksinim du yarsınız. (Jysa seyrettiğiniz oyun, lilm, bunların vazılı metinlerini okunıanız yö nünde sizı kışkırtmaz ille. Sahnedc ya da perdede gördükleıiniz yeterlidir. Zaten oyun da, senaryo da bunun için yazılmıijrır, sözün kısası "bir açıdan ' teknik metindir. Kısa oyun da bir acıdan teknik metindir elbettc aına bir diğer açı dan yazınsal metindir de aynı zamanda. Cîerçekçi, aykırı gerçekçi, gerçeküstii cü, uyumsuz vb. olması, metnin yazınsallığını zedelemcz, tersine güçlendiıir. Bu aıada bir ekleme yapmadan geçıneyeyim; ııstasının elinde oyun da, dahası senaryo da yazınsal metne dönüşebilir elberte. Ama kısa oyun, teknik metin olnıaklığının yanında özü gereği ya zınsal bir metin de olmak zorundadır bilebildiğimce. Nereye geldik.' Kısa oyunlatın okuııurluğuna... Peki kaç kişi var okuyan^ Tamam çuvaldızı tiyatroya batıralım 18 Anday'ın Çok Yönlülüğü Melih (ievdet Andav, Dikkat Köpek Var, Öliiler Konıısmak Isterler, Mutettis,ler adlı kısa oyunlarında çok vrinlü ııstalığının görkemli, dahası goz kamaştıran örneklerini veriyor bana göre... Çiinkü bu oyunlarda Anday, nasıl çok yönlü beslenilebileceğini gösteıdiği ka dar, çok yönlülükte ustalığını da koyuyor ortaya. Seksen sayiaya ula^an bu üç kısa oyunda tümce, satır bir yana tek sözciık f azlalığa rastlamıyorsıınuz, yanı sıra sıpı nişi geçii;tirmeciliğine, yalapşap hafiniği ne... Dikkat Kcipek Var'da Kadın, "... Bu dünva mantıkla viirünıüyor ki," der (97). Anday, aykırı gerçekçi, uyıımsıı/ tıyatro evreni içinde bir an dıırııp dü^ünmemi zi sağlar bizim. . Ne demektiro "Dikk.ıt Köpek Var"? CJlüler Konuşmak ister ler'de müthiş bir sahne eylemiyle vüz yııze getirir bizi: " Vapur yavas, yavajj batma ğa naşlar. ()nce deniz seviyesi güverteye kadar yükselir, sonra sular yavas vava^ içeri gırer " (127) Mülettişl.r'de hızı kendi içimize, derinlerimize siıııni^ koı kularımı/.a, saplantılarınıız.ı uçurur An day... Yer yer şiirle de vıız yüze getirir bizi. Müfetti^leı deki Adam şöyle konu^ur ör neğin: "Ciüzel bir kı^ giınıi gihiydi içim; ü^üyordunı, ama mutluydum." (156); "Biz cenazelerimizi hep icerde tutmuşuzdur. Bu vüzdeıı daıaldıkça daralıyoı koca ev." (16i) Bu aratla ayraç içleıinin de oya gibi is, lendigine ranık oluruz. Sozgelımı Mıı tetti^ler'de Adam'ın evlemi için şıınlan der: "Bırazsakınleşmıştır. l'encereyeba kar. Kadın yokken dı^arı baknıak dü^ün cesi geçer aklından." (146) "Diişiindüğünü saklanıağa çalısarak..." Bu ayıaç iç lerini yorumlayacak beij yönetmenın adı nı bir çırpula savabilirim de altıncısı için düşünür kalırım doğrusu. Siz öyle nıi sanmı^tınızr' Ölünce insan biter gider.'.. Bütün ijairlere, öykücülere, yanı sıra kısa tilmcilere bu üç kısa oyunu mutla ka okıımalarını öneriyorum. Şairler ne der bilemem, ama öyküciiler tez elden kısa oyunlar vazmaya da giı isnıelileı bana soracak olurlarsa, en a/ındun öykücü lüklerini daha ivi besleyebilmek için. Anday'ın kısa oyıınlarına, bırer calı^ ma metni olarak, İ'urk Dili'nin andığım "eski" sayısı, sözgelimı Ali Piiskıillüoğ lu'nun Yeni Tıırk Tiyatrosu / Kısa ()yun lar Antolojisi (Nokta, ?), sonra kiıni va zarların kısa oyunlarını içeren vapıtları eklenebilir elbette... Ne rııh.ıf, her gıın bir yerlerde kars,ı ına çıkıyor Melih (Cevdet, şa^ırmıyorıım, Melih Cevdet Anday'ın uzerinde en az duruian yanı, kısa oyun yazarlığı. kıskanıvorum! • C U M H U R İ Y E T KİTAP SAYI 6 8 0 diklerini de ekleyelim: "Kısa oyun, yazarını birtakım gevezeliklertlen, tekrarlardan ve salralardan kurtarmaya götürür. ()/.anların çalışma larma çok benzeyen bu çalısma, oyunun yapısına gerekeni alır, gereKmeyene de arka döner. Kısa oyunlarda bir söz tutumluluğu vardır. Yazar anlatmak istedı ği şeyi elverdiği katlar a/, sözle dile getirmeye çalışıt." ("Batıda Kısa Oyun", Türk Dili, aynı sayı) ()yleyse kolay bir tür değil kısa oyun. Bu nedenle, genelde çok yonlü bir besle.nnie.nin ürünü sayılmalı şiir, öykü, kı saoyıın!., ()kuyana biledayatmalarkoyduğuna bakarak yazar için neler getire bıleceğini de siz hesaplavın artık. lşte Melih Cxvdet An Jay'ın kısa oyun ları, valnız sahne düzleminde sevredile bilecek değil, aynı zamanda ciddi biıer okııma edinıiyle alımlanabilecek niieliklere sahip... Türe ılgi gösterenlerın bıi yük bölümünün sair (örneğin Behçel Necatigil [Cîelin de onıın o olağanüsrü güzellikteki radvooyunlaıını anımsama vın şimdi. Bunun için bak.: Radyo( )vıın ları, YKY|, Sabahattin Kudret Aksal, Necati (.ıımalı, C îıilren Akın vb), oykn cü (Adalet Ağaoğlu vb.) olu^u bunugös teriyor. Bunun dışında ornek olmadıgı düşünülnıeıııeli elbelle (örneğin Sedal Veyis ()rnek vb.). Metin And'ın verdiği bilgiye g(>re, 1937de Amerika'da "yalnız kısa oyun için One ActPlay Magazine adlı bir dergi bile" yayımlanmış. Dünyanın ötekı toplumlarmda olııp bitenleri oğrenmeniz içinse Salâh Birsel'in andığım yazısı na bir göz atnıanız vetecektir... Ama %ıı kadarını olsun söylemeın ge rekir: Birsel'in bu çok değerli çalıs,ması, bize pek çok iinlü yazarın, elbette şair leriıı, övkıiciılerin, sonra oteki va/.arların kısa ovıın türünde nasıl vogıın emekle çaliijtıklarını da ortava koyuvor. Kısa oyun yazan kim varsa, nasıl da çok yön lü beslenen kimseler olduklarını bunla rın... Çok Yönlülükten Çok Yönlü Ustalığa SAYFA