Katalog

Simenon bilmece romanın klasik şemasını izleyerek anlatının sonunda gerçeğe ulaşır. Aslında bu buluşlarının parlak gösrerisini yapan kendisi değildir, ama katile duyduğu sempati, katili itiraflarda bulunmaya iter. Yine de bunlar Maigret ve okurun duyduğu bir günah çıkarmaya benzeyen özel itiraflardır. ZEYNEL KIRAN Georges Simenon 100, Komiser Maigret 74 vasında nında da örneklerine rastlıyorıız: Auguste Lcbreton, Du rifıfi ches les hommes, A! bert Simonin, Touchez Pas grisbi. Yine aynı çizgide Les Nouveaux Mysteres de Paris ile Leo Malet'yi, San Antonio serisiyle Frederic Dard'ı sayabiliriz. Bu kez, tanıdık unsurlarla, yani csrar, şiddet, erotizm, mizah, çcşıtli kaçakçılıklar ve kirli işlerle tason ve zincirleme olaylar başvuran roman türü) ile dehşct romanı arasında bir denge tutturmak gerekir. I )urumlar gcrçege yakın betimlenmeli, karakteıier ise uygun bir bıçimde çizilmelidir. Simenon ayıımını gostenncve çalıştığımız bu iiç uunaıı tipini çok iyi bilir. Bu ge lenek içinde yeı iilmasına karşın, bu gelcne ği aşmak ve onu yıkmak isrer. Bilmece ro mandan yanılmaz dedektif tipini çıkanı; an cak kahramanı Maigret özel dedektif değil, bir polis komıseri olan ilk soruşlurmacıdır. Sorgulama yöntemleri, birtakım somııt izler kullanmak ya da matematikscl akıl yü rütmelere dayanmak şöylc dıırsıın, polislik sezgiye ve iletişimde hıılıınduğıı insanlarııı içten anlayışına dayanıı. Simenon bilmece romanın klasik şeması nı izleyerek, anlatının sonunda gerçeğe ulaşır. Aslında bu buluşlarının parlak gösteri sini yapan kcndisı değildir, ama katile duyduğu sempati katili itiıailarda bulunmaya iter. Yine üe bunlar Maigret ve okıının dııy duğu birgünah çıkannaya benzeyen özel iti raflardır. Öteyandan, Simenon aynı şekilde, koşulları kibarca anlatılmayan cinayetler ya da intiharların şiddet içcren koşullarını kara romandan alır. Kara romandan ayrıldığı noktalar vardır. Sımenon'ıla şiddet ne arııı dırılmış, ne gızlenmış ne de göz alıcıdır. Kı sacası şıddetc onun romanlaıında pek az rasrlanır. Şiddet başka yerde, kişilcrinın içindedir. Yine Simenon, Boileau ve Narcc|ac'ın "kurban romanı" adını verdiği türden de bazı şeylcr almışrır. Yukarıda tfeginildiği gi bi,o klasik şcmayı bozmaya çalışır. Simenon kurban ile katil arasınduki geleneksel karşıtlığı aşar. Kurban biı siluetten baska bir şey değildir. Eııtrikanın dışında bırakılmış, llemen hemen dışlanmıştır. Bövlece biı cinayct içinde değilizdır, çünkii katil, Maigret'nin, Simenon'un ve okurun gözünde kurban olmuştıır. "Simenon için gerçek suçlu, yani zorunlu olarak kötü insanlar yoktur, sadece sıkıntılarından kurtıılmak için, macadele eden ve öldüren zayıl insan lar vardır " (a.g.y., s. 73). Bu iiç polisiye roman tipi şemasını süzge cinden geciren Simenon, bir yandan bu ge lencği kullanımındaki büyük ustalığını öte yandan söz konusu geleneği aşma, kendinden öncekı tüm örneklerle ı ahatça oynaına becerisini gösterir. Bugiin, Simenon'un polisiye roman alanında çok ayrı bir yeri varsa ve sürekli olarak bir türü yenücmek için çaba harcamış sa; pck özgün olmayan yapılarına karşın, yapıtı, okurlarından imgenin gücünü kullanmalarını istiyorsa, anfatıları tüm sadeliğı içinde birtakım temel, evrcnscl nedenleri taşıdığı içindir. Georges Simenon kcndisıni polisiye ro man yazmaya itcn nedenleri şöyle açıklar: "Tüm roman kahramanlarının özgiirce dolaştığı bir roman yazamazdım. Buna birelcbaşı geıekiyordu. Bu nedenle polisiye roma nı seçtim. Âsluıda, teknik açıdan polisiye ro man yazmak daha kolaydır. Once, önüne gelcni sorgulayan, istediği eve girin çıkaıı biri, bir elebaşınız olacak; böylece komiserin geliş gidişleriyle romanın kurgusu kolaylaşacaktır. Ikincisi; bir bölüm öbürlerinden biraz zayıf kalsa da, daha ilk bölümden baş layan bir sorgulama söz konusu oldıığu için, bu duRim okadar da önemli olnıayacaktır " (Roger Stephane, PortraitSouvenir de Georges Simenon, Tallandier. Paris, 1963). Dost olup uzıın süre mektuplaştığı And re Gide, Georges Simenon için Günliiğiinde şunları yazar: "Simenon'un knnıılarının «• CUMHURİYET KİTAP SAYI 680 Polisiye romanın en önemli öncülerindendi J ulien Vcrscl, François Truriaııt nun Vivement Dimanche (Yasasın Pazar!) adlı filminde şöyle der: "Olüm garipbir şey, size de üyle gelmivor mıı r Insanlar * lıerhangi bir hastalıktan ölünce, bu son derecc aeımasız, adaletsizdir, ama cinayetler, adam öldürmeler, kıyınılar söz konusu olunca, öliim birden soyııtlaşır. Sanki esrarııı çözülmesi ön plana geçer, sanki kcndimizi bir polisiye romanın ıçinde huluruz.' Polisiye roman, edebiyata birçok yazar, kıtap vc kahraman kazandırmıştır. Gerçek anlamda polisiye romanla 150 yü öncc tanışmamı/a karşin, edebiyatta hep varolan öliim ve cinayct ilk kez Cain'in, kardeşi Abel'ı öldümıesiyle tncil'de daha sonra Yıınan tragedyasında ortaya çıkar. Güncelligin keyrine göre değişime uğrayan topluımın bir yansıması olan cinayct öyküsünc hep lıoş bir vakit geçirme gibi bakılır. Sotı derece popüler olan bu türiin uzıın geçmışınden söz etmekten çok, kısaca, onıın remel özelliklerinedcğinmekleyeîinecegi/. Aslında poli.siye romanın açık ve kesin biı laıumım önermck oldukça zor. Bu tiiriin iki tcrnel öğesı "esrar" ve "sonışturma ' terımlennden yola çıkarsak Grand Robert'ın yaptığı tanım kadar belirsizbir tanıniü vaıınz: Grand Robert'cgöre, "aşağı yııkatı gizemli cinayei eylemlerini vc bunların (polis ya da başka bir volla) ortaya çıkaımasını llgılendıren edebıyat, tiyatro, lilm biçımlerine verilen ad nolisiye'dir. ' Bu durıımda tanım, Sofokles'in Kral Oidipus, Voltaire'in Zadig, Dostoyevski'nin Suç ve Ceza'sına olduğu gibi değişik yapıtlara ııygulanabilir. 19. yüzyılm ortalarından itibaren sanayilcşmc ve kentleşme olgusu polisiye romanın ortaya çıkışında önemli bir rol oynamıştır. Kentleşme, insan tutktılannın (aşk, para hırsı, kötülük, cinayct vc delilik) dar bir mekânda yoğunlaşması anlamına gelir. Kentte, çok daha önce verleşmiş burjuvazi ise kendini tedirgin, rahatsız ve kıstırılmış hissedecektir. Polisiye roman, onun kuşatılıııışlık durıımuna, düşsel boyutta verdiği bir vanıttır denebilir. Bu durumda, şaşkına dönmüş toplum, polisi ve edebiyattaki yansımasını, yani dedektiti yaratmıştır. Buna paralel olarak, bilimsel gelişmelcr, sonısturma ve araştırma yöntcmlerinin keşfedilmesi, hcm cinayet biliminin (kriminoloji nin) hem de akılcı ve olumlu sorıışturma yöntcmlerinin ortava çıkmasını sağlaiTiıstır. Bu çerçevede bakıfdığında, insan tutkuları (cinayet), buııdan tedirgin olanlar (toplum), buıılan yönlendirmektegörevli olanlar (polisler) ve bu isi gerçeklcştirmek için başvıı rulan bilimsel ve kurgusal teknikfer (soruş tıırma) söz konıısudur. Polisiye romanın yaratıcısı Edgar Allan IVıe'nun Morg Sokağında Çifte Cinayet (1821) adlı öyküsıinden günümüzc dck po lisiye romanın evrıminı incclersek şıınları göniriiz. CJerçek bir akıl yiırutmc makınesı olan dedektif şövalyc Dupın ile Edgar Allan Poe polisiye roman türiinün yaratıcısı olarak ka nııl edilir. Aydın ve amatör bir dedektif olan Dupin somjturmayı bilimsel kurallara göre yürütiir. Ote yandan, 19. yüzyıldaki tüm polisiye aıılatılar bilimsel yöntemlere olan güven ve mantıg'ın gücünebagiı kesinlikten Polisiye romanın evrlml Polisiye romanda Georges Slmenon'un yeri Problemroman ve oyunroman etkilencccklerdir. Boileau ve Narcejac bu ortaklığı şövle dile getirirler. "tnsan tıpkı elektrik gibi, bilimin kotıusuysa, bir cinayet olayının bir laboratuvar ortamında, aynı bilimsel yöntemlerlc ıncelenebileceği de son de rccc açıktır. Somııt ve psikoloiik belirtileı aynı çizgide yer alarak aynı akıl viirütmelere olanak sağlayacaklardır. Dedektifbilim adamı olarak dıs görünüşe aldanmayacak, ancak gözlemin nizmetindeki mantıkla donatılmış sonuçlardan nedenlere ulaşacak, nedenlerden veni sonuçlar çıkaracak ve yavaş yavaş suçfuyu bir kamtlar ağı içinc hapsedecektir (Le Roman Policier, Paris, PUF, "Qııe saisjc", 1975, s.21). Sherlock Holmes, Rouletabille. Hercule Poirot, Miss Marple... Hepsi, esrann kıısursıız çözümüne varabilmek için delillerı titiz bir gözlemlc büyüteç altında incclcycn amatör dedektiflerin çizgisinde yerlerini alırlar. Bu tiir bir romanda, dedektif kral dır; zekâsıyla, uyanıklığıyla, gözlem anlayışıyla kişilere egemendir. Bu romanların belirgin özelliği şöyle özetlenebilir: Kapalı bir mckân; çözülmesi "imkânsız" bir cinayet; zanlılar ve bunlann arasından sııçlıınıın en umulmadık kişi olarak orraya çıkışı... Agatha Chrisrie, Masadaki Oyun Kâğıtları adlı öyküsünün önsözünde polisiye romanı bir at yarışıyla karşılaştırır: "Gözde olan zanlı hiçbir zaman suçlu dcğildir, outsider (sıralamaya sokulmayan ar) üzerine bahse gir melıdır" der. Bu tür bir polis soı uşturması yasal tıbbın ileıleyişine, Bertillon'un antropometrik araştırmalarına paralel olarak gelişır. Boilcan ve Narcejac Dr. Lobard'ın Polis Teknik El Kitabı'nı okumayı salık verir. Yazarlar, kimi bölüm başlıklarını şöyle sıralamışlardır: "Parmak izleri", "Izler", "Lekeler", "Yazılı belgelerin bilirkişi raporu" vs. Sonuç olarak, "Laboratuvar polisi roman polisi gibi aynı alanı inceler" (a.g.y., s. 40). ^ K" . '*»* Bu tür, özellikle lngiliz ve Amerikan edcbiyatıyla temsil edilir, ancak Fransız roma marnen şehir dünyasının içindeyiz. " ()zel" dedektif toplumun yüksek sınıflaruıdan değil, izini sürdiiğü insanların dünyasındandır. Dört bir yana doğru genişleyen şehirîerin labi^^^^^ rentr ini kesletmck için, lngiliz kır sal kesiminin sevimli kır evlerindegeçen MurderParty'den (cinayet partisi) yavaş yavaş uzakkşırız. Roman merkeze doğru kayar, artık egemen olan insanüstü zekâsıyla dedektif degil, artık katil vc şiddetin de^işik biçimleri ctrafında dönen roman söz konusudur. Kurban romam Şimdiye dek, sırasıyla, poli.siye türiinün üç oluşturucu öğesinden ikisinin vurgulandığı iki roman tipindcn söz ettik. Bilmece romanda ışık, dedektif ve onıın giiçleri üzerine, kara romanda ise hayat veren tutkular ve katil üzerine tutulur. Sözünü edeceğiıniz üçüncü tip roman ise, kurban üzerine odaklanan anlatı türüdür. Bu türii Boileau ve Narcejacşöyle açıklar: "CTeriye kıırbanı, katili ve dedektifi içcren problemroman kalacak. Ancak bu öğeler farklı biçimde düzenlenccektir. !jimdi artık birinci öncclik kurbana verilmiştir. Hemeıı arkasından katil gelir. En son phuıda da, hemen hemeıı hiç görünmeyen, Karanlıkta çalışan dcdektil vardır. Kurban, ancak ınasuın olabilir. Kurban üzerinde o kadar titreycccğiz ki, böylece onu tchdit edecek olan katil iyicc scvimsızleşecektir." (a.g.y, s. 91). Özellikle Fransız yazarlarına görc, son derece kırılgan bir polisiye roman tıpi söz konusudur. Kendilerini de bu kategori içinde bir yaratıcı olarak görürler. Gerçekten dc, thriller (polisiye roman ile kara roman arasında, meıak öğesinin yani sıra anlatıyı etkili kılacak yollara.örneğin bcklenmedik Kara roman SAYFA 12