Katalog

Once cizgi vardı •• SEMİH POROY C ,ıı ı ıı ı lıı Knrdı şk'iC") soylusınıfın \c kıhsLinıı ısmarladıg'ı çok figiirlıı, vnıııcıı uhloları üretirlerken, dinleııme aıalarııula, vardımcı ressamlarl.ı l)iı lıkk j'.ülıliniicii çizimler yaplp ınakaıalalı koyveıirler, atölyede olıı^aiı ağır lı.tv.tvı yıımıi!jalniaya çalışırlarmış. Kaııkaıiıı cğlcndırmevi sürdüriiyor. Aniii s.ılı bıımlan ibaret kalmadı. Üii şümvvı çi/giye taşjdı. İTisanın dikkatini ayakta tııtaıı lıir yanı olııştu. ü yiizden, bıı komik !joy bir yığın düşman edındi. Bıı da oiıa leliklc dııııııayı öğretti. Siv.ısal k.ırıkalür iştehıı tetiktedııran, sal ttıtaıı ıni/alıi çi/.giden dogdu. Giin ccl, sivasal olaylarçcrçevcsindekalması na kaı^ın büvük ustaların yctiştiği bir alaıı ulılıı Türkive'de siyasal karikatür 50'li yıllarda yaygınlaştı. Birdeıı çok siyasal partinin ortaya çıkışı, görece serbestleşen siyasal yapı ka rikalürü dc harckete gcçirdi. Karikatürünıüzün önemli ustalan bu dönemde biçimlendiler; sonradan 50 Kuşagı diye anılacak topluluğu oluşturdular. Söylediklerimuen, döncmin çizcrlcrinin salt siyasa) karikatürle ilgilendikleri çıkarılmasın. Batıdakinc koşut olarak karikatüıde bir yalınlaşma, çizgi kişiliği edinme çabası görülmeye başlar. Konıılar çeşjtlenir. Kendisine dokıınulması bir tür tabu sayılan kurucıı parti dtsında partilcrin olıışması, siyasal crkinliklcrin farklılaşması basına da yansıı. Değişik görüşler rartışılmaya başjamr. Gazeteler daha kolay iletişim kurabilen karikatüre yer açarlar. Birçok çizer, birinci sayfalarda, harcketlenen siyasal gündemi yorumlama olanaği bıılur. Daha çok özgürlük sözleri vererek seçim kazanan yeni iktidarpartisi, tek parti döncminden kalan baskıcı yasaları elinin altında hazır bulunca, bıınlan değiş tirmekttnsc kullanmayı ycğler. Basmın susturulmak istendiği bir döncm başlamıştır. Karikatür, doğası ccrcği iklidaı ı siııirlendirmektedir. YazıL mi zah alanında Aziz Ncsin'in, Rıfatllgaz'ın takına adlar kuilanmadan yazı yayımla yanıadıkları sürcçlcr yaşanır. Bıı dünınıin önde gelen imzalarından biri Turharı Sclçıık'tur (AJtan vc Fcrruh alıntıları). luılıan oncnıli ııluslaraıası başarılar kazanmış, yıırtdısında da hakkında incclcmclcr yazılmı; bir kaı ikatiiı ciidiir. Siyasal karikatiirlcrinin karşılıgında ciddi :,ıkıntılar (,ckıncktcdir. 12 Mart'a gidcn günlcrdc polis taraf'ından dövüliir, kabuıga kemikluıi kııılır (Yıırtdışından tclgral), 12 Hylııl'di' vitugözaltma alınıııa giıi^imiylu kaı^ılasır. 1 Sıırckli gozdağı vtrmc, sındırnu ^abalanyabaııııım cşlikctnıcktediı. l üıkivc ııiıı azgclişmiş dcmokrasisindc siyasal karikatür (^izıııcnin aynlınaz paı\ası olaıı du rıımlar... Modcrn kaıikatürün ülkcnıizdcki ku rııcularından olan Tıırhan Selçıık'ıı, kıış kusuz yalnızca sivasaJ karikatürdcki ctkinliğiyle tanımlayaınayız. Btnce ası! olaraK 7'ıırhan'ı cvrcnscl öl(,iilcrdc dc önenıli kılan yanı biiyiik üskıpçulıığu dıır. "(...) Tıırhan, hcr sanalsal clöniısümünde (,izgisiylc oytıanuştır. C Mıınılıı bir oynamadır bıı. (..izgiyi sınar; kcndisini de. KaJakalnıış <,izgilerle günümüz so rıınlarına, mizahına dalınmayacagını bilir. Çizgisiylc gelişir, çizgisini geliştirir. KarİKatürlcri, siyahbcyazın hcm csaslı bir deııgeleıııııesiııiıı heııı de bıııuın nasıl bir mantıkla mizaha mal cdilcbilcccginin unutulmaz örncklcıiylc doludur. Renkli çalışmışsa, rengin tadını çıkarmaktadır. C) tadın ayrınuna varırsınız; ne kcyiftir!(...)"(**). Cumhuriyet Kitaplan'ndan çıkan "Once Çizgi Vardı" aloümü, Turhan Sclçuk'un, karikalürdeki altmi!; yıllık büyük serüvenini ana çizgileriyle gözler önüne seriyor. Unutulmaz karikatiirler, desenler, Abdülcanbaz örııekieri, hakkındaki yazı ve deöerlendırmelcr, fotoğraflarla dolıı bıı oylumlu albümc bakarken, kcndinizi 'gerçekten, önce çizgi varrrtış' diye mırıldanır yakalarsanız şaşırtıcı olmayacaktır. • Karlkatürcüler Derneginln kurulus asamasında ca?eteciler Cemiyeti'nde bir topiantı ı Ağustos 1969). Ayaktakller soldan Bedrl Koraman, Orhan Onal. Aydın Allustaoğlu Ferit Ongören. Rasit Yakalı. Ismail Biret, Ferruh Doğan, Cafer Zotiu, Oğuz Aral. Tan oral. Meray Ulgeıi; oturanlar soldan Mlm uykusuz, Zekl Beyner. Nehar Tüblek. Ratlp Tahir Burak. Turhan selçuk, semlh Balcıogiu Turhan Selcuk'un Sipşak Portresi ENİS BATUR Aziz N A\ h ıırlıan Selcuk'un 1950'deıı bu yana çizdiği karikatiirler, onun mchteradını ilerleycn bir iilkenin seyir defrtrinı rııtan bir sanatçı oldıığıınıı gösteriyor. Kendi icinde büyük Jeğişikiikler geçirdiği, bir evrim çizgisı içinde hareket ettiği dü^ünülen Türkiye'niıı, Türk insanının aynı sorıınların yörüngesinde kilitlendiğini kanıtlayan bir ayna, Turhan'ınki. Belki bundan, neredeyse şaşırarak izliyoruz bu rctrospektiıscrgiyi: 45 yıldır ortalama insanımız, ister siyaset adamı ya da aydın olsun, ister fakir ya da zengin, mek parmak ilerlememiş gibi. Bu açıdan bakıldığırıda, Turhan ın "kayıtlar"ından zalim bir optik sızıyor, dencbilir. tyi dc, bir öncefeme çabası içinde degil, olmamış ki bıı sanatçımız: Gününe bakarken çok sonra olaeakları kavramanın peşine düşmemiş, gününe bakarken gününe bakmıs: Oldııöu ycrde duran, durayazan Turhan'ın uünyası OAgustıno/Annibale Carracci ve büyük ycdeğil, bizim dünyamız. ğenieri LuJovinrt 16 yv sonunda yasamif Italvcıtı rcsmm ııılcsi Yaklaştk l">X!>86'(Ja kur Bu gözlem neyse ki bir tek Türkiye'yle dnkları akademi ile reuff/ %anatını etkılediler ilgili bir gerçeklik taşımıyor. Turhan SclÖğrcncı ycti)tırdılcr. Frcsklcr, gravürlcr, komı çuk Avrupa'ya, Bolivya'ya, Japonya'ya £/ i'me çıkaran çizımler yaptılar bakışını çevirdiğinde de gelişmeyen bir (*")Semıh Poroy, "OrakÇch<,lıAyımf> Tur çağ portresi çiziyor. Avunmamızı gerekhan tnı'>" dülDiken Mizuh Küllürü Drrgıu, tiren bir durıımla karşı karşıyayız, öyleysayı:5, özel iayı.l, Cuz 1V'>4 se? Taııı teısine unıutsuzluğumuzu perçinleyen bir perspektif olıışuyor bıı çizgilerin dünyasmda: Karamsar, haklı olarak karamsar bir açıya otıırtııyor bizi Tıırhan çiiııkü sanatının en belirgin yanı eleştırelliği. Bımu gereekleştirirken, o koyu muhalefet tadını elinden bırakmazken, ana besinini zıtlıkların, çelişkilerin olusturduğu hemen göze çarpıyor. Turhan, nir ara da aynı anda ve yerde nasıl bıılunabUdiğine şaşılan "durum"ları çiziyor baştan bcri. Somııt gerçek ile hurafelerin soyut deposundan çekip çıkarılmış bir öğe na sıl bııluşuyor zininde, hayatta, inanç dünyasmda? Bu soruyu henı doğuruyor çizgisi, hem de üzerinde kalmamızı, düşünmemizi bekliyor. Gülüyor, gülümsemiyor muyuz o yapıtlardan biri karşımıza geldiginde? Gulmeklc, gülümscmekle kalamıyor, yetinemiyonız: Gülmemiz yarım kalıyor, gülümsemenıiz donuyor, karikatürün ilk efekti çarpıp geçtiğinde. Albenili bir koku gibi Turhan'ın çizgisi: Bir duyıımıızu uyarır uyarmaz ötekilere yöneliyor, kokunun sahibini mcrak cttiriyor. Çelişkileri dar bir alanda çerçcvelemiyor serüveni: Hem evrendeyiz, hem bir odada; neden, durumdan en gelişkin, yeni, el değmemişe uzanıyoruz. Turhan'ın kalcmi, nrçası sonsuz bir katalogun içinden hız alıyor her seferinde: Karikatürünü dünyanın dört bir yanında geçerli kı T lan bir Esperanto edası tasıyor. "SözÇizginin",birazda nıı demekde ğil mi? Söz diline şüphesiz çevıilebile cek, ama çizgi dilinin ekonomisi içinde kotarılmış, giderek biçiıniyle içerigi to kııştıırulmıi!;, iç ice geçirilmiş, birbirin den bağımsız kılınanıayacak ögeleıiıı kaynaştırıldığı bir iislııp yıımağı, bir mesajlar silsilesi. Ovsa 'yumak' sözcüğüne sığmayan bir yalınlık adabı da var işın içinde: Çizginiıı bu kadarıyla söylennıe si gereken onca söz. Gerçekten de, her iyi karikatür soııuç olarak söze çevrilebilir. Karikatürün 'iyi'liği, ustalığı, gücüyle düz orantılı bir boyııt kazanır srizlii metin, ama biri ne kadar sessiz, daınıtık, yalın ise öteki o kadar çok dile gelebilir: I'ıırhan'ın kari katürü güeünü konsantre oluşu dozundan alır. Karikatüre sığmayışını, yüzyılın vurııcu ifade silahları arasında özel bir yer tıı tan çizgi romanın burçlarından yapıtına derin bir açılım kazandırı^ını, icinde ka baran söz yeni ve geniş bir yatak aramasına bağlayabiliriz sanıyorum. Abdülcanbaz dizisiyle hem muhalif bir tipolo ji denemesinin, hem de anlalı teknikle rinin (özellikle desinematografinin) sıınduğu olanaklar aıacılıgıyla Tıırhan ın çcvrcsini genişletmesinin olabilirliği karşımıza çıktı. Böylece, ^imdiki zaınan ta rihle yüzleşebildi. Turhan Selcuk'un sanalımn, dogıınııı nu önceleyen, ölunıünu sonralayan bir peıspektite olurtan, ondaki vuıucıı gii cü yarına taşıyan bu alaşım, diye düşü nüyorum. • Güldiken, Ciiz 1'>'M, S. 5, s. 3415. C U M H U R İ Y E T K İ T A P SAYI 722