Katalog

Cumhuriyetten önce doğan iki yazarın, Anadolu Aydınlanmasının rüzgârından yeterince yararlanmadan verdiği iki yapıt, günümüzde üretilcn romanlarla karşılaştırıldığında, gelışmcnın boyııtu, üstelik Farklı açıların îşığında çok ıyi çıkıyor ortaya... koyulan yazırlar Tıırkçe So7İuk, "prunaluıe" kaı^ılı ftında % aı,ılımı getırıvor "Vaktındcn u once, erken doğnuıs (bebek) " Orhan Mıthat'ın Aşk thtıyacı romanını okuduğumda bu so/cıık gelıp t,akıldı usuma Halıt Zıva'nın Askı Memnu'su nu, Mehmet Ratıf'un Fylurunu duijiın dum Yaratını bakımından da dıızcvıy le de ne kadar yakındı onlara otcsıtı de, kendısındcn nıcc sonıa ıuetılen Sııl tan Fiamıt Du^erken'ı Nahıt Sırrı Orık'e esınledıj*ı de soyknebılır Aşk thtıya cı'nın Oyleya tlhamı Paşa Natıka Ha nım'da oyle bır baba kız ılışkiM getırıvoı kı onumıı?e, şaşmamak elde değıl, Orık'ın yapıtını anınısıyorsunu7 e!ıni7 de olmadan Orhan Mıthat, orneğın llhamı Paşa'yı, gerek meclıstekı tutıımları gcrekse Sa adet'ın evlılı^ı onccsı, sonrasindakı c^av tanışları, elbette Natıka'yla konuşmaları bağlamında ustalıklı bıı alaysamanın sız dıöı ayknı ger^ekçılıkle anlatıyor Seksen yıl once bunu yapmayı başaıan bır ya7ar ıçın nasıl yuıeğı yanma/ ınsanını' Kac ya 7ar var o donemde bovlesı başarı goste ren' Ah, bonıınu getıremıvor ama roma nın Orhan Mıthat Orneğın Natıka'yı, o olağanustu canlı anlatılmış yaşayan ro man kahramanına donuşiıırulnıuş kız kardeşı romanın sonlarına doğru bırakıyor yd7tır sankı ıınutııyor Ovsa Natı ka, Aşk thtıyacı'ndakı gei(,ektenlık dııy gusunu yukseltıyor okıırun go/unde Roman kışisı, yaşayan bııı olaıak vansı tıJınca romanclakı ger^cktcnlık duvgusu cla yııksclıyor dogal olaıak Natıka'nın yanı sıra otekı roman kışık rını oı ncksc Lamıa'yı aktarmada cla buvuk başarı gobterıyoı ()rhan Mıthat Kaldı kı va/aı, kadın va/aılaıı bılc kıs kandıracak ustalıkla anlatıvor kadıtılaı ı Gerçckten ıonıandakı kadınlartlan hu, bınotekınebenzemıyor1 Orhan Mııhai, usta vazar, bu apaç.ık goı ukbılıvoı Ya/ar, cgcr cuınhurıyetın ka/anımla rını aıkasına alarak ya7savdı, Aşk lhüva cı'nın kımı Lksıklıklermı gıderebılırdı belkı Romanın butıınunde sabırlı dav ranmak, yorulnıamak geiektıgını oğıe nıı, ne bıleyım melodramdan u?ak du rur, roman kışılerının vapıtta ne oı anda ne buıede kalması gcrektığını kesınk vc bılırdı Toplumsal yapııım cleştııılecck yanlaıını ılk de soylcmeye ^alışmak gı bı bır hastahktan cîa kuıtaıabılıiclı hcı haldt. kcndisinı Sonıa aykııı gnçckı,! bıçemle orıbılmışkcn roıııanını, Sa adet'k kocası Munır Vchbı'nın gı r^ı k tenlık duygusu taşımayan nıcktııpl.nı nın VCIIIK bunu onlaı ın bılın^ akı^ı ık gıl ama bır ı^ duşıınıışu bn,ımıiKİc van sılabılııdı lıu lıaldc Antak bur.ıl ıı ın \ ı ne dc lxnovkııscl bıı vaklaşımla akiaı ıl n.kıı^'1 k ınısınd ı\ını beıı Bıılıın bııiıkııııı aulııul ın \ıın J> . ul elıvı ılmm \sı gcickı n bıı lomaıı Ask llı lıvatı Ya/aııdaovk Ama lnllı kı dıs tek goımımış / ımanında ()ıhın Mıl hal Ovkvsconu gcuklı ansıklupı JıK IL almanın sııası pt lnıış goıunuvoı Aşk tluıvaci'nı <,c\ ııva/ı ık bı/ı ıılış lııan Isımt Nadıı Ar ısov, oncmlı bu K \ ıpmiş bcncc Ama va/aı ı h.ıkkıınl ı ııı ıcdcvsc hiıjiıı bllpıvc ulaşim ulıj'iııı \ ııı üiılaınış kıtapta Ncvsc kı ()ııl ( ılıs laı'ın emck sevgı ı^tcnlık orntgı uas tırmasıyla (Bak ( umhuııvet Dcigı 5 10 2003) aıtık vabancı dcğıl Oıhan Mıthat (1894,1964) bı/ım ıçın çıınku tanıvoruz otııı Yavınevını çevrıyazıvla hcr ıkı lomanı da bı/e ulaştııan Aiast)v'u kııtluvoıum Orhan Mıth ıt'ın Aşk thtıyacı'nı Oıal (salışlar'ın andıgım va/ısivla bıtlıktı okuyıın cıımhıınyc tk va/ınımı/ aıasın dakı bağlantıvı daha ıvı goıeceksını/ o /aman Ovle va orneğın "aldatma' ol gıısuna avrılan vcı duzev bu mıı olma lıyclı va7inımi7na, hclc de seksen vıl on cekı ornck onunııı/elevken'' • K İ T A P Prematüre Roman D aha oncc de durmustum, eum hurıyetın yazınımıza katkısı u?eıınde Bençct Necatıgıl'ın Edebıyatımi7cla Isımkı Sozluğu'nde (Var lık, Lkleıle 17 Basım, 1998) yer alan " 1000 Turk Kdd)iyat(,ıs>ı"nın yasamoy kusunden,yapıtlanndan kalkarak Çağdas Turk Dılı'nde yayımlanan ya zınıda (Ekım 2000) Necatıgıl'ın maddeler halınde sıraladığı yazarlarla ılgılı sa yısaJ verıler ukaımaya çabalamış, kendımce gcncl nır değerlendırmeye yonel mıştım Bunları uç avrı noktada toplayıp yazınımızın, bırım suredekı en buyuk gehşımını eumhurıyet donemındc scrgıledığı, ama cıımhıırıyctı karşılayan ya da yaşayan ya/arlaıın, cumhurıyete yo nelık sevgılerının, yapıtlarında daha ge nış yer tııttuğu, 1923 bonıabinela dıınya ya gelmış, cumhurıyctın nımetkrınden yararlanmış ya/aıların yapıtlaıınd.ıysa cumhuııyete vonelık sevgıye daha a/ rastlandığı sonueıına vaımıştım !ju son aylarda okııdıığum ıkı roman, bır ktv daha dıışunmeme yol açtı bıı ko nuvu ( umhurıycttcn onee doğan ıkı yaza rın, Anadolu Aydınlanmasının rıi7gârından yeterince yaraı lanmadan verdıgı ıkı yapıt, gunumu/de ıuetılen romanlarla karşılaştıııldığında, gclışıncnın bovutu, ııstLİık laıklı açılaun ışiğında çok ıyi çıkivor ortaya Bu açıdaiı bıı laboratııvar çalışması bıçımındc de okudıım bu romanları Fa/lı NLCIP'HI Saıavlaicla Mecnıınlar'ını (Beıfın, 2002), Oıhan Mıthat'ın Aşk lh tıyau'nı (Bulın, 2002) Yjtik yazaNar, vitik pomanlap kıtaplar I'a/lı Ne cıp'ın Saraylarda Mecnunlar'ı da boyle bana gorc Boyle olduğu ıcın de gerçekten lık duygusu uyan dırmıyor okurda Başta Nuru Ayn, babıhı, Zeynel ol mak uzere nere dcyse tıım roman kı şılerı, ya7arın yukledığı rol geıegı vaılık gosteııvor latapta Fa?lı Necıp, romanı roman yanacak olan bırıyden yoksun bıraknıı^ Saıaylaıda Mecnunlar'ı Hos, kımı kahıamanlarını, oınekbe luık akını.ılarınca heııuz (,ocukken kacırılan (Yıldııım suratı ılc ctralı talan eden akınctlar" [22J) Maearkı?ı Ntırn Ayn'ın, sultana sunulmak uzere nasıl yetı^tırıldı ğını, ılerlevuı yıllarda genç kadının tııtkıı batağına n.tsıl kapıldığını, nasıl Hu maşah Sultan'a donuijtugunu ıçerden gosteıebılıyor ver ver, bır ol^udc ua^aıı yor da bunu Ne kı genel dıızeyı bakımından "gıi(, S117" bır roman oldugu oıtada Saravlar da Mecnunlat 'ın Ya7arolarak araya gıı dığı bıle oluyor hazlı Netıp'ın Ovleyse Saraylarda Mecnunlar, uze rınde ıı/ıın uzadıya durulatak bır kıtap degil Ancak cumnıırıyetle ılıntılcndırır ken, romandakı yapıvla gunumu7dekı kımı lomanlaı arasında kurıılabılecck ılışkıye dıkkatı (.ekmek nıyetındeyım beıı Bıı tur konıılaı ı yazanlar, vctmı^ bc^ vıl sonra gck gele Ta7İı Necıp'ın du/cvınc nıı varmalıvdılar Tanrı aijkına'' İ!;te Sa raylaıda Mccıuınlaı, bır olçııt olarak onıımıi7de duruvor bana goit. egeı gıı nurııu/dc kımı ronunctlar I azlı Necıp gıbı va/ıvoısa, bıı ! ı/lı Nıc ıp'ııı bugıın kulcukıı cn .ı/ııuhn vctmıs 1K>5 vıl ıkııdc ol dugıınu j'ostcı IIK/ mı^ Saıavlaıı sı lavlaım kadııı Kı11m va/anlaı v ı / ı n ı m ı / ı ıı Cll^tlgl llll/CM "Saraylarda Mecnunlar" ra?lı N c u p ' ı n (1863 1932) Saraylaı da Meenunlaı'ı ılk ke? 1928'de Hafta lık Mecmua NeşrıyHtmea, O ı h a n Mıt hat'ın Aşk lhtıyaci da ılk kez 1924'te tk bal Kıtaphancsı nee yavımlanmiş Cnı nunıu/cıen yetmiş beş seksen yıl oncc tanı İşte si7e cumhıınyctımı/İL yaşıt ıkı loman H u ıkı loın.uı i\.\ h.ırf d e v n m ı n d u ı oncc vavımlandığından lsıııel Naelıı Atasov laıalından \cvnva7i"ları vapıl miş anı ı '\cvnvı/ı" verıne "çevııı va/ı" (.lcııılııifj ( 5 c\ııva7i nın karşılığını Dıl l)ı ım j'i nic vavıınlanan I ııı kçe So/ luk Un tkt.ıııvoıum ' Bıı \ ı/ı\ı bııtıın ses ııin lıkkrmı belnlciek başka bıı abe ccu çe\ ııın< \olu S navl ııılı Mı ı nıııı l.ıı ılonı ıııın ulııka gclenegme ııvgun v ı/ılmıs l)iı loıııaıı Bı/debulun donı tn l e l d l p ı k llj>l (.'Ollll b l l kollUVU IŞİeillgl nıdc hı. lıılevıııı kıtabın ( n i e / k u n l ı/ lı Nccip u dıll u ınc ı bugun elc vazılnıa v.ı dc\.ım cdıkn ıoıııanınd.ı Osmanlı doiKiııı MI ly entrıkalaunı anlatıyoı bı /<. padisah vakın ı,ıvıcbi sııltann go/ dc kadınl u nasında sıırıgHİcn ııkahu haRindı ıloncıı dolaplaı so/uııı ona devletgoiLvlılı ıı tutkular, lalan, ıu^vet, ıktıdar hırsı, un, ıdamlaı suıgunler tla ha neleı neleı Ama "halk bıı gıbı lıa diselerc o kadaı alı^nıı^tı(ı) kı " (72) 1 a7İı Necıp, lomanını DLII İbrahım doncnıııiL o/gulcveıek anlatıvor btıtun bunları Bu tur romanlaı, gcı,ını^ten gıı nıımuzL hep va/ılageldı Orncksc Fe rıdun Y\/n Tıılbtnt^ı, Abdııllah Ziva Kozanoglu ()gu/( )7ne%vb ya?arlar, bu tıııdt onlaıca loıııan vavmıladı Bunlaı (,1/gısLİIıkten kıııtıılamavan olavları ro porta| h ıvasında, gundıhk dılle aktaran yazınsal dıl katına bıı turlıı k SAYFA 18 nasıl olııvoı da bıınca gormı/ dctı gılıbılıvoı 1 Nc \ aı kı A^k thtıvau taıklı bır roman ()ı han Mıtlıat bır va7insal dıl va latmak konu sıında t ıddı bır t.aba gobteııycıı, dahası ycr ycr vazınsal dılle dc oruntuluvor ya pıtını kı^ıleıın konu'jma orgu sunden vaıısi van rııh halkıı bu yolla kendı "Ask Ihtiyacı" lerını tanıyabılmemız, Oıhan Mıthat'ın seksen yıl once gorece çok buyuk bn başarı gosterdığını ele vermeye ye tıvor Bır ya/ gunuyle başhyor Aşk thtıya cı llhamı Paşa'nın koşkunde Paşa, buyuk kızı Natıka'vı otu7 yaş buyuk bırıyle evlendırmıştır ama kııçuk kızın durıımıı farklıelır Na tıka'nın da yonkndıımesıvk kuçuk ki7 Saadet, yıımı ıkı yaşına varmış, on yedı vaşından bu yana gorucuye çıktığı hal de (16) bıı turlu bırıne yakınlık dııymj mış hayalınde aşkla sevecegı bır erkek vaşatmışür hep Orhan Mıthat'a gore açıktır romanın sorunsalı Gorueuluk voluyla evlenmek, ınsanın doğasına ay kırielır1 Orhan Mıthat, bıı açıdan ınsanın, kadın va IİA erkek aşk gercksinımını, ote sınck cınsel yaşamdakı ııyumıın gcrck lılıgını dıle gctırıyor da duıebılıı Ama buna karşılık msanlaı 7orlamalarla bırkştıı ılme kte.cn doğal goı untusuyle aşk, cn sal cııibLİlık bıle keMiıtıye uğratılmak ta ınsanlar bıından adcta ıtılır hale ge tırılmcktedır Orhan Mıthat'ın erosal anlatımlaı ının da çok çarpıcı olduğunu ek kvcyım (orneğııı 169, 173 vd ) OMiunlı'nın son doncmıne ozgulen mış olağanustu guzel anlatımlaı var ro nıanda Lnfıyelı meclıs toplantıları, dev lettekı /avallılık vb bolumcelerOsman lı'nın çokuşıınu V'insıtan belgescl gıbı de alınabılır Saadet'ın yaşadığı koşku, konuş mal ın, tutıımları, davraımlaııyla bura dakı ıtısanlaıı ne cu/el anlatıyor vazar Mutfık kııltııııındın anlattıklaıı da ıl gınç değcrkı \ ınsıtıvoı dogıu ıı Yılnı/ ınul I ık nıı vasam ı kııltuııı toplııea Ycnıektcn tııtıın {•ı\ım kuşama, lakıva, be/emeve ı\ }re lcçlel ıne elalıa pek ı^ok alan.ı ıı/anan av rıntllı ustelık ış It vlı anl ıtımlara basMituvot va 7a ı Ya/aı, bolum leıc başlıklar ve reıckılerlıvoı IO manında, Fa7İı Necıp'm vaptığı gıbı Bıı bıle ya /arların, romanı olgusal gcıçeklı 5ın aktarılınası biçimınelekavra dıklarını gosteı mevevetıvor Za lcn onlaı, "go levcı roman" ya/nıak uzere ışe masını L\C\ IIOIKÜU K,IIKIC oncmsı nu k "c C U M H U R İ Y E T S AY I 7 2 2