Katalog

tır. Bunun yal Iem kanatttr nında Grapicana göğe uçname'nin yer mağa yer nesre çevYani ilme^derildiğini, bu ğer veren Âşık nesireserlerin Paşa der ki: Bu de bir yazma ilim cennete esermiş gibi dayanmış bir görüldüğünü medivendir. Ve biliyoruz. bu ilim cana Bunların içegöklere uçmak risinde de için bir kanattır Prof. Dr. Cidiye ^ söyler. han OkuyuŞimdi Âşık Pacu'nun ortaya şa'yı ele aldığı14. yüzyıl şairlerinden Âşık Pakoyduğu, danız zaman buşa'nın Türk tarihi ve kültür hayatı, günün feza ilha doğrusu Türklerin devlet anlayışı, hallcın bir tebliğ olamini bize yedi rak sunduğu yüz sene öncegünlük yaşayışı ve bütün bunlarla eser açıkça sinden gösteügili nasihatier gibi pek çok konu rir. Bu mühim görülür. Işte yu içinde barındıran Garibnâme Garibnâme bir meseledir. üzerindeki isimli büyük eseri, Prof. Dr. Kemal Bence bütün çalışmalar üniversiteleriYavuz tarafından hazırlanmış ve bunlardan mizin kapısınTürk Dil Kurumu Yayınlan arasın da bu beyitin ibarettir. da yayımlanmıştır. Kitabın tıpkı asılı yahut yaKitapları da belirtmek basımı 2, Türkçeye çevrilmiş basımı zılı olması gerekir. îkincisi gerekir. Ben ise 4 ciltten oluşmaktadır. bir bajka beyböyle çalıştinde Âşık Pamaları her zaman takdir ile karşılamışımdır. Garibşa, nâme üzerinde bir başka zat, Doç. Dr. Saltanatla bu cihan ârâstedir Bedri Novan çahşmıştır. Bu çalışmayı Padişahı olmayın mülk yastadır elinde bulunan bir Garibnâme nüshader. Yani idarecisiz bir memleketin sından yapmış ve yavımlamıştır. Bu çapayimal olacağını, ayak altında kalacalışma bir başka açıdan, itikadî yönden ğını ve muhakkak padişaha, yani idareele alınmış, ayn bir durum arz eder. Anciye ihtiyaç olacağını ve cihanın bir hücak edebî eser olan Garibnâme'de birkümete, bir saltanata bağlı olması geEser üzerlndekl çalışmalar leştiğimiz zaman eğer Garibnâme'ye rektiğini belirtir. Onun başta olmasını Hacimli bir eser olan Cîaribnâme inanıyorsak; onların da bizim gibi Gaister. Onun için hep Osmanlı Devletiüzerinde daha önce bazı (kısmen de olribnâme'yi ele alması, basması ve ona 'nin yanında yer almıştır. Osman Bey'in sa) çalışmalar yapıldıg'ını biliyoruz. Bi inanması bizi sevindirmiştir. Bu bakımpadişah yahut bey ilan edildiği günde o raz önce de bunların baztsından söz ettidan işi fanatik taraftan değil de ilmî ve cuma hu^besinin okunduğu yerde, yer niz. Bu yaptlan çalışmalar hakkında dagönülden ilme bağlılık açısından ele alalmıştır. Âşık Paşa bu bakımdan dikkaha geniş bilgi verebilir misiniz? dığımız zaman gerçekleri dahi iyi görete değer. Âşık Paşa'nın öğütleri, daha 1 îer şeyden önce eser üzerindeki çacek ve Türk mifletinin içindeki ayrılıkdoğrusu yol göstericiliği, idarenin dalışmalar darmadağınık gerçekleşmiştir. ları da, yapılmış sunî ayrılıkları da Gayandığı mesele, ilim ve kılıçtır. Bunlar toplanıp bir araya getirilmemişribnâme gibi eserlerin kapayacağını Büyük ümttlep tir. Ben kütüphanedeki daha sonraki ümit ediyorum. Bedri Noyan'ın neşret197273 yılları arasındaki Türkiyat EnsBu kılıç tabiî o gün için gaza aşkıyla tiği bu eserde de bu az çok görülecektitüsü'ndeki memuriyetim sırasında eseçalınan kuıçtır ve hep Batı'ya doğru yötir. İşi ilmî yönden ele alınca her şey halrin, iki hoca tarafından mezuniyet tezi nelmiştir, Osmanlı Devletinin büyümeledilir. olarak yaptırıldığını gördüm. Bu tezlesinin de sebeplerinden birisi budur. BaBu birliği de yine Âşık Pasa sağlar. rin sayısı on beş, on altıyı bulur. Bir tatı'ya yönelen Du devletin ordusunun da Çünkü Âşık Paşa devletin, milletin daraftan Prof. Dr. Ali Nihat Tarlan, bir tanasıl olacağını Âşık Paşa çizer. Korkmağıldığı herkesin paramparça olduğu zaraftan da Prof. Dr. Saadettin Buluç bunyan bir yürek ister askerden. Cesaret ismanda Garibnâme'sinin birinci DÖIÜları mezuniyet tezi olarak yaptırmıştır. ter. Fedakârlık ister. Merhamet ister. münün birinci babında birlikten bahSonra Atatürk Üniversitesi'ne gittiğim Asalet ister. Arkadaşlık ister. Bunun yaseder ve birliğin faydalarını anlatır. Halzaman yine Garibnâme'nin orada da nında büyük ümitler ister. Aynı şeyi pabuki daha önce Hz. Mevlânâ bu dağılparça parça öğrencilere mezuniyet tezi dişahtan da ister Âşık Paşa. Padişanta mayı gördüğü için dağılmanın zararlaolarak verildiğini gördüm. Ben Garibda eskiden beri Türk kültüründen gerından bahsetmiştir. nâme'nin ilk dört babı üzerinde bir yüklen asalet, edep, ilim, yürek, yani cesaDevrintekflklPbabası sek lisans tezi yaptırdım. Benim yaptırret olmasını ister. Ancak böyle meziyet Siz Âşık Paşa ve eserleri üzerinde dığım tez dil.açısından önemliydi. Sonlere sahip bir şahsın padişah olacağını uzun zamandan beri çalışıyorsunuz. Bu söyler. Bunun da ötesinde artık işi orra Boğaziçi Üniversitesi'nde talebelere deg'erlendirmelerinizi çeşitli sempozyum dunun donatılmasına getirir. Kılıçtan yer yer mezuniyet tezi verilmiş olarak ve konferamlarda anîattyor, ayrıca neş zırha kadar. Bugün de geçerli olah asgördüm. rediyorsunuz. Bu tebliğlerinizde Aştk Bu öğrencilere büyük bir istek verker arkadaşlığı, vefa duyusu meselesiPaşa'nın devlet adamlarına verdiği nasi ne kadar her şeyi eserinde işler. Âsık miş, fakat onların çalışmaları da bölük hatlerden, gösterdiği hedeflerden söz di Paşa böyle bir idareci, böyle bir devlet pörçük kalmıştır. Yine Garibnâme'nin yorsunuz. Bu konuyu dikkatle işlemeniz Malatya înönü Üniversitesi'nde Zeki isteyen kimsedir. Gerçekten bu da Oshakkında nelerjöyleyebilirsiniz. Kaymaz adlı bir arkadaş tarafından ilk manlı Devleti'nde bozuluncaya kadar Daha çok Âşık Paşa'nın Garibnâbeş babı üzerine bir doktora tezinin dil devam edip gelen bir durum olmuştur. me'sinin sahamız itibarıyla edebî tarayönüyle yaptırıldığını gördüm. Ancak Bugünkü asker arkadaşlığı mçselesini fında durduk. Ancak Âşık Paşa'dadikarkadaş Farsça bilmedıği için çalıştığı de ele aldığımız zaman yine Âşık Pakat edilecek şu hususlar da vardır. Her nüsha da eksik olduğu için özellikle beşa'nın aynı hususlara temas ettiğini ve şeyden önce Âşık Paşa devrin tek fikir şinci bölümdeki son kıssalar, son desgeçmişte ne ise arkadaşlık duygusu, vebabasıdır. Bunu ben değil fikrine katıltanlar olmadığından iki yahut üç destan fa meselesi bugün de aynı olduğunu yidığım hocam Prof. Dr. Mehmet Kaplan olmadığından, aday altıncı bölümün iki ne Âşık Paşa'dan öğreniyoruz. Bizim dajsöyler. yahut üç destanını Garibnâme'nin bekültürümüzün esasında bir devamlılık Âşık Paşa, devrin tek fikir babası olşinci bölümü diye ilave ederek ilmî haolduğunu, âdetlerimizin, örflerimizin ması bakımından ufuklar gösteren bir ta yapmış ve o şekilde bir doktora tezi de Âşık Paşa tarafından açıklandığını kimsedir. Âşık Paşa iki büyük meseleortaya koymuştur. Bir de Mehmet Albugün ile ayrıca karşılaştırmak gerektiye önem verir. Birincisi ilim. tkincisi bu tunzincir adlı bir kimse yine Çukurova ğini, sadece idare açısından değil, eseilmi ayakta tutacak kılıç kuvvetidir. Alp, Üniversitesi'nde ilk dört bap üzerinde rin sosyal yönden, psikolojik yönden de yani yiğit bir ordu ister Âşık Paşa. Anedebiyat açısından bir incelemede budeğerlendirilmesi gerektiği ayrıca bir cak bunu yönlendirecek bir padişah da lunmuş ve doktora tezi yapmıştır. Bildigerçektir. ister, idareci ister. Âşık Paşa'nın burağim kadarıyla Garibnâme'ye bunların Biraz da Garibnâme'nin dilinden, da iki beyitini söyleyeceğim. Birincisinnepsi hizmet etmişlerdir. Ancak tabiî Türkçenin zenginleşmesine katkısından, de der ki: eserin tamamına gidemedikleri için GaAştk Paşa'nın üslubundan, eserin naztm Bu ilim bir nerdübandtr uçmağa ribnâme'yi hiçbir kimse anlayamamışşeklinden bahseder misiniz? CUMHURİYET KİTAP SAYI 629 kabul ettim. Ve üç seneye yakın bir zamanda eseri hazırladım. Eserin çok güzel nüshaları var. Ancak bunların içinde Süleymaniye Kütüphanesi'nde Fatih bölümünde 1752 nıımara ile kayıtlı nüsha en önemlisidir. Neticede bu nüshayı ele aldık. Eserin hazırlanmasında Prof. Dr. îlhan kılıçözlü ve eşi Dr. Meral Kılıçözlü hem önderlik yapmışlar, hem de maddî tarafını tamamen onlar karşılamışlardır. Eseri dört nüsha üzerinden Kayseri nüshasından, Konya Koyunoğlu nüshasından, Süleymaniye nüshasından, Almanya meşhur ve en sağlam dedikleri Tubinger nüshasından hazırlayarak tıpkı basımı yanında bugünün dili ile vermeyi, bir de nüsha farklarını birlikte ortaya koymayı başardık. Bu başarıdan ben memnunum. Her şeyden önce bugünkü Türk dünyasına, Türk kültürüne, üsmanlr devletinin 700. kuruluş yıldönümünde böyle bir eser sunmak bize nasip olduğu için bahtiyanm ve şükretmekteyim. Garibnâme'nin baskı işi son aşamaya gelmiş bulunmaktadır. Ancak şunu da belirtmek gerekir, Garibnâme büyük bir eserdir. îki ciltlik bir eserdir. Türk Oi] Kurumu bunu dört cilt olarak basmayı düşünmüştür. Üstelik eserin orijinalini örnek alarak iki cilt halinde tıpkı basımını ayrıca yapmaktadır. Türk Dil Kurumu bu eseri şeref baskısı olarak ortaya koymak istiyor. Benim sevgili dostum, Sayın Hocam Prof. Dr. Ilhan Kılıçözlü de en azından benim kadar eserin basılması için meraklanmakta ve heyecanlanmaktadır. Devri itibarıyla Âşık Paşa'nın işe Türkçeden başladığını söylemiştim. Çünkü o devir için Arapça ve Farsça revaçta idi. Selçuklu devrinde. Ancak Beylikler devrine geçtiğimiz zaman Karamanoğlu Mehmet Bey'in 1272 yılında söylediği gibi "Bugünden sonra divanda, dergahta, bargâhta Türkçeden başka dil kullanılmayacaktır" düsturu Beylikler devrinde, bütün Beyliklerde geçerli bir sözdür. Artık Beyliklerde Ârapça, Farsça eser yazılmasına devam edilir. Hatta Karamanoğlu şehnamesini Farsça yazdırır. Bu söz Karamanoğlu ülkesinden çıkmasına rağmen bir gariplik taşır. Diğer Beylerde ve Beyliklerde bu durum görülmeyecektir. Bu beylerin âlim olanları bizzat kendileri Türkçe eserler yazacaklardır. Bazıları da Türkçe eser yazılması için şair ve yazarlara tavsiyelerde bulunacak, Türkçe eser isteyeceklerdir. Böyle bir durumda Garibnâme'yi görürüz. Ancak Garibnâme devrinde ve daha sonraki devirlerde Türk edebiyatında görülen en büyük eserlerden birisidir. Her babının bir destanını ele alsanız ayn bir name şekliyle mesela "tevhidname" diyebilirsiniz, Cîaribnâme'nin birinci bölümüne. Daha başka kısımlarına başka isimler verebilirsiniz. Mesela ben yazdığım Alp tipini verirken bir Alpname çıkardığını da zikretmekten kendimi alamadım. Demek ki ele aldığınız zaman şöyle böyle Garibnâme'nin her destanı bir eser gibi görülür. Âşık Paşa'nın Türkçeye düşkünlüğü sözkonusudur. Bunu: Türk diline kimseler bakmaz idi Türklere hergiz gönül akmaz idi beytinde belirtir. „ Âşık Paşa'nın anlatımına gelince. Âşık Paşa tatlı bir anlatım içerisindedir. Halkın anlamayacağı bir dili kullanmaz. Demek ki kültür seviyemiz o gün için pek fazladır diyebiliriz. Halkın anladığı şekilde Kutadgu Bilig'de ve daha başka yerlerde kullanılan kelimeleri eski Türkçeden gelen kelimeleri yani on birinci yüzyılın Türkçesine kadar gelmiş kelimeleri kullanır, bir kısımına eserinde yer verir. Mesela «/kelimesini temel manasına kullanır. Öl kelimesini yaş, ıslaklık manasında kullanır. Buna benzer kelimelere yer verir. Ayrıca bazı ekleri de kullanır dil yönüyle eski Türkçeye mahsus. Fakat yeni çıkacak kelimelerde, seçilecek kelimeleri de, bizzat Arapçadan Farsçadan kelimeleri kendisi seçer. O kadar büyük bir eserin kelimelerini seçmiş olması Âşık Paşa'nın gelecek Türkçesinin kadrosunu da az çok kelimelerfe, temellendirdiğini yahu| şekillendirdiğini de söyleyebiliriz. Âşık Paşa'da böyle eserler vardır. Bir başka özelliği Âşık Paşa'nın hep anlaşıfır ve açık Türkçe kullanmasıdır. Onu anlamayan pek bulunmaz. Hele eseri devrine göre ele alınıp ortaya konulursa muhakkak anlaşılan bir eser vermiştir. Garibnâme'nin pek çok beytinin yüzde seksene varan kısmını anlamamız mümkündür. Âşık Paşa kelimeleri seçerken hiçbir zaman mecbur kalmadıkça ve terim durumunda görmedikçe Arapça ve Farsça tamlamalara yer vermez. Yani bu bizim Genç Kalemlerin altı yüz, altı yüz elli sene sonraki fikrine uygundur. Genç Kalemlerin dil fikri bir noktada onlar okudular okumadılar onu bilmiyorum Âşık Paşa'nın dil fikriyle bağdaşır. Ve söyleyebilirim ki o fikir de yine Âşık Paşa'dan çıkmıştır. Türkçeye böyle bir hassasiyeti vardır Âşık Paşa'nın. Eserinin anlatım tarafına baktığımız zaman yeryer monologlara, yer yer diyaloglara da yer verdiğini görüyoruz. Bu anlatımla da eseri canlı tutmuştur. Insanı heyecandan heyeca < SAYFA 5 Antaşdır ve açık Türkçe