Katalog

duğu gıbı şun onlargoturuyor Geleceğe de onlar kalacak Bu bo/bulanık sel gıttığı a man gerıye sadece altınkumlar kaJacak Bu tun bu olumsuz goruntunun bır nedenı ın sanın kırlenmesıyse bır nedtnı de I urkı ye'dc bıı şıır eleştırmcnının bulunmamjsı dır Bati da her zaman etkılışureleştırmen len olmuştut Bu ya/arlarklasık şıırı bıldık lcrı gıbı, çağdaş şıır u/erınde de soz sahıbı dııleı Kalfımaknos uzerıne konuştukları kadar Apollınaırc uzerıne de konuşurlar ^oğıınun eleştırı kuramı u/erıne kendı kı tapları vatdıı Burnshau gıbı, Bowra gıbı Bızdekı gonıntıı ıse yurekler acısıdır Iş, boş /amanlarını (') gozlerıne kestırdıklen bır ıkı şnr yazarını yuceltccck, ozgun cıımlcleı aramakla geçıren emeklılcre kalmıştır Oy sa 1%0'h yıllaıda ve 7O'leıın başında cıddı bır şıır eleştırısı fılızlenmeye başlamıştı Ama meyvelerını vcrcmedı (Memet Puat'ı daha çok bırdenemeyazansayıyonım) Yı ne de en ıvı şıır eleştırısını şaırîer yapmıştır Tanpınar ı ızleyen C emal Sureya, lurgut Uyar nesnel cleştırının parlak orneklerını vermışlerdır Dencme alanında ıse her za man çok ıvı va/aılaı oldu Neden bu boy le* (, unku genel olarak eleştırı, her şeyden once eleştırmenın kendını eleştırmesını şart koşar lyı bıreleştırmen yalnı/caentelektu el buıkımı, dılbılgısı, uslubuyla değıl, du rustluğu, nesncllığı, kımsenın dumensuyu na gırmeyen, şaırle değıl, yalnızca şıırle kar şı kaışıva gelen onurlu ve tutarlı bır çızgı yı surduıcn aydın tavrıyla da ornek olmalı dıı Bııysa bi7im pek a/ tanış olduğumuz bır duııırn Boyle bıı ortanıdakı "şııı eleştır menı nın seçıp baş tacı ettığı şıutayı var sen değerlendır Lan Yucel'ın soyledığı gı bı meydanı boş bulduğunu sanan bu âzamlar ulcşıp guleşcdursun', bız ışımi7e bakalım l'ı kı sı nu 1 'J70 lı yıllarda bır çığır açıl dı nu I ıtrk şıırındt ^ T fayır (jağdaşlurkşuıındeaçıldn dort ana çığır var Bırınusı, yu/yıllık bır boşluk tan sonra Yahya Kcmal ın dıl ılc şiırı buluş turaıak açtığı çığıı Bu çiğır sadece şıırın değıl, duzyazının da onunu a(,mıştır Ikın usı Na/ım Hıknıet ın serbest na/mın ve modeınızmın olanaklarını a/amı olçude kullanaıak klasık şıııdcn bır kopuş sağla masıyla açılan çıgır uçııncusu, Cıarıp hare kctının şıırı, kelımenın butun anlamlarıyla sıvilleştııılmesı' yanı çırılçıplak soyması ve sokağa bııakması, dorduncusu Ikıntı Yenı'nııı, dılın butun olanaklaıını seferber edıp, anlamsi7İığı da goze aljrak 1 uıkçe ye ve şıırt neies aldırmasıdır bundan son ra gelen şaırler bu doıt ana çığrın yığdığı aluvyonlu topıak u/erınde vcşcrdıler Yal nız şunu ekleyeyım Lce Avhan ın atonal deneyı veC an Yııccl ın ' dılı kopurtmc' de neylerı olağanustudııı 6O'lı ve 7O'lı yıllaı da boy veıcn şıır bu bırıkıme yaslanan şa ıılenn yeteneklcrı olçusunde açtıkları ba ğımsı/alanlardascrpılmıştır Gerısı kıırun tuduı Bu soruyu sormadın ama ben sormuş olayım Yırmıncı yıi7yılın ıkı devı olarak Nâ/ım Hıkmet ve Oktay Rıtat ı goruyo rum Bu ıkı şaırın, ıkı kı/ kardeşın oğulları olması bana heı /aman heyecan vermıştır I'ckt \a ohurlırı' Bır şaıı ı mutlak olarak, butun donem lerıyle sevmem Yukanda so7u geçen ıkı şa ır ıçın de geçerlı bu üburlerıne gelınce Kendı GOK Kubbemız ıle Yahya Kemal, "Kar'Ma, "Olvıdo"yla ve başka şıırlerıyle Dıranas, Garıp değıl de lırık şurlerıyle Or han Velı, Kolları Bağlı Odysseus ve son do nem şurlerıyle Melın Cevdet Anday, "Ge yıklı Gcce" ve Tutunler Islak kıtabıyla Tur gut Uyar, son donem şıırlenyle EdıpCansever, "Evet Isyan" ıle Ismet Ozel, "Devlet vc labıat"ıleLceAyhan,"Odun"laveobur ılk donem yapıtlarıyla Metın Lloğlu, butun şıırlerınden yaptığım seçmelerle Can Yucel, "Benı Op Sonra Ûoğur Benı" ıle Cemal Sureya ve şu anda sayamadığım başkaları Ya bancılara gelınce, Lhot'ta, Lorca'nın son donem şıırlerınde ozcllıkle Kavafis'te her /aman kaynaklar buldum kendıme Bır de Ytınan şıırı tabıı, Seferıs, Llıtıs, Rıtsos (ıimumuziiırındı ozdbıryerın oldugu na ınanıyorum Bu/ıa kar^ın şıır eleştırısı nın ve okurlarının scnı yettrınce değerlen dır/nedığınt goruynrum Bu konuda ne dıyor CUMHURİYET KİTAP SAYI 631 Döpt ana çığır sun?1 Şaır "postmortem" bır varlıktır Yanı, bır şaırın gerçek yaşamı oldukten sonra başlar Benım ıçın şıırle uğraşmanın etık anlamı, şıır sanatına hızmet etmektır Şa ır namıyld, toplumsal bır statu sağlamak değıl U/atmazsak şaıryadaşaır adayıyap tığı hı/mcte karşılık bır şey bekleme/ Za man en atımasız, en durust cleştırmendır Şaırı gunu gelınce yenne koyar, ya da ye rınden eder Bak, en ıvı şaırleı ın bıle kaç şı ın kalıvor gerıye Benım ıçını hep ı ahat ol du, 6 7 yıl şıır yayımlatmadan şıırı her /a man bırakabılcceğım olasılığını, boyle bıı hakkım olduğunu unutmadan ama dunva va her zaman şıırle bakmaya çalışaıak ya şadım Şunu da ekleyeyım, kımı şaırler ya da kımı şurler gelecek bır zamanda doğan "ozgurce yaşayan" kadınların ve erkekle rın dalgaboylarına uyarlar Ben boyle mı yım, kesınlıkle bılmıvorum Şunu ıvı bılı yor ve yapmaya çalışıyoı um Ne uvnyenst (kuyrukçu) bır tutumla va da populıst bır yaklaşimla kendımı kamuya beğendırmek ısteı ım, ne de kamuya sırtımı donerek ken dı fıldışı odamda, bıllut kelımelerden bır aynaya bakıp dururum Turkıve dekı şur eleştınsının duzeyı uzerıne goruşlerunı sov ledım Değer verdığım bır şur eleştırmenı yok O/aman bır sorıın da yok benım ıçın O kı, konuşma bıı kadar saydamlaştı bır soruyu açıkça soracağım Bır konuşmasın da Memet Puat, "Beğendığım, tıtı/ bır şa ır olan Alovayı bana kalsa gu/el bır yerc koymak ısterdım," dıyor Ya dc\ yaklaşık boyle bır cumle Bıı pıoblemı ıh ha çozemedım Kıme kalıvor bu duıumda bır yazaıı bır yere koymak'' l o p l u m j mı' Ko/mık planda be nım vanıtım bellı Elbet zamana Ama gııncel plana geçersek, toplu mun ortalaması bellı Iophım avdınlardan yazaılardan ışık beklı yoı Lleştırmenlerın, an tologların ışlevı ncdır 5 Medyatık olanın, populeı olanın şıırle tcis orantılı ol duğunudıışunuyorum Okura gelınce, bınlerte kof okıııa, U(, vu/ beş yu/, derınlemesıne okııvan, gerçek ten ılgı duyduğu ıçın şıır kıtabı satın alan okuruycğtutarım Benım debukadaı oku rum olduğunu sanıyorum Onemlı olan, dızenın taşıdığı enerjının oğıınluğu, şıırsel uzaydan h/ıksel ıızayın y aradelıklennegıren şııı ışınlaıının /aman k içindekı dcvınımıdır Bu devınım almaşık laı halındeveçok\onludur Şoyledıyevım Bııgun parlak goı ııncn saman vıldı/laı /a manın karadeliklerınde kaybolurken daha ışıkları algılanmavan nebulalar bır gun ge lıı go/lerı kamaştırabılır Bır /amanlaı çok parlayan ama şimdı sonmuş gıbı goruncn sozgelımı, lurgut Uyar Metın Lloğlu gıbı gokadalaıın yaydığı ışınım gclecekte bıı yerde yaşadıkları donemden çok daha par lakgorulebılıı goıulıcektır cle Dızcler, 2001 V)7 i adlı kılabın arka ka pakta da yazıldtğı gıbı 'farklı bır dency "loplu Sttrler sayılmaz lartbul sıralama gerıye doğru gıdıyor Kıtap otuz yılın bırıkı mım yamıtmasına rağmen ınce sayılabıle cek bır boyutta Ayrtca, "adının bırtnı at mışstn" Evet "Toplu Şurler" sayılmaz "Toplu Şurler", "Butun Şurlen" vs bunlar edebı yat tanhçılennın yapacağı ışler Genellıkle de şaınn olumunden sonra yayımlanır Ben bu kıtabıma butun şurlenmı aîmadım, ama bır "Seçme Şıırler" de değıl Kısacası, ıçı me sınmeyen şurlenmı almadım Tarıhsel sıralama son yazdığım şıırden en eskılere ma son yazuıgını şmueıı cıı CSKUCIC doğru j ı gıdıyor Bu da bana çok mantıklı go runuyor Zaman ıçınde genyebıryolculuk /or gıbı Soruna şoyle yanıt vereceğım Şıırsel U7ay Oklıdgıl tenmlerle kavranamaz Bu uzayın ıçınde çağrışım, ımgesel sıçrama, yoğunluk, nesnel karşılık gıbı terımler ge çerîıdır Daha once de soyledım Bır di7e lık bır şur çok uzun bır şıırden ' uzun ola bılır Bu bakımdan "ınce", "kalın ', "kısa" gıbı terımler ancak fızıkseİ uzayı ılgılendı rır Az yayımladığım doğru Ama bu, şıır sel uzayda a/ dolaştığım anlamına gelmez Benım ıçuı ıkı temel olçut var Bırıncısı, du zevı asla duşurmemek, ıkıncısi, bununla yetınmeverek duzeyı yukseltmek "Okur benı ılgıTendırmez, ben bıldığımı okurum," tavrı vanlıştır Kımse kapımı/a gelıp "şıır" dıye yalvarmıyor Bı/ şur vazarlaıı, ' boyle bır marıfetım var,' devıp çıkıyoruz ınsan laıın karşısına Budurumdakotuşeylerya vımlatmaya hakkımı/ yok Bıı şıırvayımla tılmadan once aylaıca bekletılmelı, tıpkı şarap gıbı Boylevken, bakalım Shakespe are Nâ/ım, Neruda, Mayakovskı gıbı bu vuk şaırlere Başyapıtlarının yanında, "bu şurlen bunlar mı yazdı,' dedırtecek kadar rırelı şnrlerı var Ama çok ureten ve yaşa dığı donemı en genıs açıyla vansıtan buyuk şanleıde uretım rırelerı hoş gorulebılır Ve bır yazann çapı en ıyı yapıtıyla olçulmelı dır Bana gelınce, değıl bır sozcuk, bır tek fazla heceye bıle tahammulum yoktur Bel kı de yaşamımdakı dağınıklığı boyle den gelıyorum, kım hılır* Iyı bır şıırde şu nıte lıkler olmalı Yoğunluk, rıtım ve ımgenın vaşamda nesnel karşılığı Bunlardan odun veımcmeye çalıştım Ama ne kadar başa rabıldım, bunu belırlemek bana duşmez Sorunun bu bolumune şu dızeyle de kar şılık verebılırdım "Maksııt eserse mısrayı berceste kâtıdır " ya da Yunus un şu dıze sıvle "Benım yukum gevherdırtuz değıl " 'Adımınbııını' atmavagelınce Bıhndı ğı gıbı C emal Sureva va bır selam bu' Bıı dı/e Furk şıırının dıyakronısınde kulturcl sııreklılığı sımgeledı ğı kadar, çok vıtık veı mış bır kıışağın oz kıyıulığını da sımgelıyor bır bakıma ıdeolojı planında ıse, her turlu resmı duşunceve, bana verılmış (ama be nımsemedığım) her şe yı gerı çevıuşımı, este tık planda ıse şıırİerım de malum olan lakonık tutumumu sımgelıyor Gorduğun gıbı, kolay dt ğıl oyle, ınsanın bır adını at masl Hıç değılse bıı olçude egemen olabıldığım tck alan olan şıırde ıstedığımı vapa\ım dtdım Halk şııııne bakarsan ne,o/anlat var adıyla bıl medığımı/ Oksuz Aşık Ozan, Deıtlı gıbı Yanı ad o k nl u onemlı ılıgıl nasıl tutuklarım'" Aynı de Gaulle, Malra ux'yu kultur bakanı yapmıştır 1 urkıye'de polıtıkacıların devlet polıtıkalarının bu du zeye gelmesı ıçın daha kaç yıl bekleyeceğız acaba^ Ikıncı etken, medya yayıncı dağı tımcı kıtapçı/ıncırının tutumuaur Medya dolması ıçınde şurın yen tuz bıber bıle de ğıldır Bıryayımcı ıçın "şur" sozcuğu hıçde hoş değıl gunumuzde Ncdcnmış efendım, şur satmıyormuş, dağıtımcılar, kıtapçılaı şur kıtabı almak ıstcmıyormuş (Şıırı des tekleyen bır ıkı kıtabevını dışaııda bırakı yorum ) Şure karşı ılgıde gerıleme olduğu doğru Bu, butun dunyada boyle Amaasıl etken şurın meta para metadolaşımınagır memesı Şur kıtaplan genellıkle ınce olu yor, dolayısıyla fıyatları dıışuk Ne yayıne vı, ne dağıtımcı, ne de kıtapçı ıçın kârlı bır "mal" değıl Her şeyın paraya donuştuğu bır dunyada, hıç paıa etmeyen şure elbet te "soğuk" bakacaklaı Uçuncu etken, top lumıın kultur du/eyınınduşukluğu ve oku ma alışkanlığımn olmaması Ortaıama okur daha çok tablet şıırı sevıyor Dorduncu et ken, şaırlerın, aydınların toplumun yaşam bıçımlerıne çok yabancı olması Bugun toplum ıleaydınlar arasında buyııkmeba fe vardır Her zaman da boyle oldu Boyle olunca, ortalama ınsan eğıısıne de doğru sıına da "entel" deyıp ışın ıçınden çıkıyor kendını kandırarak Ayuınlar da ortalama nın bu kadaı duşuk olması karşısında ken dı dar grupları ıçmde al takke ver kulah ya şıyoılaı Sozgelımı, halk edebıyatına çok yabancı olduğunu gotuyorum venı kuşak ların ()ysa I urk halk edebıvatı son dere ce zengın ve cğlencelıdır Bu olgudan yola çıkarak bır 1 urk 1 Lılk I dtbıvatı Antolojı sı ha/ırladım Bugunlcıdt ^ık ıcak Sözcük türetme ve neolojizm Ytne kılaba doııc lım 1 In htltnmeyı n ya da çok az bılını n kc lınıı U r lın c tım U r kııl lantyonun yıriır Nt dır dıllutıımun> Şıırsel duşıınccnın (burada sel ekını "aıt" anlamında kullanıyorum) boyutları kelıme dağarcığının 7engınlığıyle doğru orantılıdır Gunluk konuşmada kullandığı mız kelıme sayısı çok sınırlı Duzyazı da DU sınırı belırlı olçulerde /orlayabılıyor Ancak Yaşar Kemal, Osman Şahın gıbı verel ağız lar ve nesne adlarını kııllanan va/arların vapıtlarında bıı çeşıtlenme go/e çaı nıvoı Ancak co/um yalnızca burada degıl ben ce (s unku sorıın anadılın (vernakulcr an lamında) çevresındekı dıl ağılını /engın leştırebılmektır Bu noktada fıer zaman ol duğu gıbı şııre buyuk ış duşuyor Iıpkı Dante nın yaptığı gıbı l'urkçenın sozcuk dağarcığının 7engınleştırmesinc şur sanatı hangı açılımlarla katkıda bulunabıhr' Ben kendı çalışmalanmda şu çarelere başvur dıım Neoloji7m, so/cuk turetme arkaık so/cuklcrın canlandınlması, halkın dılınde halıha/ırda yaşayan ama edebıyata geçmemış kımı so/cııklerın tanıtılması Bu, nem şıırın damarlarında devınerek, hem de ça lışarak, yanı so/luk tarayarak, derleyerek vapılacak bır ış I urkçt gerek neolo)izme, gerekse turetmeve çok elvciışlı bıı dıl Şı ır bu bakımdan çok şanslı Dunvada pek AI dıle aıt olan bır o/ellığe sahıp I urkçe dort volla sozcuk turetebılıvoı Yığınla çok ılgınç arkaık sozcuk var ' Nıce kullanılu ken, "nıte" nıye arkaık olsun Bunu once edebıyatta kabul ettıreceğız, sonra hayata eeçecek 2 Yenı'vle başlayan, Metın Eloğ lu ve Can Yucel'le gebşen, benım de sınır lı olçude katıldığım sozcuk turetme ve ne olojızm yıllar sonra toplumda karşilığım buldu Bırmağaza ısmıne "boyuncak " (bo yanan ovuncaklar), bır fırma dergısıne "Mıgroskop", bır kuruluş Ankaray aıyor sa, bu son yırmı yılda şıırde gorulen neolo ]ist hareketın sonucudur 1 anhsel çağrışım larla yuklu şurlenmde ıse tarıhte kullanıl mış, ama şımdı olu olan kımı kelımelerı kullanıyorum Bu tur kelımeler (orneğın, bıtıkçı, uğrunkapı, balyemez vb ) guncel ıle tarıhsel olan arasında bır vargel ışlevını gor duğu kadar, şıırsel alanı da gcnışletıyor Şııre yenı başlayan arkadaşlara ılk sordu ğum soru şu Turkçe Sozluğu baştan sona taradın mi'1 Sonra derleme, tarama sozluk lerını? Onemlı bır çalışma da halk edebı yatını, Osmanlı tarıh metınlerını çok ıyı okumaktır Şunu ekleyeyım üıl duşunce nın aracıdır, ama ınsan sozcuklerle duşu ı SAYFA S Şiirin okurla buluşması Şıırın okurla buluşmasmın, yaygınlaş masıntn koşulları nedır sentı •> I urkıye gıbı çok ıyı şaırlerın vetıştığı, her uç kışıden bııının cebınde kendı şun nı ge/dırdığı bır ulkede acı bır sorıı bu Ama gerçek 1 urkçe şnr Yunus tan gunu mu/c değın gıırul guıul akmış, mua//am şaırleı ozanlar yetıştırmış bır bırıkım 20 vu/vıl yervuzıı şıırının bır kabartma han tasınıçıkaracakolursak I ıııkçeşuren vuk sek doıuklardan bııı olarak çıkacaktır kar şımıza Ote >andan, Anadolu halkının okur \azarların,gençlerın şıırı çok sevdığı nı bılıyorum Pekı nedır o /aman aradakı kopııkluk'' Bana goıe, bırıncı etken dev let polıtıkalarının, çıkarcı entrıkacı polıtı kacıların ızledıgı tııtumdur Nâzım gıbı dunya şıırının ulularından bırını yıllarca hapıste yatırmıştıı sozde suçlamalarla Nâ zım'ı ıçerde yatıran, polıtıkayla çok sıcak ılışkı ıçınde olması değıldı Nâzım uzun ha pıshanecılığıne başladığında onun somut sıyasal bağlannın artık kalmadığını, yalnız sanatıyla mucadelesını surdureceğuıı bılıyordu o yeteneksızler ve kıskançlar Onun o muazzam şurgucunu, ınsanı buyukluğunu kaldıramadJar Aydın bır şaırle toplu mun buluşmasını kesın bır bıçımde engel leyerek gelecek kuşaklara gozdağı verduer Şur her zaman muhalefettedır, öu doğru Boyle olunca, kendısıne kafa tutan yazar lan devlet nıye desteklesın, dıyesoracaksın Sana şu anektodla yanıt vereceğım 1968 olayları sırasında, Pransa'da Jean Paul Sartre elınde megafon, bır bıdonun ustu ne çıkmış, gcnçlen desteklıyordu Bırtakım sağcı profesor toplanıp de Gaulle e gıdı yorlar ' Nıye tutuklamıyorsunuz Sartre'ı, gençlerı kışkırtıyor," dıye Sağcı de Gaul le'un yanıtı şu 'Sartre, 1 ransa dır Ben onu Farkhbirdemy