Katalog

Prof. Dr. Işın BengiÖner'den 'Çevirı'Kuramlarını Düşünürken' ve 'Çeviribilim Terimleri Sözlüğü' Ceviri üzerine üc kitap yontcm u/erınde "çevirı edebıvat or neklenvle betimleyici çeviribilim"; "çe vırı fılm orneklerıyle betimleyici çeviribilim" ve ' eleştırı orneklerıyle betimleyici çeviribilim". Bolumlerın bu sekılde adlandırılışı Bengı Oner'ın kıtabına temel aldığı çe vırı kuramı hakkında da ıpuçları sunu yor GıdeonTourv'nın "erek odaklıku ramı Toury'nın 1995 yılında vayımlanan son kıtabının adı Deurıptıve Yranslatıon Studıci and Beyond (Betımleyıcı Çevmhıltm ve Otaı) Bengı Oner'ın sozu edılen kıtabında betımleyıcı çalışma ya verilen onem, gorgul bır bılım dalı olarak çevırıbılımın butunluluk ve ozerklık savını desteklıyor Kıtabın ilk bolumunde betımleyıcı yontem edebıvat çevınlerıne uygulanıyor ve bu yontemle yapılan/yapılacak araştır maların çevirı kuramlarına ve çevırıbılı me yapabıleceğı katkılar uzerınde duru luyor Ikınu bolumde, betımleyıcıyonte mın fılm çevırılenne uygulanışı, bırıncı bolumdekıne benzer bır şekılde, çevirı kuramlan ve çeviribilim bağlamında ırdelenıvor Son bolumde ıse betımleyıcı çevırıbılımın eleştırı alanındakı farklı yorum ve kullanımları araştırılıp, bu araştır madan elde edılen verılerle "oz sorgula malar" şeklınde kuramsal duzeyde tartışmalar açılıyor Bengı Oner'ın ( evırı Kuramlarını Duşunurken adlı ıkıncı kitabı da uç ana bolumdenoluşmakta "Çevirı Eğıtımı", "Ust Lleştırı Orneklerıyle Çevirı (Ust)Soyfemı" ve "Çevirı Kuramlarını Duşunurken " ilk bolumde yazar, çevirı kuramlarından çevirı eğıtımıne yonelık nasıl yararlanılabüeceğını araştırı'or ve çevirı derslerı ıçın yontem onerıerı getırıyor Ikıncı bolumde, çevirı kuramlan uzerıne oluşturulan çevirı ustsoylemını eleştırel bır bakış açısıyla ele alıp bu ustsoylemın oncullerını sorguluyor Kıtaba adını veren uçuncu ve son bolumde ıse, yazarın "çeviriden çevirıbilime geçış surecınde çok yararlandığı nı, kendisının çevirı davranışlarını bı çımlendırdığını ve yansıttığını duşundu ğunu" soyledığı çevirı kuramlan araştırma malzemesı olarak ıncelenıyor Yirminci yüzyılın ikinci yarısında çeviribilim alanında dünyada yaşanılan değişiklikler hıç kuşku yok ki Türkıye'ye de yansıdı. Ülkemizde çeviriden çevirıbilime geçiş, başka bir deyişle çevırının Dİlımsel olarak ele alınması birçok akademik tartışmayi ve çalışmayı beraberınde getirdi. Bu alanda yapılan akauemik tartışmalar ve çalışmalar, çeviriye verilen önemin artmasını sağladı ve özellikle son yıllarda birçok üniversitede MütercimTercümanhk Bölümleri açıldı. Türkiye'de çeviri alanında gerek lisans gerekse lisansüstü eğitim veren ilk kurum olma özelliği taşıyan Boğaziçi Üniversitesi mütercimtercümanlık bölümü öğretim üyelerinden Prof. Dr. Işın BengiÖner'in bu konudaki çalışmaları, çeviriden çeviribilime geçişe ışık tutan en temel kitapları oluşturmakta. BengiÖner'in şu ana kadar Sel Yayıncılık'ın " Çeviribilim ve/" dizisinden üç kitabı yayimlanmış bulunmakta. 1999 ydında yayımlanan Çevirı Bır Sureçtır Ya Çeviribilim^ adlı ilk kitabının ardından, 2001 yılında iki yeni kitapla çeviri ve çeviribilim dünyasında yeniden karşımıza çıkıyor BengiÖner: Çevirı Kuramlarını Düşünürken ve Çeviribilim Terimleri Sözlüğü AYŞE BANU KARADAĞ Çeviri Kuramlartm Düşünürken... Î Çeviri Blr Süreçtir... Ya Çeviribilim? •"""' evırt Bır Sureçtır Ya Çeviribilim^ L> adlı ilk kıtabında BengıOner'ın çe vın pıyasasından unıversıteye, çevirı uygulamalarından çevirı kuramlarına, çeviriden çevirıbilime geçışınde surdurduğu sorgulamanın bır evresıne tanık olmuştuk On altı yıl boyunca Beyoğlu Tertume Burosu'nda çevırmen, redak tor ve yonetıci olaıak çalışaıak edındığı deneyımlerı unıversıte ortamına taşıyan Bengı Oner'ın bu kitabı, uygulamayla kuram bılgısını bır arada sunarak çevirı alanına yenı bır soluk getırmıştır Soz konusu kıtap, Akşıt Gokturk'un Çevirı Dıllenn Dılı (1986) adlı kıtabından son ra, Turkçede yayımlanan çevırı(bılım) konulu "ıkıncı" bıreysel çalışmadır Çeviriden çevirıbilime geçış surecınde ve çevırıbılımın o/erk bır bılım dalı ola rak tanınmasında betımleyıcı çalışmala rın onemı oldukça bııyıık Nıtekım (, evın Bn Sureçtır Ya (tevırıbılım'''ıo\u$ turan uç ana bolumun ya/ar tarahndan adlandırılışında da vurgu betımleyıcı SAYFA 12 Bu bolumde Bengı Oner, unıversıte duzeyınde çevirı eğıtımı uzerıne gozlem lerde bulunuyor ve farklı tuı dekı metın lerın çevııısıne yonelık yontem onerıle rı oluşturuyor "!jıır Çevırısını Yonlendıren Kısıtla malar Bır Yontem Onerısı Içın Ba/ı Notlar" başlıklı ilk makalede oncelıkle, çevirı eğıtım programlarında şıır çevirı sıne gereken onemın verılmemesının ne denlerı "çevirı ustsoylemı mırası" ve "geleneksel çevirı tanımı" bağlamında ıncelenıyor Daha sonra, şıır çevırısıne ılışkın bır uvgulamaya yer vcnlıyor Can Yucel'ın Kıtabesız Seng ı Mezaı" adlı şurı ve bu şıııın ıkı çevırısı uzeııne be tımleyıcı bır çalışma Incelemenın teme lını, çevırının hem dıllerarası hem de kulturlerarası bır edım olduğu varsayı mı oluşturmakta Bu varsavım çerçeve Çeviri Eğltlmi' sınde elbette erek metnın, kaynak met nın ızduşumu olma sı beklenemez Ya zara gore çevirı, kay nak dızge ve erek dızge arasındakı su rem uzerınde yerını alır, bu yerı belırle yen de çevirı norm laııdır Çevirı eşde ğerlığı de mutlak, soyut ve ulkusefbır kavram olmayıp zaman ıçınde ve çevirı leıı vonlendıren normlara gore değışır Bu bağlaında, şıır çevırsını yonlendıren kısıtlamalaı hem uygulama hem de ku ram açısından ele alındığından, çevirı eğıtımı bağlamında şıır çevırısı konusun da onerılecek yontemlerın oluşturulmasına buyuk katkıda bulunulduğu ıddıa edılebılır "Çevırıde Yontem Onerüerı îçın Bır On Çalışma Sahneler ve Çerçeveler" başlıklı ıkıncı makalede ıse oncelıkle dıl bılım çeviribilim ılışkısı ırdelenıyor Bu dışkı çerçevesınde ozellıkle çevınbılımın ozerk bır bılım dalı halıne gelmesınde dılbılımın olumlu ya da olumsuz etkıle rı tartışılıyor ve çeviribilim alanında bı lımsel yontemler gelıştırme gereklılığı uzerınde duruluyor Irdelemenın uygulamaya yonelık bolumu bu kez haber metınlerı çevırüerı uzerıne yapılıyor Çevirı eğıtımı alan oğrencılerın, çevırının yalnızca dılsel değıl, aynı zamanda kul turel bır aktarım olduğunun bılıncıne varmalarını sağlamak uzere, Charles J Fıllmore'un "Scenes andFrames Se mantıcs" ("Sahneler ve Çerçeveler An lambılımı") (1977) adlı çalışması temel alınarak çevirı eğıtımınde kullanüabıle cek bır yontem oluşturuluyor Bengı Oner'm Fıllmore'un çalışmasını temel almasının altında, bu kuramda dılsel an lamın kışılerın deneyımlerınden, bağlam ıçınde dıl gerçeklığınden bağımsız duşunulemeyeceğının vurgulanması ve bılgının oluşumunda alımlayan kışının, bırıkım ve deneyımlerının on plana çıkmasıyatıyorolabılır Nıtekım makalenın sonunda, çevırının erek dızgenın bır gerçeğı olduğu ve çevirı kararlannda erek dızge normlarının, "sahne" ve "çerçe velerı"nın yonlendıncı gucu olabıleceğı ırdelenıyor "Soylem ve Çevırı" başlıklı makalede, "Çevirı soylem(ler)ı nasıl oluş(turul)ur«>", "Soylem(İer)ı oluşturmada yonlendırıcıler nelerdır?", "Çevirı ne ? dır>", "Çevirı kuramı neyın kuramıdır " gıbı sorulara farklı zaman dılımlerınde KI farklı kurum ıçı ya da kurumlararası uygulamalara dıkkat çekılerek yanıtlar aranıyor Bu bağlamda çeviribilim alanında gerçekleştığı ıddıa edılebılecek "paradıgma değışıklığı", bılımsel dev rımlerın yapısını ıncelemış bılım felsefe cısı ITıomas Kuhn'un hernangı bır bılım dalında yenı paradıgmaların oluşumu na ılışkın sundu&u goruşleıle ıncelenı yor Çevırıbılımde paradıgma değışıklı ğını, başka bır deyişle "kaynak odaklı kuramlardan "erek odaklı' kuramlara geçışı sağlayan ıkı temel kuramın altı çı zılıvor Gıaeon Toury'nın "erek odaklı kurdmı" veHansJ Vermeer'ın "skopos kuramı" Makalenın sonunda yıne Dir uvgulamaya ver verılıyor Boğaziçi Unı veısıtesı ve tstanbul Unıversıtesı'nın tarklı bolumlerınde çevirı dersı alan oğ tencılerın çevirı edınçlerının ne oranda ve ne şekılde gelıştığı ıkı reklam metnı ve Can Yucel'ın "lşte Bu Iş" adh şıırı nın çevırılenvle araştırılıyor Araştırma nın sonunda, ozgun metınlerde kultur bağımL oğe olarak ele alınabılecek nıtelıktekı metın ıçınde dıl verılerıyle orta ya çıkan kımı oğelerın oğrencıler tarafın dan yalnızca dıl verilen olarak goruldu ğu, bu oğelerın erek dıl ozellıklerıne dık kat edılerek, ancak kulturel açıdan ay nen ozgun metınde olduğu gıbı çevirı metne yansıtılmaya çalışıldığı saptanı yor Bu saptamayla bırlıkte, çevirı eğıtı mınde çevirı gerçeklerıyle bağdaşan yontemlerın benımsenmesının, oğrencı lerın çevirı edınçlerını geliştıreceğı ve uzmanhğa gıden yolun boylelıkle açıla bıleceğı vurgulanıyor "UnıvetsıteDu/eyındeÇevirı Lğıtımı Uzerıne Go/lemleı' başlıklı makalede, son yıllarda pıyasada nıtehklı çevirı ve "uzman" çevırmene gıderek daha tazla ıhtıyaç duyulmasına dıkkat çekılıyor Bu ıhtıyaç doğrultusunda unıversıte duze yınde çevirı eğıtımıne duyulan ılgıde bır artış go/lemlendığı, bu ılgının sonucun da da yalnızca lisans değıl, yuksek lisans duzeyınde çevirı eğıtımı verılmesının ge reklılığı ırdelenıyor Bu bağlamda çevı rı alanında "egemen guç" dıye nıtelen dırılebılecek çevirı pıyasasında ve çevı rı eğıtımınde soz sahıbı kışılere buyuk gorevler duştuğunun altı çızılıyor Bu gorevlerın ancak çevirı gerçeklerıyle bağdaşan çağdaş çevirı kuramlarının olusturduğu bır yaklaşımla yerıne getı rılebıldığı takdırde çevirı eğıtımı alan oğrencılerın uzman çevırmenler halıne gelıp nıtelıklı çevırıler ureteceğı belırtı Iıyor Çağdaş çevirı kuramlarına ornek olarak tum kıtabın kuramsal çerçevesı nı oluşturan, Gıdeon Toury'nın "erek odaklı kuramı" ve Hans J Vermeer'ın "skopos kuramı" verılıyor Makale, unı versıte duzeyınde bır yuksek lisans prog ramı onerısıyle sona erıvor ÜstBeşüri Örneklerlyle Çeviri (Üst)8öylemi' Bu bolumde Bengı Oner, ırdelenme sı gerektığını duşunduğu çeviriye ılışkın ortaya atılan kuramsal goruşlerı ve bu goruşler uzerıne oluşturulan ustsoylemı gerek kuram, gerek uygulama açısından ele alıp ıncelıyor "Çevırıbılımde 'Butunleyıcı' Bır Yak laşım Uzerıne Eleştırel Goruşler ve One rıler" başlıklı ilk makalede Mary Snell Hornby'nın Translatum Studıes An lntegratedApproach [Çeviribilim Butunle yıcı Bır Yaklaşım] (1988) adlı kıtabında " Avrupa'dakı ıkıncı temel duşunce oku lu"na getırdığı eleştırıler ayrıntılı bır şe kılde sorgulanıyor Sorgulama sırasında, SnellHornby'nın çevırıbılımde "butun leyıcı" yaklaşımdan ne anladığı, kendı kıtabında getırdığı açıklamalara ve çız dığı şemaya dayanılarak açıklanıyor Da ha sonra Snell Hornby'nın ve "ıkıncı te mel duşunce okulu"nun temelını oluş turan Gıdeon Toury'nın vaklaşımları tartışmaya açılıyor Tartışmadan şu so nuçlar edınılıyor SnellHornby çevırıbı lımde değıl, eşsuremle ve uygulamalı alanla sınırlı tuttuğu bılımsel çevırıde "butunleyıcı" olma volunda çalışmalar yapmaktadır, Toury'nın çevirıbilime ılış kın sunduğu kuramsal, betımleyıcı ve uygulamalı alan modelı ıse gorece olarak dana kapsayıu ve butunrukludur Bu bağlamda Bengı Oneı, gunumuzde bu tunleyıcı ve/ya lcapsayıcı olmayı amacla yan pek çok çalışmanın aslında ne bu tunleyıcı ne de kapsayıcı olduğunu be lırtıyor Ya/ara gore, çeviribilim çerçeve sınde yapılan çalışmaldrın sağlıklı bır şe kılde sorgulanabılmesı ve çevirı tanhı ıçınde doğru yerıne yerleştırılebılmesı ıçın, çevırıbılımın ust alanları olarak ele alınabılecek cevıııbılım felsefesı, çevın bılım tarıhigıbıalanların,kuıamsal alan betımleyıcı alan ve uygulamalı alan pıbı alt alanlarla bııtunleşmesı geıekmekte dır Soz konusu bolumde bu makalenın •• I CUMHURİYET KİTAP SAYI 631