Katalog

Kundera'nm son romanı: Bilmemek MIGUEL BARBARENA M ilan Kundera son romanı 'Bilmemek'te kendi kendine şu soruyu soruyor: "Göç sanatçıların yaratıcı güçlerini zayıflatır mir* Sanatçının yaratıcı esini doğduğu ülkenin köklerinden beslenmediği zaman tükenir mi?" Kundera'nın (Brno 1929) kendi durumunu da ortaya koymaya yönelik bir soru bu; yirmi yıldan beri kendisini evlat edinen Fransa'da yaşayan bu sürgündeki yazar, günümüzde hâlâ komünist felaketin sanatçı kurbanı simgesi olarak yaşıyor vc yazıyor. Zorunlu olsun olmasın göç, yirminci yüzyılı nitelendiren olaylardan biri ve Kundera için çifte anlamı var: 'Şaka'nın ünlü yazan hem ülkesinden hem de ana düinden siirgün edilmiştir. Son üç yapıtını Fransızca yazmış (ölümsüzlük, Yavaşlık, Kimlik) ve eleştirmenler bu yapıtlarını Çekçe yazdığı romanlarına (Yaşam Başka Yerdi, Varolmanın Dayamlmaz Hafifliği, Veda) kıyasla son derece yeter şa ederler. Yirmi yıl sonra kendilerini gençliklerinin aşağilanmış ve boyun eğmiş Çekoslovakyası'na değil, yeni Çek Cumhuriyeti'ne götüren • • • • • • L uçakta karşılaşırlar. IkiMIIJII Kıımki a si de bu yolcufuklarının Mil;uı kıııvkı.ı S.MTIRII.MIS .ıslında anlamsız bir yol\Asm;ı ı ut (. ııluk olduğunun, yıllar once bıraktıkları yaşama yüreklerinin derininden geri dönmek istemediklerinin farkında değildirler; onları vatanlarına çeken özlem, ıstırap ve bilmemek tir (vatanım uzakta kaldı, oraVarolmanın Daya Kimlik / Mılan Saptırılmış Bilmemek/ Mtlan Yavaşlık/ Mılan Kundera/ Çcvırcn nılmaz Hafifliği/ Kundera/ Çevıren Vasiyetler / Mılan Kundera/ Çevıren da neler olduğunu bilMdun Kundera/ Kundera/ Çevıren Ozdemır İnce/ ('an mıyorum.) Aysel Bora/ (.an Aykul Derman/ Çevıren Fatıh ()z ('.an YayıtıLırı/ Ozdemır ince/ Can Yayınlart/ 150i Yayınlart/ 111\ Istenmeyen çocuklar giiven/ lletışım Ya 107 i Yaymları/ 220s. olan Irena ve Josef kenvıuları/ 5 IX ı dilerini unutmuş bir ülkeye geri döneler, ne dostları anımsar onlan ne de akrabaları; geçmişle korktukları gibi ürkütücü bir karşılaşma da yaşamazlar çünkü geçmişleri de yoktur. Josef yokluğu sırasında görünmeyen bir süpürgenin gençliğine ait görüntüleri, kendisine taRoman Sanaiı/ Şaka/ Mılan Kun Ayrılık Valsi/ MıYaşam Başka YerGülüşün ve Unnıdık gelen her şeyi südera/ Çevıren • utuşun Kitabı/M/ Mılan Kundera de/ Mılan Kundelan Kundera/ Çepürdüğünü düşünür. Zehra Gencosman/ vıren. Aydın limeç lan Kundera/Çe /Çevıren Umaıl ra/Çevıren I.evenl Geriye ne heyecan kalC.an Yayınlart/ vıren Aydın Emt\/ Yergtız/ A/a Kayaa/p/llettsim / (.an Yayınlart/ mıştır ne kayıtsızlık ne C.an Yayınları/27'M Yayınlart/'187', Yaymları/115s 240 t de sevinç. Josef yeterinacısinın damgasını ta^ıyor ve Kundera sahte neşeden, hafif ironiden örülü bir atmosferin içinde amansizca bizi varoluşsal sorunlara götürüyor. Bütün büyük romancılargibi,.. • Kundera'nın Fransa'dakı yayıncıst Teresa Cremisı Yavaşlık ve Kımlik'le birlikte Kundera'nın kitaplannın satışlarında büyük bir düşüş görüldüğü doğru, aynca genel olarak yapıtları ağır ilerliyor, okuruna ulaşması aylar alıyor. Her şeye rağmen Kundera'nın kitapları çoktan beridir20. yüzyılın klasikleri arasında. Her büyük yazann başına gelebilecegı gibi, bazı kitaplar hoşa gitmeyebilir; filanca yazarın beşinci ya da altıncı kitabının ötekiler kadar başarılı olmadığını duymak kadar eğlencelı bir şey olamaz. Bu bir yana, Kundera'nın yapıtının arkasında saklanarak kendini ortaya koymamakta haklı olduğunu düşünüyorum. Yirmi yıl önce söylediği sözler, başkaları tarafından defalarca didiklendi. Bir yazan ayrıntılara dayanarak değerlendirmek, insanı yanılgıya düşürüyor. • Beatrız de Muna, Bilmemek'in tspanya'dakı yaytnası ve çevirment Ispunya Iç Savaşı'ndan sonra yaşanan göçler hakkında belgeler ve kitaplar istedi. Bilmemek'in genel konusu daha o zamandan kafasında dolaşmaya başlamışü kuşkusuz. Yeni romanını Ispanya'da yayımlatmaya karar vermesinin nedeni de bu olmalı. Kitap Ispanya'da bir ay içinde 100.000 sattı. 150.000'e ulaşacaöımızı düşünüyoruz; sıradışı bir rakam bu, çünkü birkaç yıldır çeviri kitaplar Ispanva'da pek tutmuyor. Ama Kundera'nın bütün kitapları her zaman iyi sattı. Bilmemek hakkında Ispanya'da, Meksika'da ve Arjantin'de çıkan eleştiriler çok olumlu. Kundera çevirmenlerine son derece açık talimatlar veriyor. Özellikle ikinci bölüme epey müdanaleetti, "nostalji"nin son derece hassas bir kavram olması nedeniyle kuşkusuz bütün dillerde de böyle davranacak. Kitabın dünyada ilk Ispanya'da basılacak olması, bana göre son romanlarıyla aynı çizgideolan Bilmemek'i çevirmenin sorumluluğunu kat kat artınyordu. • Lire, Haziran 2000 Fransızca'dan çevıren•• Saadet Özen siz bulmuşlardır. Paris'e göç etmek zorunda kalmak ve dilini değiştirmek yazarın yaratıcı giicünü de olumsuz etkilemiştir sanki. Bdlekle ilgili efsaneler ve siirgün yaşamının dramından söz eden Bilmemek parlak ve derinlikli bir roman olup, sonunda Kundera kendisinden bekleneni vermiştir. Bilmemek Kundera'nın son yirmi yılda, yani sürgündeyken yazdığı en iyi roman. Romanı edebiyatta en sık rastlanan temalarüzerinekuruludur: Daireselyolculuklar, geçmişe dönüşler ve Eve Dönüş. Homeros Odysseia'da îthaka'ya, kayıp vatana duyulan nostaljinin ve ona kavuşmanın destanını anlatır. Kundera romanına Odysseia'nın beşinci şarkısından bir alıntıyla girer, Odysseus şöyle der: "Ama gene de ner gün ettiğim tek dua oraya dönmek, gün doğumunu evimde görmek." Bilmemek'in iki baş kişisi Irena ve Josef'in dramı da aynıdır. Kendilerini vatanlarından kopartan vahşi kader yüzünden acı çekerler. Irena Paris'te, Josef Danimarka'da kendilerine yeni bir yaşam in Bilmemek Kundera'nın son yirmi yıida, yanl sürgundeyken yazdığı en lyl roman. ce özlem duyamadığı için acı duyar, bunıı belleğinin mazoşit bir deformasyonıı olarak adlandırır. Geçmişini duşününce kendinden meınnun olmadığı zamanlan anımsar yalnızca ve bu nedenle geriye mümkün olduğu kadar az bakar. Böylelikle Kundera bize mazoşist bellekyasası'nı sunar: Insanlar yaşamlarının farklı bölümlerini unuturken her şeyin üzerine en hoşlanmadıkları dönem ve olaylann örtüsünü örterek kendilerini daha özgür, daha hafif hissederler. Ama tehditkâr geçmiş hep yanıbaşlarında durmaktauır. Kundera bellek kavramını yaşanmış zamanlarla insanın bellegine depoladığı zamanlar arasında matematiksel bir ilişki olarak nitelendirir. Belki de belleğimiz yaşadıklarımızın milyonda, milyarda birini koruyordur ancak, bu noktada Kundera, insan belleğinin eleştirisi diye adlandırdığı konuya değinir: Sevdiğimiz biriyle va da sevgiîi bir dostla yaşadığımız ortak yaşamdan kalan anıları birer birer toplasak ne kadar zaman edecektir, bir dakıka mı, iki dakika mı? Irena ve Josef geçmiş lerinin koridorlarında dolaşırken o yaşamı pek anımsamasalar da durmadan kendi hayatlarının kalıntılarına takılırlar. Irena'nın bir birahanede buluştuğu arkadaşları her cümlelerine "Anımsıyor musun..." diye başlarlar, "hani... olmuştuya...". Irena arkadaşlarının kendisini denediklerini, onların anımsadıklarını anımsayıp anımsamadığını vokladıklannı anlar, arkadaşları yaban eflerde geçirdiği yirmi yılla ilgilenmezler bile, Irena'nın yaşamının yirmi yıhnı keser atar, onu kötürüm bırakırlar; çok çok geçmişte kalan bölük pörçiik anıfarı şimdiye iliştirmeye çalışırlar. Kundera bu kısacık romanında yaşamın en önemli gerçeklerine değinir, arzu edilen yerde bulunamamak, arkadaşlık, unutuş, özlem, bilmemek. Kundera nın son romanlarında olduğu gibi burada da kişiler yazarın düşüncelerini ilettiği araçlardır, eylem en aza indirgenmiştir, ama tüm romanda fazlalık gibi duran tek bir cümleye rastanmaz. Kundera kişisel Odysseia'sını anlattığı bu romanında 'geri dönüş efsanesi'nin günümüzde hâlâ geçerli olup olmadığını sorar, kendi yanıtını arar. • (*) Revısta, Estanteria Artgos Int Madrid, Haz 2000 îspanyolca'dan çevıren • PınarSavaş undera bu yiizyıl için §u benzersiz şeyi keşfetti: Yazarın yaşadıklarını ıyaşarken anlattığı, marjinal karakterleri barındıran romanı. Bilmemek, son iki romanıyla benzerlik gösteren, çok çarpıcı bir kitap; bence Yavaşlık ve Kımlik'le bir üçleme meydana getiriyor. Bilmemek'te artık anılarında buluşamayan kahramanların ayrılışları ve göçleri var; güzel ve dokunaklı bir yapıt W Bilmemek'i ilk başta 100.000 basmayı düşünüyoruz. Kundera'nın kitaplannın ilk baskısı genellikle 150.000'in üzerinde olur. Son lcitaplarından Yavaşlık 170.000, Kimlik 163.000 sattı. Cep boyutunda satışlar 200.000 ila 400.000 arasında dönüyor; Varolmanın Dayanılmaz Hafifiliği gibı büvük bir bestseller'da rakam 600.000'i buluyor. CUMHURİYET KİTAP SAYI 620 K 1 985'te, Varolmanın Dayanılmaz Hafifliği'yle birlikte Kundera'nın yapıtlarını yayımlamaya başladık. Bundan bir ya da iki yıl sonra, Kundera bizden, SAYFA 5