Katalog

TATYANA MORAN KİMDİR? Tatyana Moran 1910'da Kmm'ın Kerç kentinde doğdu. Modernleşme yanlısı, varlıklı bir ailenin çocuğu. Tolstoy hayranı mühendis baba, doğan kızlarının ilk ikisine Tolstoy'un kızlarının (Tatyana, Aleksandra), üçüncüsüne ise Harp ve Sulh'ün kahramanının (Nataşa) adını verir. 1920'de Bolşeviklerin Kırım'a hâkim olması üzerine, Tatyana Moran annesi ve luzkardeşleri ile birlikte Rusra'dan kaçarak Istanbul'a gelir ve yereşir. 194 l'de üniversiteye giren Tatyana, burada Berna Moran'la tanışır ve evlenirler. Tatyana Moran, filolojide, ydlarca "eski Ingilizce" ve "orta tngilizce" başta olmak üzere, Ingiliz dili ve edebiyatı okuttu. 1981 'de emekli olarak üniversiteden ayrılan, 1993'te Berna Moran'ı yitiren Tatyana Moran, Istanbul'da yaşıyor. Î f etni tstanbul'a hareket etmek üzereydi. Mcağında Nataşa (Tatyana'mn kızkardeşi) elinde bavulla, annem koşuyordu. Vebtzbeceremedik Çokküçüktük... Gemı uzaklaştı." (s. 21) Ilk Rusya dışına çıkma girişimi böyle başarısızlığa uğrar. Onu, yenileri izler. Bir gün bir yabancı gelir ve aileye "sızı Istanbul'a götüreceğiz" der ve uzaklaşır. Bir süre sonra kıhksız bir adam gelir ve kaçış planını söyler: "Bir hafta sonra sabah plaja gideceksiniz. Yanınıza bavul falan almayın. Plaja gelip denize girecekmiş gibi soyunacaksınız. Ben sizi Istanbul a götüreceğim." Üç kız kardeş vc anne plaja gier, denize girecek gibi soyunurlar. Devamını Tatyana'dan dinleyelim: "Bir sandal yaklastt ve adam bağ:rdı. 'Çabuk binin. Bindik ve doğru limanın uzaklannda bir mavnaya yanaştık. Derhal yola çıktık... Yola çıkttğımtz anda müthiş bir ftrtına patladt. Üstelik actkmtştık... Annem küçük eaz sobasım yaktı fakat o sırada büyük bir dalga gelip ocağt devirdi. Allahtan yangın ftlan çtkmadı ama biz aç kaldık... Annem mavnanın dibineŞura ve Natasa'nın üstüneyatıyordu ki dalgalar onları götürmesin. Ben ise mavnantn tam ucundaydım, fırtınadan hiç korkmuyordum, Üçüncü gece biri bağırdı: 'Rotayı kaybettik.' Sabaha doğru hu kez kaptan seslendi: 'Işık görüyorum, herhalde Varna'ya yaklasttk.' Ne olursa olsun bir kara parçast yeterdi bize. Neyse ki sabah günes çtktı ve kendimt'zi Ânadolukavağı'nda bulduk. (s. 24) Işte Tatyana Moran'ın Istanbul'a ayak basısı böyle olur. 1910'da doğduğunu yazdığına göre, tstanbul'a yaiuaşık 10 yaşınaa geimiş olmalı. Ailenin îstanbul'daki günleri, tüm sığınmacı ailelerinki gibi, sıkıntılarla ama umutlarla dolu başlar.. Sonra yeni bir yaşam biçimi, yeni ilişkiler vb. Tatyana Moran bu yıllan kendi açısından anlatıyor ve oldukça kısa geçiyor. Aslında dana ayrıntılı bir anlatım, birçoğumuz için çok daha iyi, daha öğretici olurdu; ama ne yapalım, yazar öyle uygun görmüş, bulduğumuzla yetineceğiz. Ve aile bir süre sonra, oyıllarda îstanbul'a gelen Rus sığınmacıların hepsinin eninde sonunda yapmak zorunda lcaldığı o seçimle karşı karşıya kalmış: Kalmak ya da başka diyarlara şöçmek... Rusların çoğu ikinci seçenek içın vize peşinde koşarken, mühendis Sokolski Türkiye'de kalmayı seçmiş. Tatyana söyle anlatıyor babasının seçimini: "Battlılartn bana ihtiyaa yok. Türkiye ise yeni ve genç bir devlet. Zaten kendimi Batılılardan cok Türklere yakın hissediyorum " (s. 32; Un fabrikalarının yapımı ve işletiminde usta Sokolski, genç Cumhuriyet'in arayıp da bulamadığı kişilerdendi. Mühendis Sokolski Atatürk'ün emriyle ülkeyi karış karış gezip un fabrikalan kurar, bozulc olanları onarır. Tatyana Moran "babasının Mustafa Kemal'e özel bir hayranlık duyduğunu" belirtir. (s. 32) Baba değirmenlere koşar, anne piyano dersi verir, Tatyana da Dame de Sion'a yazılır. Yani kısacası, Kırım'lı Rus Mensevik eğilimli aile, burada, bu kez cumhuriyetçi saflarda, yeni bir yaşam kurar kendine. Tatyana Moran, Dame de Sion anılarını keyifle anlatıyor Orada o yıllarda tanıştığı bir kişi ile dostluğu yaşam boyu sürecektir. Bu kişi, ünlü sanatçı Füreya'dır. Tatyana Moran ve Mlna urgan Moran'lann Moda'dakl evlndt Yurtdışı yılları ve iiniversite Ancak Tatyana, rahat duramaz. Ne de olsa, kozmopplit yaşama yatkın bir ailenin kızıdır. Önce Belçika'ya okumaya gider, sonra Afrika'da yıllar geçirir. Ozellikle Afrika anıları çok renkli. Çok ilgi çekeceğini sanıyorum. Ama bu yazıda bunun ayrıntılarına girmek, taşıma suyla değirmen döndürmeye benzeyecek. En iyisi okurları, dünyanın bambaşka yörelerini, uzaktaki insanların yaşam serüvenini, üstelik pek çok fotoğrarın tanıklıgında tatlı tatb anlatan Tatyana Moran ın kaleminden çıkan satırlarla başbaşa bırakmak... Sonra, Türkiye'ye dönüş... Karabük yılları vb.. Ve üniversiteye giriş... Tatyana Moran o ydlan, idealize etmeye çalışmadan, büyük bir gerçeklikle, büyük bir açıkyüreklilikle anlatır. En başta Halide Eclip Hanım'ı, Ahmet Hamdi Tanpınar'ı ve ötekileri... 1943'te üniversiteye giren Tatyana, yaşamının bu bölümünü burada adım adım inşa etmeye koyulur. Rahmedi eşi Berna Moran'la burada tanısır, Mîna Urgan, Vahit Turan vb. gibi değerli çalış^ma arkadaşları ile el ele vererek Edebıyat Fakültesinin "altın yıllan"nı birlikte yaratırlar... Istanbul Beyaat'ta başlayan üniyersite serüveni, 50'li yılları sonunda bir sıç rama yaparak Erzurum'a atlıyor. Gitme fikri, eşi Berna Bey'den çıkmış. Tatyana biraz karşı çıkmaya çalışıyor ama sonunda "ikna oluyor. BernaTatyana Moran çift, Fransız Filolojisinden Adnan Berk ve Türk Filolojisinden Mehmet Kaplan'la birlikte Erzurum'un yolunu tutuyor. Tatyana Moran'ın Erzurum anıları, babasının çabalarını andırıyor. Atatürk Üniversitesi yeni bir üniversite, eh Erzurum da Istanbul'a benzemiyor. Burada yeni bir serüven başhyor. Mühendis Sokolski'nin halka un saölamak için fabrikalar kurması gibi, Tatyana daAnadolu'nun öteki ucunda iddialı bir eğitimöğretim projesinin temellerini atmaya koyuluyor. Birparça "Çalıkuşu/Feride" havasındaki anılarla dolu bu sayfalar: İlk kez bir kokteyl düzenleme calışmaları, halka "medeniyet götürme" lconferansları, öğretmen neyetleri ile temaslar, öğrencilerle ilişkiler vb. karsılaştıkları gülünç olaylar vb. Tatyana Moran o günleri tüm içtenliği ile tatlı tatlı anlatıyor. Parça bölük nenkli sayfalar O yıllar, Türkiye aydınlarının Istanbul'dan çıkıp orayıburayı keşfettikleri yıllar. Moranlar da Marmaris'i ve bu arada Turunç Köyü'nü kesfediyorlar. Orada küçük bir ev satın alıyorlar. "Yemyesil ağaçlar denize kadar iner. öyle ki bazt çiktntılarda deniz mavi deffil, zümrüt yeşilidir. Benim için Turunç, dünyamn en gü'zel yerlerinden biridir." (s. 15) Tatyana Moran ilerleyen sayfalarda yakın dostları Aziz Nesin'in Çatalca da kurmaya çalıştığı vakfı ve vakhn kuruluş çalışmalarını anlatıyor. Çahşkan, azimli Aziz Nesin'in, dostiannın da yardımı ile yarattığı o ünlü vakfı. "Yerde çimlerin üzerine oturduk, nutuklar çekildi, içkiler içildi. Otururken Aziz (Nesin) yanıma yaklastı, kolumdan tuttu 'kalk' dedi. Ucsuz bucakstz tarla.. Yüzüne baktım gözıerı apaçtk, sanki bir rüya görüyormus gibi 'Bak Tanya görüyor musun, bu taraftan başlayan, solda tenis kortuvar, diğertara/tayüzmehavuzu, daha ilerde bina görünüyor. Her tarafta çocuk sesleri.' Kendinden geçmis bir hal vardt, bunu unutamam." (s. 151) Server Tanilli'nin vuruluşu, 1970'te Altunizade, 1 Mayıs 1977 kanlı Taksim Meydanı olaylan, 80'li yıllann ünlü Aydınlar Dilekçesi, üniversitedeki gece öğretimi, Mavi Yolculuklar vb. Tüm bunları tatlı tatlı anlattıktan sonra, Tatyana Moran, kitabın sonunda başlangıç noktasına dönüyor... "Bir gün evimde çok sevdiğim genç dostum Tanyerıyanımagelip elinekâğttkalem aldı ve 'Türkiye'ye nasılgeldığinianlat' dedi Peki dedim ve anlattım. Ertesi gün ytne geldı. Bıraz devam ettik. "Yine geleceğim" dedi. Maalesef bir daha onu görmedim... Nihayet bir gün kapt açtldı ve doktorAziz Kaya, benim kucaStma kocaman bir diktafon ve bir küsurkaset attı. Kaçmak için çok sebebım vardt fakat bir türlü kurtulamadım. Nihayet tyi kötü bu satırları yazdım ve yazarken öldüğünü sandılım geçmişım bırden canlanıp önüme dikildı. Ozaman anladım kt geçmısın ölümü yok, geçmis bugünün parçasıatr Ve ben, hâlâ Marusya'nın pert masallarını anlatttğı ve sıyaset dersleri verdıği küçük Tanya 'yım." (s. 175) Ve Tatyana Moran "Dün Bugün" adını verdiği anılarını baştaki cümlecikle bitiriyor. "Thepast is a port ofourpresent" (Geçmiş günümüzün bir parçasıdır). Gerçekten de öyle değil midir? Peki niye Ingilizce yazmış bulcadın, diye sorabilirsiniz. Aslında, bildiğim kadarıyla Tatyana Moran, konuşmalarının arasına yabancı dil sözcükler sıkıştırmaktan ozellikle kaçınan, buna tepki duyan aydınlardandır. Peki bu ne oluyor? Efendim, unutmayalım ki, Tatyana Moran bir Ingiliz Edebiyatı profesörüdür. Öyle uygungörmüş! Var mı başkaizah tarzı!.. lyl U yazdmz Tatyana Moran Insanlar neyi yazmalı? Ne kadar yazmalı, kime yazmalı? Her kalemi eline alanın kendine sorduğu bu sorulan Tatyana Moran'ın pek çok kez kendine sorduğu ve bu sorulan çoğunlukla "yazmamalı" yanıtını verdiği anlaşılıyor. Ama sonunda dostiannın baskılarına boyun eğmiş. Yazmış. Kınm'da başlayan, Istanbul'a uzanan, Afrikalardan, Amerikalardan vb. geçen biryaşam, Kadıköy Moda'da sürüyor. Tatyana Moran, yaşama tutkuyla bağlı, doğduğu topraklann izlerini üzerinde taşıyan, ama vatamna, yasadığı îstanbul kentine başka türlü bağıı, ülkesinin ve insanlığın geleceğine duyarhğını hep koruyan, bu konularda sürekli kafa yoran, çok okuyan, eğiten, emekçilere Dİraz uzaktan olsa da nep sevecenlikle bakan, gericilikten, laçkalıktan, ilkesizlikten nefret eden, bu yaman aydınlanmacı, en başta dostlan yakınlan olmak üzere yetiştirdiği binlerce öğrencinin ve sonuçta icinde yasadığı toplumun yaşamını inatla güzelliştirmeye, iyileştirmeye çalıştı. Bu yaman aydının Kırım'dan ailesinden, baba ocağından getirdiöi ad, Cumhuriyet adını verdiğimiz birliğin, etnik ve dinsel unsurlara değil, sadece ve sadece vatandaşhk hukukuna dayandığının kanıtı olarak hep dostiannın gönlünde yaşayacak ve öylece tarih olacak. îyi kı yazdınız Tatyana Moran! • Dün, Bugün / Tatyana Moran / lletişim Yayınlart / 176 s. + 16 s. albüm SAYFA 15 Tatyana Moran, Füreya Koral, Emel Batu ve Berna Moran, Etnel ve Hamlt Batulann evtode. CUMHURİYET KİTAP SAYI 546