Katalog

Tarık Demirkan'la "Macar Turancılan" üzerine konuştuk Dr. Tarık Demirkan ( 985'te Budapeşte Karl Manc X Ekonomi Üniversitesi (1.990 sonrası Budapeşte Ekonomi Üniversitesi) Uluslararası Ihşkiler Bölümü'nü bitirdi. Aynı üniversitede Dünya Ekonomisi bölümünde 1988'de doktorasını tamamladı. Uzun yıllar Macaristan'da ve îngiltere de yaşadı. Bitirilmemts Devrım ve Devrim Devrim Diye Diye kitaplannın yanı sıra, Dogu Avrupa dönüşüm süreçleri, totaiter devlet ve toplum ilişkisi üzerine değisik dergilerde pek çok makalesi yayımlandı. Çocuklar için iki kapsamh dünya masallan derlemesi yaptı. • Macar Turancıları luyorlar. Çok etkilendikleri Türk kültürünün izini sürerken Türkolojiyi geliştiriyor, dünyada ilk kez bir üniversitede Türkoloji Bölümü'nü Macaristan'da kuruyorlar. Vardıklan, genel kabul gören sonuç şöyle: Macar ulusu etnik köken olarak ve konusulan dil bakımından Türk kökenli değildir, ama Türk imparatorluklar içinde yaşamış olmak, aynı devleti, töreleri (bakın Macarca'da bugün kullanılan ve yasa demek olan "törveny" töreden türetilmistir) paylaşmış olmak onlan külrürel olarak bu ortama yakınlaştınyor. Evet, onlar Asya bozkır kökenli bir halk. Macaristan'da bu ideoloji ne zaman gündeme eeliyor? Ve gerçekten bu süreçte Türk milliyetçiliğtnin katktst ya dapayt yok mu? • Turancdığı geliştiren çekirdek kadro Türkologlardan ve yüzünü Doğu'ya dönmek isteyen siyasetçilerden oluşuyor. Uzun bir gelişme evresinin ardından Macaristan'da 1910 yılında Turan Cemiyeti kuruluyor. Türkiye'de ise ilk Turancı cemiyet olan Turan Neşri Maarif Cemiyeti bir yıl sonra, yani 1911'de kuruluyor. Türk Ocakları'nın kurulması için ise aradan üç yıl daha geçmesi gerekiyor. Macarlar Turancıhöı uluslannın geleceği için çözüm olarak görüyorlar. Turan Cemiyeti'nin ilk belgelerinde şoyle diyorlar: "Turancılıftın, yani Macar olmanın birinci ödevi..." Turancıhk, yani Macarhk büinci onlarda özdeşleşiyor. Bu bir anlamda bir tercih; yeni bir aünyanın temellerini attıklarmı varsayıyorlar. "Yüzünü Doğuya dön, Turanı bulacaksın!" diyorlar. Soğukkanh bir strateji bu: Bir yanda zaten geriden izledikleri Anglosakson sanayi devrimi dünyası var; dığer yanda AvusturyaAlmanya germenizmi; ve diğer yanda ise panslav dünya. Onlar kendilerini geleceğe götürecek bir kanal arıyorlar ve bunu Doğu'da, Turan'da bulduklannı düşünüyorlar. Macar Turanctlartntn örgütsel faaliyetlert de olmuş mu? Tarih Vakfı Yurt Yayınları'nın sonçıkardığı kitaplardanbiri de Tarık Demirkan'ın yazdığı Macar Turancılan. Kitap, Demirkan'ın Macaristan'daki Turan Hareketi'nin doğuşu ve kökenleri üzerindeki çalışmasından ve Macar Turancılarının, Turan dergisinde çıkan bazı olağanüstü ilginç makalelerinin çevirilerinden oluşuyor. Ashnda bir basın mensubu olan Dr. Demirkan'a Turancılık, daha doğrusu Macaristan'daki Turancılık üzerinde çahşmasının sebeplerini sorduk: ELİF KILIÇ eden Turanaltk? Bu konu ülkemızde gerçekten giincel mu Turancılık Türkiye'de hâlâ ağırlığı olan ıdeolojilerden birı mi? Ashnda konu tek başına Turancılık değil. Asıl can alıcı konu milliyetçilik. Muliyetçiliğin yükseliş çağını yaşadığı bir dünyadayız. Sosyalist model, en azından bu dönem, artık dikkat merkezleri dışına itildi. Bu bir yandan "tek merkezli dünya" çabalarına güç veriyor. Diğer yandan ise yerellik girişimlerini canlandınyor. Milliyetçilik ise yerel canlanışlarda, kimlik arayışlarında ulusları "öteki uluslardan" ayırmanın anahtan. Milliyetçiliğin Türkiye'deki yükselişi de tartışılmaz bir olgu. Türk milliyetçiliğinin birbiriyle örtüşen iki kök ideolojisi vardır: Turancılık ve Türkçülük. Merkez sağın tüm partileri bu ideoloiilerden şu ve bu şekilde ve değişik oranlarda etkılenmişlerdir. Ama buna karşın Türkçülük ve Turancılık Türk düşünsel yaşamında gereği kadar ele abnmamış, incelenmemiştir. mmwa\ N f Sıztn araşttrmanız Turanalığın çok özel ve bilinmeyen bir yanını ele altyor; Macar Turancılartmn öyküsünü arastırtyor, Kım bunlar? • Gerçekten de konunun en şaşırtıcı yanı işte bu: Yüzyıl başlannda Macaristan'da doğan çok verimli bir düşünce hareketi Turancılık. Altını tekrar çizmekte yarar var. Macarların, kendileri için, yani Macar ulusu için geliştirdikleri milliyetçi bir akım. Yani bızle, Türkiye Türlderiyle hiçbir alakası yok. Oysa ideolojik içerik ikisinde de aynı: Asya bozkır halklannın, ki bunlann çoğu Türki, birlikteliğini savunuyor Turan. Macarlar da Turan'ı Türkiye'de algılandığı ;ibi algılıyorlar, ama Turan halkları biriğinin liderliğini kendilerine layık görüyorlar. Pekı ama Turandan Macarlara ne? Onlar da Türk kökenlı bir halk mu • Bu konuda yaklaşık yüz elli yıldır süren bir tartışma var Macaristan'da. Köken olarak Macarca'nın UralAltay dil grubundan mı, yoksa FinUgor dil ailesinden mi olduğu çok tartışıldı. Bunu ashnda Macarlar kendi kökenlerini araştırmak, tarihın karanhklarında kalan anayurtlarını bulmak için yapıyorlar. Bu süreç Macar aydınlarını Asya bozkırlarına götürüyor. Bu ise bizim için çok onemli bir gelışmeye neden oluyor: Macarlar kendilerini ararken, Türkleri bıı Macar Hranatanmn öyküsu Elbette, hem de şaşkınlık verecek düzeyde ve yetkinlikte. Turan Cemiyeti'ni kuruyor, ardından 1930'ların sonlarına kadar çıkan periyodik Turan dereisini çıkarıyorlar. Turan Kütüphanesi, Turan Haber Ajansı, yayınevleri bunlardan ilk akla gelenler. Cemiyet daha sonra Turan Federasyonu'na dönüşüyor ve Macarlar her Turan ülkesinin kendi Turan dernekleriııi kurup bu federasyona üye olmasını öneriyorlar. Macar Turancılartmn Tü'rkiye'yle iliskilerı nastl? Galiba en iyi tanımlama şu olabilir: çok yönfü ve son derece girift! Aradan geçen bunca yıl bu ilişkilerin izinin sürülmesini belli oranda zorlaştırıyor. Ama Macaristan'da çok şükür ki arşivler özenle korunuyor. Ben işte yüz yıllık arşivlerde çalıştım ve olağanüstü Uginç belgeler çıktı ortaya: Örneğin 1920'lerinbaşındaBudapeşte'de Macarca yayım yapan bir yayınevi Ankara kaynaklı belgelere dayanarak Ermeni olaylan iddialarını yalanlamaya calışıyor; örneğin tstanbul'da kurulan Tahsili Sanayi Cemiyeti, Macaristan'a eğitim için her yıl 200300 öğrenci gönderiyor. Kttapta Macar Yurancılannın ırkçılığa nasıl ulaşttfantn öyküsü de var. Macar Turancuan kendilerini uçtkça fastst olarak tantmlıyorlar, değil mP Bu özelltk Türkiye'deki Turanctlarla ılışkılerini etkilıyor mu? • Evet, gerçekten de 1920'lerin sonlarından itibaren Macar Turancılan kendilerini açıkça "faşist" olarak tanımlıyorlar. Bu kavram altında anladıkları, elbette dünyanın II. Dünya Savaşı sonrası anladıkları değil. Onlar Mussolini'nin faşist TürfctyeHeHtşMtor hareketini örnek ahyorlar. "Bir liderin önderliğinde ulusa dayanarak yeni bir devlet ve düzen kurmanın l adı faşizmdir" diyorlar ve Mussolini îtalya'sı ve M. Kemal Türkiye'si arasında ilginç paralellikler kuruyorlar. Macar Turancılarının elit kadroları Türk Ocaklarında "faşist terbiye" üzerine eğitim veriyorlar. Böyle bir kıtap yazmak nereden aklınıza geldt? Ben tarihçi değilim. Bir süredir atv Haber Merkezi'nde çalışıyorum. Benim asıl branşım Uluslararası Ilişkiler. Üniversite eğitimimi Budapeşte Üniversitesi'nden aldım, yine doktoramı Budapeşte'deyaptım. Yani benim için Macaristan çok özel bir yere sahip. Uzun yıllaryurtdışındayaşadım. Türkiye'ye döndükten sonra aa Doğu Avrupa'daki dönüşüm süreçleri üzerine çalıştım, kitaplar, makaleler yayımladım. Bu dönüşümün Türkiye için de çok özel derslere sahip olduğunu düşünüyordum ve hâlâ da düşünüyorum. işte, Macar Turancılarının kendi ülkelerinde bile artık unutulmaya yüz tutan maceralarıyla bu araştırmalanm esnasında tanıştım. Konu inanılmaz derecede heyecanlandırdı beni. Tarihçi olmamama rağmen, bir düşünce hareketinin tarih içindeki izini sürmeye karar verdim. Kitap, bir tarihçi disiplinı içinde hazırlanmaaı doğal olarak. Bu bir iflc adım olarak görülmeli. Macarlar açısından tarih içinde bir çıkmaz sokak olarak kalan bir toplumsaf proje Turancılık. Ya bizim açımızdan? Türkiye açısından hâlâ çok önemli. Merkez ve aşırı sağ Türkçülük ve Turancılıktan hâlâ etkilenmeye devam ediyor. Bu ister istemez merkez solu da etkiliyor. Yani siyasi yapıta bu ideoloji hâlâ merkezi bir ağırlığa sahip. Tabii, bir de şu yanı var işin; şimdiye dek sağın temel argümanlarından biri, sol ideolojilerin dışarıdan ithal edildiğiydi. Evrensel değerleri savunan görüşler "kökü dışarda ideolojiler" damgasını üzerlerinden bir türlü atamadılar pndiye dek. Ve şimdi anlaşılıyor ki, "en Türk gibi görülen Turancılık da tamamen bizden ayrı gelişen bir ideoloji. Bunu tarihin hoş bir tebessümü olarak algılıyor ve bu konudaki tartışmaları merakla bekliyorum. • Macar Turancıları/ Tarık Demirkan/ Tarih Vakfı Yurt Yaytnları/ Utanhul, liaztran 2000/ 160 s K İ T A P SAYI 5 4 . 'En Turk' gibl görulen Turancılık da tamamen blzden ayrı gellsen bir ideolojl olduğunu söyluyor Tarık Demirkan SAYFA 10 C U M H U R İ Y E T