Katalog

bı bir tür geliştirilmiş. üçüncü baskı gibi, daha önce Ferit Öngören ile birlikte hazırladıldan 50 Yılın Türk Mizah veKarikatürü (1973) adlı derlemesine dayanıyor. 1983'te bu çalışma iki ayn kitap biçiminde yayınlanmış, Balcıoğlu'nun nazırladğı kitap da Cumhuriyet Dönemi Türk Karikatürü (19231983) adını almış. Adından da anlaşılacağı gibi, cumhuriyetin 75. yılında genişletilerek yeniden yayımlanmış. Her ne kadar Balcıoğlu kitabın arka kapağında "..Türk Karikatürü kitabı yetmiş beş yılın tek başvuru kitabıdır.." aiyorsa da, bu kitap Türk karikatürü kitabı olmaktan çok bir Türk karikatürcüleri kitabı nitelİğinde. Kitabın üç bölümü var: Giriş, Cumhuriyet Döneminde Karikatür Çizenler ve Karikatürcüler Dizini. 14 sayfalık giriş bölümünde Türk karikatürünün gelişmesi ile "Portrc karikatürü, karikatürümüzde tip, yanşmalar, karikatürümüzde eleştirmen, Karikatürcüler Derneği, karikatür çizen ünlüler, mizah dergileri, karikatür kıtaplan, sergiler, çizgi füm" gibi altbaşlıklar altında kimi konu ve sorunlara değiniliyor. Bundan sonraki 300'den çok sayfa ise çizerlerin kısa yaşamöyküleriyle örnek olarak seçilmiş yapıtlanna ayrılmış. Son iki sayfa ise dizinden oluşuyor. Görüldüğü gibi karikatürcüler ağırukta. Semih Balcıoğlu ülkemizin en ünlü karikatürcülerinden biri. Bu dalın her türünde emejği olmuş bir büvük usta. Kitabının giriş bölümünde de bu kendini duyumsatıyor, karikatürün gelişmesinin çeşitli aşamalarına tanıklık etmiş olduğunu anılarından verdiği örneklerden anlıyoruz. Ama karikatürün içinden gelen biri oluşu onun kimi olaylara dışandan bakmasını engelliyor, bu da kitabı nesnel bir başvuru yapıtı olmaktan uzaklaştınyor. başka özellik de sayfalannda ünlü kişilerin ünlü çizerler tarafindan yapılmış portre karikatürlerine yer vermesi. ÎBu açıdan ilginç bir albüm niteliği taşıyor. Bu Kİtap da özenli hazırlanışı, nitelikli baskısıyla Kendini gösteriyor. Ve ne yazık ki, onun da birkaynakçası yok. K*mTÜPkKar*atÜpSanatı Çizgili gülmece ile Ugili son bir kitap da Kıbrıs'tan bir çalışma. Adı Kıbns Türk Karikatür Sanatının Kısa Bir Özeti. Hazırlayan Hüseyin Çakmak. Çakmak uluslararası yanşmalarda ödüller kazanmış başanlı bir karikatürcü olduğu kadar titiz bir arastırmacı kimliği de taşıyor. Aynı zamanda Kıbns Türk Karikatürcüler Derneği'nin kurucu üyesi ve başkanı. Bütün bunlar ona çizerlifiinin ötesinde de görevler yüklemiş, o da bunlan severek yerine getiriyor. Çakmak'ın çalışması Kıbns Türk mizah kültürü üzerine, Kıbns Türk basınında ilk karikatürcü: Ahmet Rifat Efendi, Kıbns Türk karikatür sanatında "yazılı karikatür" dönemi, Kıbns Türk karikatür sanatında "yenileşme dönemi", Kıbns Türk karikatür sanatında "evrenselleşme dönemi", Kıbns Türk karikatürcülerinin örgütlenme dönemi, Avrupa karikatürcü örgüderi federasyonu (FECO) ve Kıbns temsüciliği (FECO CYPRUS), Kıbns Türk basınında karikatür sanatına yer veren mizah dergisi ve gazeteleri, kıbns Türk basınında Karikatür çizenler, Kıbnslı Türk karikatürcülerinin uluslararası etkinliklerde kazandığı ödüller, Kıbnslı Türk karikatürcülerinin ve Kıbns Türk Karikatürcülere Derneği'nin yayımladığı karikatür albümleri başlıklarını taşıyor. Çalışma yararlanılan kaynaklar ile bitiyor. Yapıun sunus yazısını KKTC Milli Eğitim ve Kültür Balcanı Doç. Dr. Mehmet Altınay yazmış. Türkçe ve Ingilizce olarak iki difde hazırlanmış olan çaîışmada Kıbrısh Türk karikatürcülerinden seçilmiş yapıdarla belgesel nitelikli resim ve tıpkıbasımlar da yer alıyor. En sonunda Kıbrıs'taki karikatürcü kuruluşlarının adresleri var. Kıbns küçük bir ada, Kıbns Türk toplumu da küçük bir toplum. Buna karşılık olarak devingen bir kültür yaşamına sahip. Bunun içinde çizgili gülmece etkinlikleri de yer alıyor. Olanakların elverdiği ölçüde sergiler, yarışmalar düzenleniyor, başta Türkiye'den olmak üzere dışandan yabancı konuk çizerler çağrılıyor, albümler yayımlanıyor. Günümüz Kıbns Türk karikatürü daha çok çizim ağırlıklı. Çizgi romana özgü anlatım biçimleri oldukça az. Böylece I lüseyin Çakmak'ın da değindiği gibi, yerel konular evrensel bir anlatım içinde ıletilmeye çalışılıyor. Bu çalışma da nitelikli kâğıda özenli bir baskıyla gerçekleştirilmiş. Türk çizgiyle gülmece sanadanyla ilgilenenler için tarihsel gelişmesiyle birlikte üginç bir etkinlik alanını gözler önüne serdığini söylemek yanbş olmaz.. Çizgiyle gülmece sanatlan üstüne dört kitap. Her biri kendi bakış açısından bu olguyu inceliyor, değerlendiriyor. Zaman zaman birbirleriyleçelişiyorlar, zaman zaman birbirlerini tamamlıyorlar. Hangisini yeğleyeceğine okurların kendisi karar vermek durumunda. Bana kalsa hepsini öneririm. • *Ferit Öngören, Cumhuriyetin 75 Yılında Türk Mizahı ve Hicvi, Türkiye 1} Bankası Kültür Yayınları 405, Cumhuriyet Dizisi 16, basım yeri ve yılt belirtümemiş (1998 ?), 287 sayfa, 19x24.3 cm. * Semih BalcıoVlu, Cumhuriyetin 75 Yılında Türk Karikatürü, Türkiye îş Bankası Kültür Yayınları 406, Cumhuriyet Dizisi 17, basım yeri ve ytlı belirtilmemis (1998 ?), 333 sayfa, 19x24.3 cm. * Ahmet SipabioSlu, Türk Grafik Mizahı 19231980, Dokuz Eylül Yaytnları, îzmir, 1999, 361 sayfa, 16x23 cm. *Hüseyin Çakmak, Kıbns Türk Karikatür Sanatıntn Kısa Bir Özeti, Lefkoşa, 1999, 21x21 cm. SAYFA 13 Semlh BataoOtu mmTürk KarlKaturü adlı kttabmdan Mcl örnek. Üstte, semlramb Aydınlık. altta Mim Uykusuz. "Graflkmlzah" Örneğin karikatürümüzde eleştirmen başlığı altında söylediği ilk söz: "..Karikatürümüzün büyük sorunlarından biri de kuşkusuz eleştirmen eksikliğidir. Cumhuriyet döneminde, geride kalan yetmiş beş yılda, ne yazık ki gerçek bir eleştirmen göremedik.. . Oysa, nirbölümünebuyazının başında da değindiğimiz gibi, karikatür konusunda, özellikle de son vıllarda giderek artan sayıda, önemli çalışmalar yapJmış, doğal olarak bunlann arasında eleştiri nitelikli olanlar da var. Balcıoğlu'nun sözleri 1973 için geçerli olabilir ama 1998'de bu artık böyle değil. Balcıoğlu'nun bir eksiği de yapıtının ilk çıktığı yıDarda öyle olmasına karşın daha sonraki gelişmelerde giderek ön plana çtkan çizgi roman olgusuna değinmemesi. Kendisini yalnızca karikatür, daha doğrusu konulu karikatürlerle sınırlamış gibi gözüküyorsa da yer yer çizgi roman türünde çalışan çizerlere de yer veriyor. Ahmet Sipahioğlu "grafik mizah" tanımını her iki alanı da kapsayacak biçimde kullanıyor, doğru olarak çizgi romanın giderek tek kareden oluşan, yazısız ya da az ve alt yazılı karikatürün önüne geçtiğini saptamış, bunun nedenlerini de açıklıyor. Balcıoğlu'nun derlemesinde çizgi filrnlere değinilmesine karşın çizgi roman tekniklerini kullanarak yapılan gülmeceye hiç değinilmiyor, bu alanda yapıt veren kimi önemli sanatçılar anılmamışlar. Bir yapıtın iyi bir başvuru kitabı olması için okuyııcusuna yeni kapılar açması gerek. Yani bir kavnakçası olmalı, burada çeşitli görüşlerde farldı yapıtlar bulunmalı, başka kaynaklardan da ele alınan konulara ilişkin bilgi edinilebileceği gösterilmeli. Sipahioğlu'nun kitabının kaynakça bölümü yeterince güçlü değil demiştim, Balcıoğlu'nun kitabinda böyle bir bölüm bile yok. Yaşamını karikatürcülükle sürdüren bir sanatçıdan farklı bir çalışma gerektiren böylesine bir kaynakça hazırlaması beklenmeyebilir. Ama bu kitabı yayımlayanlann da böyle bir kaygısı olmamış anlaşılan. Bu eksiklik pekâlâ başka biri tarafından giderilebilir ve kitap da JMHURİYET KİTAP SAYI 5 4 3 gerçekten bir başvuru kitabı niteliği kazanabilirdi. Sezar'ın hakkı Sezar'a, Balaoğlu'nun derlemesi gerçekten güzel bir kitap. Nitelikli bir kâğıda ve iyi bir baskıyla hazırlanmış. Bütün çizimler çok net okunuyor. Yapıtın böylesine özenli hazırlanışına Balcıoğlu'nun dillere destan titizliğinin yanı sıra yayıncılannın ilgisi de katkıda bulunmuş anlaşılan. Kitapta karikatürcüler doğum ydı sırasına göre verilmişler, en arkada onlann hem küçük adlanna hem de soyadlarına göre düzenlenen dizinler de hangi sayfada yer aldıklarını gösteriyor. Az değil, 120'den çok karikatürcü, yaşamöyküleriyle yer alıyor kitapta. Kimi eksikliklerine karşın bu kitap da Türk çizgiyle gülmece sanatını tanıtan, ondan bir kesit sunan bir çalışma. Bu konuyla ilgilenenler için kaçırdmayacak bir kaynak. Semih Balcıoğlu'nun Cumhuriyetin 75 Yılında Türk Karikatürü adlı yapıtını tanıtmaya başlarken onun daha önce Ferit Öngören ile birlikte hazırlanan 50 Yılın Türk Mizah ve Karikatürü (1973) adlı çalışmaya dayandığını söylemiştim. Öngören 'in çalışması da 1983 te yeniden basılmış, 1998'de de yeniden gözden geçirilmiş biçimiyle Cumhuriyetin 75 Yılında Türk Mizahı ve Hicvi adı altında yayımlanmış. Bu çalışma daha çok sözlü ve yazılı gülmece yapıtlannı konu alıyor. Kitabın 4., 5. ve 6. bölümleri sırasıyla "lliciv, Şiirde Mizah ve Hiciv, Mizah Hikâyesi" paşlıklarını taşıyorlar. Üç önyazıyı bir giriş izliyor. Ikinci bölüm Cumhuriyet öncesi Anadolu mizahını konu alıyor. Üçüncü bölümde de cumhuriyet mizahının başlıca evrelerinden söz ediliyor. Öngören çeşitli incelemeleri ve yazılanyla tanınıyor ama ashnda o da usta bir karikatürcü. Çizerliği 1950'liyıllann ortasından beri sürüyor. Semih Balcıoğlu ve Turhan Selçuk ile Karikatürcüler Derneği 'nin üç kurucusundan biri olmuş, bir süre de başkanhğını yapmış. Bu nedenle Turk gülmecesini ele alan çalışmasının içinde çizgili gülmece sanatlanna da yer veriyor. Yapıtının üçüncü bölümünün sonunda "Gırgır'ın öyküsü, Karikatür etkinlikleri: Dernek ve müze, Uluslararası Nasreddin Hoca Karikatür Sergisi ve Yanşması, Hürriyet uluslararası karikatür yanşması, Karikatür Vakfı, Dernek üyesi karikatürcüler, Türkiye'de çizgi roman ve tipler" alt başlıklanyla bu konular ele alınmıs. öngören de Türk çizgiyle gülmece sanatına katkıda bulunmuş bir kişi, anlattıklarının önemli bir bölümüne kendi de tanık olmuş, onları yaşamış, hatta kimini yasama geçirmiş. Bunfan da titizlikle belgeliyor. Yapıtrnda Karikatürcüler Derneği'ne üye olanların adlannıva da Nasreddin Hoca, Sedat Simavi gibi yanşmalarda ödül ve derece alanları tek tek sayıyor, Karikatür Derneği'nin, Karikatür Müzesi'nin, Karikatür Vakfı'nın etkinliklerini belirtiyor. Çizgili gülmece türü olarak çizgi romanı yadsımıyor, ona mesafeli bir biçimde olsa da yer veriyor, hangi çizerin hangi çizgi romanı ne zaman hazırladığını belirtiyor. Öngören'in de kendine özgü bir sözcük kuflanımı var, band karikatür ya da kısa çizgi öykü olarak adlandırılan türe "..çubuk karikatür." diyor. Ciddi bir araştırma ürünü olan Cumhuriyetin 75 Yılında Türk Mizahı ve Hicvi hem gülmeceyi hem de onun bu topraklardaki gelişmesini anlatan bir çalışma. Çizgili gülmece açısından taşıdığı bir Kıbrıslı Karlkatürist. Utku Karsunun bir çalışması.