Katalog

1 3 T E M M UZ 0 0 0 Ü Fethi Naci, bu haftaki 'Eleştiri Günlüğü'nde Roni Margulies'in 'Gülümser Çocukluğum Ardımdan' adlı krtabını yazdl 3 sayfada • Üstün Alsaç, gülmecesanatlannı konu alan kitaplan tanrtıyor n.sayfada • llhan Başgöz'den kapsamlı bir araştmna Türk Halkntn Bilmecelen. Mehmet ErgÜn 14. sayfada KITAP Cumhuriyet IÖARE Tristram Shandy Tristram Shandy'nin yazarı Laurence Stern 1713 yılında îrlanda'da doğdu. 1737 yılında vaiz olarak görevlendirilir. Tristram Shandy'nin ilk ciltlerini 1759 yılında son cildini ise 1767 yılında yayımlar. 1768 yılında ise bir başka ünlü kitabı "Duygu Yolculuğu" yayımlanır. Sterne'nin her iki kitabı da dilimizde yayımlandı. Duygu Yolculuğu ile bir yazıyı daha önce yayımlamıştık, bu kez Tristram Shandy'yi tanıtıyoruz sizlere. ASUMAN KAFOĞLU BUKE eniçağ düşünürleri insan zihninin nasıl çalıştığı nı merak edip bu konuya açıkJık getirmeye çahşmışlardır. Zihnin işleyisi ve bilgiye ulâşması konusunda düşünceleri üzerine felsefi söylem kuran cn büyük düşünür îngilizjohn Locke, (16321704) ardından gelen birkaç nesil yazar ve felsefeci için adeta başlangıç noktası olmuştur. Laurence Sterne, Locke'un felsefesinden etkilenen romancılann başında geliyordu, "Tristam Shandy: Beyefendi'nin Hayatı ve Görüşleri" kitabında Aydınlanma Çağı felsefesini ve bu dönem gelişen düşünceleri alaylı da olsa ele alıyordu. Locke, ilkçağlardan beri süregelen zihinde doğuştan var olan idea innate'ler kuramına karşı çıkmıştır. Bir bebeğin zihni hazır kavramlardan ve düşüncelerden yoksundur, insan doğuştan yalnızca bilgi edinme yetisine sahiptir, der. Başlangıçta boş bir kâğıda (tabula rasa) benzeven zihnimiz, Locke'a göre, duyumlar sayesinde dışardan aldığı fikirlerle yavaş vavaş dolar. Boş bir sayfanın üzerindeki yazılar gibi, doldukça anlam kazanır. Dışarıdan aldığımız bilgüer ise zihnimize duyularımız sayesinde girerler, bunlara Locke idea'lar adını verir. İdea'lar, tekil ve somuttur: Kırmızı, sıcak, acı, soğuk gibi en temel bilgi öğeleridir. Bu tekil idea'lar zihne yerleştikten sonra zihin yetisini kullanarak idea'lar üzerinde yansımalar yaparak bilgiye ulaşır. Ingiltere'de aydınlık çağının, Locke'un insan doğasını parçalara bölmesi ve bu temel parçacıklarla yeniden bilgi teorisini kurmasıyla başladığı söylenebilir. Laurence Sterne, Locke'un felsefesiyle, varlıklı bir akrabanın para yardımıyla eğitim gördüğü Cambridge Üniversitesi'nde tanıstı. 1730'larda Locke'un ölümü üzerinden otuz yıl kadar geçmişti, bu zaman içinde felsefesi gittikçe daha geniş kitlefer tarafından tanınıvor ve üniversitelerde tartışıuyordu. Genel anlamda feısefe öğrencilerine çok zengin bir tartışma ortamı doğmuştu. Descartes (15961650) ile Leibniz (16461716) kıta Avrupa'sından dünyaya taşmıştı; daha sonra aydınlık çağı olarak adlandırılacak bilim, sanat ve felsefenin aoruğa ulaşacağı dönem başlamıştı. Laurence Sterne Cambridge'den mezun.olduktan sonra Kuzey Ingiltere'de papazlığa atandı. öğrencilik Laurence Stern ve.. Y vıllannda yakalandığı verem, Ingiliz ikliminde şiddetlenmeye başlayınca, çok sevilen vaazlannı, sesini yitirdiği için bırakmak zorunda kaldı. 1759'da kilisede çıkan bir tartışmada başrahibi korumak için yazdığı kitap, din adamlannın baskısı sonucundayakıldı. Fakat etkilendiği ve düşündüğü bir konuda fıkirlerini yazmak, yeni yeteneğini keşfetmesine olanak saglamıştı. Artık Sterne kendısine en uygun işi bulmuştu, yazar olacaktı. Dk yayımlanan kitabı "Sıcak Tutan Bir Kaputun Tarihi", onun alaycı ve yergi dolu yazı tarzını hemen ortaya koyuyordu. Sterne sanki eğitimini gördüğü düşünürlerin felsefelerini kitaplannda deniyordu: Felsefe yaparak değil, bu düşünceleri kitabın yapısı içinde uygulamaya geçirerek. Uyguladığı felsefelerin başında Locke'un ve Descartes'ın niç durmadan çalışan bir makine olarak gördükleri zihin geliyordu. Aydınlanma felsefesinin ışığında insanın doğası Hıristiyanlığın yükle diği günah baskısından kurtulmaya başlamıştı, insanı biçimlendiren yaşadığı ortamdı ve insanı geliştirmenin yolu da yaşadığı ortamı celiştirmekten geçiyordu. Gelişim de ancak akıl yoluyla olabilirdi. Akd kendi halinde bırakıldığında hep yoldan sapıyordu, ama asla durmuvordu, Sterne de yazılarında kendi yazgısını akıl yoluyla belirlemeye çalışan çağının insanı ile bunun zorunluğunun bilincine varan kişi arasında ikilem yaratarak veriyordu. Aydınlanma çağı düşünürlerine göre zihnimiz kontrol etmediğimiz zamanlar da çalışır. Düşünceler birbirlerini kendi doğal çağrışımlarıyla izler, örneğin kırmızı kanı, kan savaşı, savas Napoleon'u, Napoleon Josephine'i, Josephine de robadan kesimli elbiseleri zihnimize getirebilir, fakat kırmızı sözcüğünden yola her çıkıldığında bir tür elbise modasına gelinmeyeceği kesindir, bu da çağnşırnlann ne denli öznel olduğunu ve deneyim, bilgi birikimi ya da o andaki dış etkenlerin, büinç Devamı 4. sayfada. CUMHURİYET KİTAP SAYI S43