Katalog

Thomas More'un 'Utopia'sı şimdi Türkiye Iş Bankası Kültür Yayınlannda Var mı "Hichir Yer" aibisi? düğü Hıristiyan Avrupa'nın akıldışı yönetimi arasındaki çarpıcı karşıtlığa işaret etti. Birey ve toplum yaşamında bencilliğe karşı tek çarenin ortak mülkiyet olduğunu belirtti. Insan doğası yanlış yapmaya yatkın olduğundan kötülüklerin giderilemeyeceğini; ancak azaltılabileceğini ileri sürdü. Aziz Thomas More olarak da bilinen hümanist, devlet adamı ve 152932 arasında krallık başdanışmanı More (7 Şubat 1477, Londra 6 Temmuz 1535, Londra) Oxford'da ikiyü Latince ve biçimsel mantık eğitimi aldı. 1494'te gelenek hukuku öğrenimi görmek üzere Londra'ya döndü. Şubat İ496'da, baroya avukat yetiştiren dört resmî kurumdan biri olan Lincoln's Inn'e kabul edildi. 1501'de baroya girdi. Dört yıl boyunca Lincoln's Inn'in bıtişiğinde, Chartreuse tarikatına bağlı bir manastırda kaldı ve koşullan elveraiğince keşişlerin yaşamlannı paylaştı. ÖzeDikle Fransisken tarikatlanna yakınlık duymasına karşın bağımsız bir Hıristiyan olarak Tann'ya ve insanlara daha iyi hizmet edebileceğine karar verdi. Thames kıyısındaki Bucklersbury'de (Londra) More'un evlilik yaşamının ilk yirmi yılını geçirdiği Old Barge'da sürekli bir dairesi olan Felemenkli Hümanist Erasmus Deliliğe Övgü (1509) adlı yapıtını burada vazdı. More 1509'da Londra şirketleri adına Anversli tiiccarlarla yaptığı anlaşmalarda ticaretteki ustahğını ve sözcülük yeteneğini kanıtladı. Eylül 1501'den, bütün görevlerinden çekilip kralı'n hizmetine girdiği Temmuz 1518'e değin, Londra'nın iki yönetici yardımcısından biriydi. More'un yaklaşık 151318 arasında Latince ve Ingilizce yazdığı Kral III. Richard'ın Tarihi, îngiliz tanhyazıcıhğının ilk başyapıtıydı. More Mayıs 1515'te bir IngilizFelemenk ticaret anlasmasını gözden geçirmekle görevlendirildı. Felemenk'te başlayıp Londra'ya dönüşünde tamamladığı Utopiayı Aralık 1516'da Leuven'de yayımlaaı. Kısa süre içinde birçok Avrupa diline çevrilen yapıt, yeni bir edebiyat türünün öncüsü oldu. 151520 arasında, Kitabı Mukaddes'e ve Kilise Babalan'na dönerek yeni bir ilahiyat oluşturma yolunun Yunan araştırmalanndan geçtiğini savunan Erasmus'un dinsel ve kültürel programına istekle katddı. Erasmus'un Yeni Ahit çevirisini yorumlayan şiirler yazdı. More'un Latince şiirleri 1518'de, Utopia ile Erasmus'un Epigramata'sıyla (Yazıt) birlikte tek cilt içinde yayımlandı. Ölçü ve tarz bakımından büyük çeşitlilik gösteren şiirlerde i§lenen başlıca konular hükümet biçimleri, kadınlar ve ölümdü. 1521 'de hazine bakanı yardımcısı oldu ve şövalye unvanı aldı. VIII. Henry'nin Martin Luther'e Karşı Yedi Sav (1521) adlı kitabının yazımına yardımcı oldu. Martin Luther'in bunu yanıtlaması üzerine Luther'e Yanıt'la (1523) kralı savundu. Nisan 1523'te Avam Kamarası'nda sözcü seçildi. Bir yandan yönetimin hedeflerini güvence altın almak için bağlılıkla çalışırken Parlamento'da konuşma özgürlüğünün gerçek anlamda yaşama geçirilmesiniistedi. 1524'teOxford, 1525'teCambridge üniversitelerinin yöneticisi oldu. 1525'te Lancaster Düklüğü yöneticiliğine atanan More, böylece kuzey Ingiltere'nin büyük bölümünün yargıve yönetimi üzerinde söz sahibi oldu. 1527 yazında Fransa'daki bir elçilik görevinden döndüğünde, VIII. Henry'nin bir erkek veliaht doğuramayan Aragonlu Catherine'le evliliğinin geçersiz olduğu savıyla karşılaştı. Krahn savını benimsemeye çalıştıysa da sonunda Catherine'in Henry'nin gerçek kansı olduğu görüşü daha da pekişti. Mart 1528'de Londra piskoposu Tunstall tarafından Ingilizce yazılmış bütün heretik metinleri okuyup çürütmekle görevlendirilmesi üzerine 152933 arasında bu konuda yedi polemik kitabı yazdı. Bunlanrj.en başanlısı ilk kitap Heretik Görüşler Üzerine Bir Diyalog'du. 19 Ekim 1529'da Kardinal Wolsey ülkeyi terk etti ve altı gün sonra More onun yerine başdanışman oldu, 3 Kasım'da da Parlamento'yu açtı. More açılış konuşmasında kralın sözcüsü olarak NVolsey'i suçladı ve kralın boşanmasından yan olan üniversitelerin görüslerini açıkladı. Ama tngiliz soylulanyla Wolsey'in de aralannda bulunduğu yüksek din adamlarının, ilk evliliğin geçersiz olduğunu ilan etmesi için Papa'ya baskı yaptıklan 1530 tarihli mektubu imzalamadı. 1531'de, din adamlan kralın kilisenin başı olduğunu onaylayınca da görevden çekılmek istedi. More'un iki ciltlik en hacimli kitabı Tyndals'ın Yanıtlanna Tekzip (1532 ve 1533) kilisenin niteliği üzerinde yoğunlasıyordu. 16 Mayıs 1532'de, sağlık nedenlerini ileri sürerek Henry'den kendisini görevden almasını istedi. Aynı gün Canterbury Başpiskoposluğu'nda yapılan bir toplantı sonucunda kralın kilisenin başı olduğu onaylanmıştı. More 1533'te yazdığı Âpology (Savunma) ve Debellacyon (Fatih) adli iki kitapta Katolik inancını savunmayı sürdürdü. Kral, 1533'te Catherine'den boşararak Anne Boleyn ile evlendi. Anne Boleyn'in taç giyme törenine katılmayı reddeden More şimşekleri iyice üzerine çekti. Bu arada, rüşvet aldığı suçlamalan sonuçsuz kaldı. 13 Nisan'da saray görevlilerinin önünde, kralın Catherine ile evliliğinin geçersiz, Anne ile evliliğinin ise geçerli olduğu yönündeki Veraset Yasası'm onayladığına dair yemin etmeye çağnldı. More, Anne'ın yasal kraliçe olduğunu onaylamaya hazırdı; ama bu yasa papanın üstünlüğünü reddetmeyi de gerektirdiği için yemin etmedi. 17 Nisan 1534'te Lonara Kulesi'ne hapsedildi. Hapiste Hıristivan edebivatının başyapıtlanndan biri olan A dialoge of comfort against tribulacion Acıya Karşı Bir Yatıştırma Divaloğu'nu yazdı. 1 Temmuz 1535'temahkemeye çıktı. Yönetimin perde arkasındaki başı, Thomas Crumvvell'in adamı başsavcı yardımcısı Richard Rich, More'un kralı Ingiltere Kilisesi'nin başı olarak onaylamadığına tanıklık etti. More bu yalancı tanıklığa kesinlikle karşı çıktıysa da jüri oybirliğiyle suçlu olduğuna karar verdi. Yargıçların arasında Anne Boleyn'in babası, ağabeyi ve amcası da vardı. More, önce vatan hainlerine verilen gerilip asılarak dört parçaya bölünme cezasına çarptınldıysa da kral bu cezayı boyun vurdurmaya çevirdi. Thomas More, Latince yazdığı basyapttı Utopia 'nın ilkin ikinci bölümünü, 1516'da birind bölümünü yazarak ikiyılda tamamladt. On altıncı yüzyılın baslarında Latince, Avrupa'nın tüm okumus insanlartnın ortak dıli olduğu için, kendi anadilini kullanmayıp, Latince yazmast doğaldı. Önce ikinci, sonra da oirinci bölümü yazmastntn da bir nedeni vardı: More düşlediği kusursuz düzeni anlattıktan sonra, kendi ülkesindeki ve tüm Avrupa 'daki durumun, Utopia'nın düzeniyle karşılastınlınca ne denliberbat olduğunu iyice belirtmek istiyordu. Ikinci bölümü bu amaçla sonradan yazıp kitabının başına koydu. Ünlü Alman ressamı Hans Holbein'ın resimlediği Utopia, 1516'da Erasmus'un denetimi altında Basle'da basıldı. Avrupa dillerine çevrilen böylesine ünlü bir kitabın, Ingiltere 'de Latince metninin bile yaytmlanmamasının; ancak 1551'de, yani yazartn ölümünden on altı yıl sonra Ingilizceye çevrilmesintn nedenleri vardı elbette. Ingiliz yöneticiler Utopia'yı bir süre için ancak okuyup yazanların anlayabileceği bir dilde bırakmakta yarar görmüş olabilirler. Çünkü More, diılere aestan erdemine karşın, bir ülkede ulusal servetın ortaklaşa paylaşümasını önermekle ve Ingiltere'nin siyasalve toplumsal düzenini ktyasıya yermekle kalmamış, gittikçe Protestanlığa kayan anayurdunda, Katoliklik uğruna ölüm cezasına çarptırtlan bir vatan haıni durumuna düşmüştü. lngilizler'in gözünde en büyük suçu da buydu belki. Gerçek Utopia'yı, yani More'un kafasında kurduğu kusursuz devlet'/'anlatan ikinci bölümün ancak yartsı kadar tutan btrinci bölüm, ilerde yazarı ölüme gönderecek olan kralın adtyla başlar: "Eşine az rastlanır üstün zekâsıyla tanınmış, yenilmez tngiltere Kralı Sekizinci Henry" ile Kastilya Prensi'nin arası açtltnca, More, bu durumu görüşüp düzeltmek için, Antıverp'e gönderilir. Orada birçok kişiyle, özellıkle çok övdüğü Peter Giles ile dostluk kurar. Günün birinde Peter Giles'in yanında, yaşlıca biryabancı görür. Güneşten yanmış teni, uzun sakalı, kılığı kıya/eti ve her haliyle gemici olduğu anuışılan bu yabancı, Raphael Hythloday 'dir. (Hythloday, "gevezelikeden"anlamınagelir). Onutantyan Peter Giles'e göre, bu gemici Portekiz asıllıdır. Oldukça iyi Latince ve çok iyi Yunanca bilir; felsefeye de çok meraklıdır. Vartm yoğunu kardeşlerine bırakıp, dünyayı görmek sevdasına tutulmuş; Amerigo Vespucci'nin yolculuklartna kattlmış, sonra Vespucci'den aynlmıs, birkaçarkadaşıyla yeni ülkeleri gezmiştir. Bunu auyan More, Peter Giles ile birlikte RaphaelHythloday'i bahçesine çağınr. Orada oturup, konuşmaya başlarlar. More, uzak yerlere gidenlerin masallarım dinlemeye merakıı kimi kişiler gibı devler, canavarlar, ejderhalar ve bunlara benzer acayip şeyler konusunda soru sormaz; çünkü More'u asıl ilgilendiren, bu gemicinin "doğrulukla, akıllıca düzenlenmiş bir ' CUMHURİYET KİTAP SAYI 541 "Utopia", Sabahattin Eyuboğlu ile Vedat Günyol tarafından bir imece çalışması sonucu dilimize kazandırılmış ölümsüz bir yapıt. Mîna Urgan ise Thomas More ve Utopia'yı ayrıntılarına inerek inceliyor ve daha sonra yazılan ütopyaları da başka bir bölümde ele alıyor. Yapıtın son bölümünde de Utopia'nın çağdaş değerlendirmelerine yer verilmiş ve bu değerlendirmelerin eleştirisi yapılmış. FATMA ORAN Kusursuz Devlet C an, Cem ve Adam Yayınları'nın Utopia'ları da masamın üstünde; bııların bireşimi olan tş Bankası Kültür Yayınlan'nın kitabı da. Dünya klasikleri arasına girmiş ve bugün bile hâlâ merakla okunan, neredeyse beş yüz yıl önce yazılmış bu önemli yapıtın iki bin yılında yeniden yayımlanmasını takdirle karşılıyoruz. More, güçlü an sezileriyle aeleceği görebilen bir aüsünürdü. Düşündiiklerinin birçoğu, birçok ülkede gerçekleşmiştir artık. Örneğin çaltşma saatlertnin ktsaltılması, kadınerkek eşitliği, ilköğrenimin parastz ve zorunlu oluşu, geçinemeyen çiftlerin boşanabilmeleri, sağfık işlerinin düzenlenmesi, ölüm cezasının ya çok seyrek ya da hiç uygulanmaması vb.; More'un geçmişte en akıîdışı görünen rahiplerin evlenmesiya da ölmek isteyen ağır hastalara yaşamlarınason vermeleri için yardıma olunması gibi kimi önerileri de, günümüzde tartışıîan konular arasınagirmiştir. Nevarki, Sir Thomas More'un hâlâgerçekleşemeyen başka düşüncelerıde var: Savaşın iğrençliğinin herkesçe bilinmesini; din alamnda tam birhoşgörünün yerleşmesiyle, dinlerin ayırıct değil birleşti; ici nitelıkleri üstünde durulmasını ve her şeyden çok ulusalgelirin tam bireşitlik içinde paylaşılmastm istiyordu More ve onun neredeyse bes yüz yıl önce istedikleri gerçekleşmezse, kendi yaratltğı terimle bir "Utopia" kaltrsa, uygarlığın ereeçyıkılacağı artık anlaşılmaya başlandı bugün. Utopia, yaşayardarına kusursuz bir düzen içinde var olma olanağını sağladığı kabul edilen ideal iilke. Utopia, sözcüğü ilk kez Sir Thomas More'un Utopia (1516) adlı yapıtında kullanıldı. Terimi Yunanca ou ve (değil) ve topos (yer) sözcülderinden türeten More "hiçbir yer" ya da "olmayan yer" anlamına gelen Utopia'yı bütünüyle akıl yoluyla yönetilen ortak mülkiyete dayalı bir kent devleti olarak betimledi. Bu toplumun düzen ve saygınlığı ile siyasi ve maddi çıkarların bölün Yeribtrtiir utopla'nın cevlrmenlerlnden, Mlna urgan. SAYFA 6