Katalog

Türk resminin önemli adlarından biriydi Burhan Uygur. Kaya Özsezgin onunla ilgiii bir kitap hazırladı. Bu kitaptan bir DÖİüm sunuyoruz. KAYA ÖZSEZGİN eleneksel Türk kültürü içinde, kitap resimleme geleneğinin eski bir geçmişi olduğu ve bunun da, herhangi bir konuda kaleme alınmış kitabı daha anlaşılır ve albenili yapma amacına yönelik bir ihtiyaca cevap verdiği bilinir. Daha çok da çağdaş Türk şiiriyle, bir ölçüde de başka yazın türleriyle bağdasık bir uygulama olarak, basılmış bir kitabı, desen ve gravürlerle süslcme yönünden bir beğcninin, özellikle 1950'li yıllarda, yayınevleri tarafından benimsendiğine ve yaygınlaştığına tanık olunur. Sergileme olaylarının günümüzdeki yoğunluğu bulmadığı, sanatçı sayısının bugünkü düzeye ulaşmadığı o dönemde resim, sınırlı bir teknoloji bağlamında, siyahbeyaz baskı yoluyla izleyicisine erişebiliyordu. Edebiyat çevresiyle ressamlar arasındaki iletişimin daha organik boyutlar taşıdığı 1950'li yıllarda, basım yoluyla kitabı görsel anlamda boyııtlandıran resim, yayıncılfğın zorunlu bir bilcşeni gibiydi. 1970'li yıllardan sonra, bugeleneğin bir ölçüde tavsadığı, kitaba girecek çizim ya da resimlerin, sanatsal olmaktan çok, konusu gereği kitabın zorunlu kıldığı görsel bir malzeme açısından değerlendinldiği gözlemlenir. Artık edebiyatçı ile ressamın, bir kitapta buluşmasi seyrek rastlanaı\bir olgudur. Ressamların üretim ya da çahşma ortamlariyla edebiyat adamlannın ilişkili olduklan çevrelerin görece kopukluğu, yazm dünyasıyla sanat dünyası arasındaki iletişim bağlarının giderek zayıflaması sonucunda resim, sanat kitaplan olarak bilinen lüks baskılı yayınlann tekeline geçerken, edebiyat, bu lüksü kaldıramaz duruma geldi. Böylece ressamla edebiyatçıyı, ortak bir uğraşın çatısı altında bir araya getiren "illüstre" edilmiş kitap, özel bir islevin gerektirdiği ender durumlar dışında, yayın dünyasına kapılannı kapamış oldu. Bir "Burhan Uygur'' kitabı G Çizimlerle yaşam anekdotları cüğünü yakıştırmaz çizerken duyduklannı ilcinci kez duyması mümkün değildir. Otuz yıl içinde, bu desen defterlerinden "geriye kalan" olmamıştır.(5) O sırada okumakta olduğu bir kitabın çoğunlukla bir şiir kitabı sayfalarına da siçrar bu desenler. Çünkü bir şiir, gene kendi deyimiyle "aylar hatta seneler boyu yakasını bırakmaz". Şiir ve miizik, onu "yiyip bitiren tapınaklarının başında gelir". Şiirde Kavafîs'i nasıl severse, Âfrikalı bir şairi, ya da "vatanından onu uçuran" birozanı da öylece sever.(6) Burhan Uygur'u resim yapmaya iten nedenlcrin, içindeki şairlik duygusunu körüklediği ve ona şiir yazma hevesi aşıladığı da olur. Orneğin "vefasız giden yaz"ın arkasından bir ağıt düzdüğü görülür; "çığlıkları yüreğinde kanayan sabır bilmez' buyazgünlerinde, "sahipsizyokluğunun onurlu çırpınışı"nı bıilmuştur çünkü. Iddiasız ve sıradan çizimlerin aynntılanna inildiğinde, Burhan Uygur'un gösterişsiz dünyası, bütün somutluğuyla kenduıi gösterir. Özellikle renldirenksiz desenlerinin kenarlarına, köşelerine düştüğü nodarda, böyle bir dünyanın sırlan gizlidir. Gene kendi anlatımına dönelim: "Ağdalı renklerden (ağdalı figürlerden), çarpıcı artistik fırça oyunlarından, samimiyetten uzak duygu sömürücülüğü kokan, resim dahil sanat damgası vurulan her şeyden iğrenirimnefret ederim. Bu işin tezgâhında düzmece sevgileri, içtenliği ve duyguları bir kenara bırakıp insanın kendini anlatması kadar gerçek bir şey göremiyorum. Uğraşım, bu temellerin ışığı altında yürür benim."(7) Burhan Uygur'un kitap sayfalannı içli bir yaşam sevinci halinde kuşatan desenlerine, küçük görsel nodar gözüyle bakılabilir. Anlık saptamalardır bu nodar, ama bir arada düşünüldüklerinde, geçip giden bir yaşamın birbirine eklenmemiş sahneleri gibi görünürler. Sanatçısı da, kendi elinden çıkan bu işlere, bir yaşam tarzının (modus vtvendi) zorunlu ürünleri olarak bakmakta hakhdır. Bizim de onlan öyle görmemizi ister. • Nodar: (1) Bu kitap, birinci hamur kâğıda 1100 adet basılmış ve numaralanmıştır. (2) 1000 adet basılan ve tümü numaralanan bu kitap, daha önce Yazko Yayınlan arasında yer almış, Burhan Uygur'un resimleriyle yeni basunı yapıldığında toplatılmıştı. (3) 1100 adet basılmış ve tümü numaralanmıştır. (4) Burhan Uygur'un Can Yücel ile, ortak bir yaşam görüşünü paylaşmış olmaktan kaynaklanan sıkı bir dostluğu oldu. Bu dostluk, Uygur'un ölümüne kadar sürdüğü gibi, Can Yücel'i ve çevresıni konu alan resimlere de yansımıştır. Yücel'in, Burhan Uygur'a adadığı bir "yiğideme" şöyledir: "Bu herif karnabahar değil, Karnı güneş. Bu herif ressam..." (Somut, 22 Temmuz 1983) Ayrıca Can Yücel'in, kitaplanna girmemiş, Uygurlar'la ilgiü kinayeli bir dörtlüğü de vardır: " Yetmez ki inayet, bizcedir bahane Burhan'ın buhraru kendinden kinaye Baktık ki resim, suretinden azmış Uygurlar ki, yalnız gelmiş cihane' (5) Burhan Uygur desenlerinin çoğunu, eşinedostuna, herhangi bir karşılık beklemeden vermiştir. Çevresinden pek çok dostunda, bu desenlere sonradan rastlanmıştır. (6) Bir Kitapta Resim Sart (Metin: S. Rifat), Yapı Kredi Y, Sanat dizisi: 56,1999, Istanbul. (l)A.g.e. "Burhan Uygur"/ Kaya Özsezgin/ Bugüniin Türk Ressamlan: 2/ Yapı Kredi YJ 2000/240 s. SAYFA 15 Kiiçük göraal notfar Iddlasız ve sıradan çlzlmlertn aynntılanna Inlldlğlnde. Burhan Uygur'un gösterlsslz dünyası, bütün somutluğuyla kendlni gösterlr. Burhan Uygur, bu açıdan yakın bir dönemin olumlu geleneğini yeniden canlandırmayı başaran uğraşıyla da seçkin bir yere sahiptir. Onun bu uğraşında, kendi ifade biçimiyle de açıklanabilecek bir şiir tutkusunu hep taşıyagelmiş oknasının büyük payı bulunduğu kuşku götürmez. Âyrıca, özellikle şairler, Burhan Uygur'un resim temaları içinde kendi şiirleriyle örtüşebilecek motifler arayıp bıılmakta da pek zorlanmamışlardır. ünun resminin şiirsel ve duyumsal bir içerikle dolu olması, aynı içeriği şiirlerinin doğal yapısıyla bütünleştiren şairleri bu resme yakınlaştırmış ve Burhan Uygur'un çevresindeki insanlarla sevecen bağlantılar geliştirmeye yatkın insan yapısı da bu bütünleşmeyi kolaylaştırmıştır. Kapak resmiyle katkıda bulunduğu biriki kitap dışında, Burhan Uygur'un sanatçı kimfiğiyle yer aldığı üç şiir kitabı vardır: Sürgün (Ahmet Oktay, Ada Y., 1979)(1), Rengâhenk (CanYücel, Hakan Ofset, 1983X2), Sulara Cömülü Çağrı (Gülseli înal, Aka Ofset, 1985M3). Yedi adet çini desenin yer aldığı Siir?««'deki çizimlcr, Burhan Uygur'un bu kitap için tasartmİadığı çizgisel yorumları kapsar. Kendi içinde bir dizi karakteri gösteren, yaşadığı ortam içindeki insan varlığının tutkusal yapısını dışa vuran bu çizimlerle, kitaptakı şiirlerin içerdiği kargışlanmış insan olgusu arasında birtakım üintiler saptanabiiir. Rengâhenk\e\d resimleme yöntemi ise bugüne kadar alışılmış ya da tanık olunmuş resimleme yöntemlerinin dışında, CUMHURİYET KİTAP SAYI 562 ŞUrtutkiHu Burhan Uygur'un kitap aralelinde yansıtmaktan olgusuna bakışını açığa oşlanması, çantasında bir vurması yönünden ilginç defter ya da sayfalarına rel ! SJİAN UYGUR bir boyut taşır. sim karalayacağı kitap bulundurmayı alışkanlık haliUygur, daha önce basıne getirmeye yönlendirmişmı yapılmış olan kitabın tir Burhan Uygur'u. Deyim basılmış sayfalarının bir yerindeyse, bir gezginresbölümünü kalem, pastel samdı; resim yaparak yaşıve kuruboya başta olmak yor, yaşadıkça çizeceği reüzere, farklı gereçler yarsimlerin bir izlenimler antodımıyla resimlemiş; kitalojisi oluşturacağına ve gerbın yeni basımı yapılırken çek sanatçılığın ancak böyresimlenmiş olan bu sayle bir WangFo yaklaşımı talar, tıpkı basım olarak kiiçinde anlam bulacağına inanıyordu. Bir tapta yerlerini almışlardır. Kitabın kapaajandadan rastgele kopanlmış bir sayfa, o ğında ise, Burhan Uygur'un bu kitap için anda bulunmuş bir kâğıt parçası, kitaptasanmladığı renkli Can Yücel portresitan açılmış bir bölüm, ne olursa olsun, ne yer verilmiştir.(4) Sulara Gömülü Çağresim çizmek için Burhan Uygur gibi nert'ya gelince, bu kitap Burhan Uygur'un deni olan biri açısından olağan fırsatlarboya resimlerinden seçilmiş örneklerin dır; çünkü bir yaşama biçimidir sanat ürerenkli basımlarını içeren bir özellik göstimi. Içgüdüsel bir çatermesi bakımından, rebadır, içten nasıl eelisimlenmiş bir kitap olyorsa, öylece biçimlenmaktan çok, Uygur'un sadirilmeli: Bir yere çizik natını tanımak isteyenler tirdiği gibi, "gökteki doiçin bir "seçki" karakteri lunay silinip gider"di, yansıtır. Kitap, sanatçının ama onun içindeki "do1980'lerde yapuğı ve özel lunay değirmentaşı gibi koleksiyonlara dağılmış öğütürdü" onu. Işte bu bulunan çalışmalarını bir "dolunay"dı, onu kenaraya getirir. Araya serpişdisiyle ve sanatıyla hetirilen birkaç desen, kitasaplaşmayaiten, sıkıntıbın boyaresim röprodüklarını, tedirginliklerini siyonunu öne çıkaran niresim yüzeylerine yanteliğini fazlaca değiştirsıtmasında etken olan. mez. Kitapta yer alan şürKendi ifadesiyle, delerden birkaçının başlığı, yim yerindeyse, bir Burhan Uygur'un sanatçı "atelye ressamı" değilkimliğinden bu şiirlereya dir Burhan Uygur, gezip da bu şürlerden resimledurur, kendisine yaran re yansıyan duyumsallığı olsun ya da olmasın, her yorumlamamızı kolaylaşşeyi toplar. Okul yıllatırıcı niteliktedir: Gece rından beri, sol omzunezgileri, ateş kuşu, ben da deri bir çantası, çanböyle bir başıma bir kuştanın içinde de bir defla, yapayalnızsındır, tan ter, pastel boyalar ve bol ağartısının otlan, başı ciçeşit "ıvır zıvır" şeyleri çekli akşam, yorgun alaolmuştur hep. Dertere cakaranlık, sarı kış anısı, ya da basılı kitap sayfaunutkan denize yanıdar... lanna çizdiklerini, istese Klasik ya da bilinen ande, sonradan "rengiyle, lamıyla, bir kitap resimlebiçimiyle, özüyle" tuvayicisi (illüstratör) olmale aktarmaz, çünkü ması, duygu ve düşünceonun desenleri kendisi lerini, içinde bulunduğu bu desenlere eskiz sözortamla özdeş konumlar f * • =*