Katalog

üüki Bir Zahit Büvükisleven retrosDektifi Çağdaş Türk resminin özgün adlarından olan ve yapıtlarının kronolojik olarak incelenmesi aynı zamanda Türkiye'nin son otuz yılının toplumsalsanatsal panoramasının da görülmesi demek olan M. Zanit Büyükişleyen'in biyografisi, görsel açıdan yüksek kalite sunarken, metin olarak da araştırmacıya kapsamlı bilgi sağlayan önemli bir çalışma. AYŞEGÜL GÜÇHAN * masını da engelleyen manzaralardır Ivriz manzaralan. Çorak iklimin kurşunisi ve sarı toprak renai, sanatçının bugün de resminin vazgeçilmez ögelerinden olmayı sürdürüyor. M, Zahit Büyükişleyen'in pek çok resmindeki yatay bölüntünün kökenlerinin Ivriz'in alabildiğine uzanan kurşuni gökyüzünü yeryüzünden ayıran ufuk çizgisi olduğunu söylemek yanlış bir saptama olmasa gerektir. Sanatçının ahşap baskıya bu dönemde başladığını belirten yazar(8), tekniğin uerektirdiği arıtmanın sanatçı nın yapıtlarındaki soyut eğilimi belirlemiş olabileceğine değinerek önemli bir gerçeğin altını çiziyor(9). Gerçekten de, Büyülcişleyen'in resmin her zaman az sayıda öge banndırmasının temel nedenlerinden birinin, sanatçının, kariyeri boyunca yapıtlarını baskı teknikleriyle coğaltarak 'ulaşılabilir" kılmasında olduğu düşünülmektedir(lO). Sanatçının yapıtının en az ögeyle bir duygusal atmosrer yaratmasının ilk örnekleri olarak "Ivriz de Rüzgâr", "Ivriz",, "Yalnız Adam", tvriz Yolu' ve benzersiz "Un Fabrikast" adlı ahşap ve linol baskı 19681969 tarihli yapıtlar Büyükişleyen'in resminin hem biçimsel, hem de anlamsal kökenlerinde yer alan önemli örnekler olarak değerlendirilebilird 1). Bizde de sanatçt biyografileri yayımlanmaya başladı P lastik sanatlar açisından toplumsal bellek oluşturma işlevi taşıyan yayınların önemli bir bölümünün sanat galerileri tarafından üstlenilmesi ve niteliği yüksek yavınlann nicel olarak da artış göstermesi, nem sanat izleyicisi, hem de sanat araştırmacısı icin umut verici bir gelişme olarak görülmeli. Mehmet Zanit Büyükişleyen biyografisi de bir sanat galcrisinin, Bilim'in bir yayını olarak 2000 yılının sonbahannda plastik sanatlarla ilgilı kitleye sunulmuş bulunuyor. Bu çalışmanın, bir sanatçı biyografisi olarak araştırmacıya servis verme işlevi dışında önemli bir yönii, bir edebiyatçı tarafından kaleme alınmış olması. Metnini Inci Aral'ın yazdığı çalışma, bu açıdan sanatın disiplinlerarası bir etkinlik olma savına da denk düşüyor. Sanatçı BlyografHeHnin Yuklendlğl İşlev Bir araştırmacının döneııı araştırması yapma aşamasında gereksindiği temel kaynaklardan olan sanatçı biyografileri, sanatçıların bir yandan yaşam öykülerinin dönemin toplumsalsiyasal arkaplanıyla örtüşmesinden doğan özelliklerini anlamrandırma olanağı sağlarken, diğer yandan, retrospektifözellikli yapıtlar bütünii içerisinde sanatçının gelişim çizgisinin kronolojik olarak değişimi ve baskın dönemin bulgulanması şansını verir. Mehmet Zahit Büyükişleyen biyografisini değerlendirirken yukarıda sözü edilen özellikleri banndıran çalışmanın araştırmacıya bu olanakları büyük ölçüde sağladtğını vurgulamak gerekir. Çalışmanın, sanatçının çocukluk ve ilk gençlik dönemine ayrılan Bir Çocuğun "Büyüklüğü" başlığı taşıyan bölü Bir Çocuğun "Büyüklüğü" lnci Aral. Zahit Büyükl$leyen ve Prof. Süleyman Salm Tekcan. mü(l), Mehmet Zahit Büyükişleyen'in yapıtını değcrlendirmede ipucu olabilecek ögelerin açımlandığı bölüm. Iskenderun'da geçen çocukluk; yakıcı güneş ve uçsuz bucaksız gökyüzü; ağabeyleriyle arasındaki büyük yaş farkı nedeniyle zorunlu oıduğu tekbaşınalık ve onlara cfuyulan hayranlığın yol açtığı resme ilgi ve bu konuda beceri geliştirme hevesi...(2) Babanın ölümünün CaOdas Türk resminin özgun adlarından M. Zahit Buyüklsleyen. ardından gelecekle ilgili kaygıların başlayışı, Mersin'deki lise yılörgütsel planda herhangi bir siyasal larında tutkuyla bağlandığı tiyatroyu, ya angaje olmayan gruplaşmaya da eski işlevine kavuşmuş olan ve BüvüBüyükişleyen'in çalışmalarında, topkişleyen'in de hevesle çalıstığı Halkelumsal çarpıklıklar karşısında empatik vi'nde yaptığı ondört yağlıboya resimkatıhmın izleri en erken tarihli olan yaden oluşan sergi sonrası kendini "hazır" pıtından, 2000 yılına değin, nüanslarla hissettiği ıesmi meslek olarak seçme ikigörülebilir. lemi(3). Sanatçının kariyerinin başlan1967 yılında, mezun oluşunun hemen gıcı olarak, rahatça, Gazi Eğitim Enstiardından Konya Ereğli Ivriz Öğretmen tüsü'nün sınavlarını kazandığı 1964 yılı okulu'nda göreve başlayan sanatçının tarih diışülebiliı. tüm kariyerinde baskın olan biçeminin Gazl Yrtları ve 88 Olayları başlangıunın bu yıllar olduğunu söylemek abartılı olmaz. Ivriz manzaralan gelnci Aral'ın Büyükişleyen'in 1964rek renk, biçim, kompozisyon gibi re1967 yıllan arasına tarinlenen Gazi yılsimsel; gerekse de resimlerinin temel bilarını ve ilk iş deneyimlerini değerlenleşenleri olan anlamsal ve imgesel ögedirdiği "Gölue Yer Arasında" başlığını ler açisından olsun, Büyükişleyen'in yataşıyan bölüm bir yandan sanatçının gepıtlar bütününde, arahklarladaolsa, bir nel çizgisini değerlendirmede araştırmaleitmotiv olarak varlığını hep sürdürür. cıya ışık tutarken, diğer yandan, 68 olaylarına gebe dünyaya Koşut olarak TürkiBu dönem, 68 olaylarının arifesidir ve ye'de özellikle sanatsal platformda bu kuşağın özgürlükçü ruhuna yakınlık olup bitenleri, dünyadaki dönüşümün duyan Zahit Büyükişleyen de benzer yansımalarını o günleri yaşayan bir yazaarayışlar içerisindedir. Bir yandan Sartrın nesnel gözleme dayanan kaleminden re ve Camus okumakta ve varolusçuluk okuma fırsatı yaratıyor. "Kendine özgü etkisiyle insan gerçeğini, bilinç ve bilinçgelenekleşmiş yaşam biçimi ve işleyişiylilik durumlarını irdelemektedir(5). Öte le yalnızca bir okul değil, önemli bir eğiyandan Türk yazınının gündeminde tim ve kültiir kurumu (4) olan Gazi, ge"Toplumsal Gerçekçilik" olarak adlanniş kütüphanesi, yoğun kültürel etkinlıkdırılan akını egemenlik sürmektedir ve lerde lokomotif işlevi üstlenmesiyle, kıış"köy gerçeği"ni dile getiren romanlar kusuz, burada eğitim gören öğrencinin yayınlanmaktadır(6). Tiyatro, yazın, siyasam biçimi ve dünya görüşü üzerinde nema hep bu anlavışın etkisinde iirünbelirleyici etkiler bırakacaktır. Nitekim, ler vermelctedir ve bu eğilim çoğu zaman resme de yansımaktadır. Toplumcu bakışın gerekliliğinin savunulauğu bu yıllar, M. Zahit Büyükişleyen de özellikle Neşet Günal'm Devlet Resim veHevkel Sergisi'nde gördüğü figürlerden etkilenerek figür resmi yapmaktadır(7). Ancak, daha önce de vurgulandığı gibi, Ivriz doğası etkili manzaralan, sürekli olarak belirtik anlatımdan uzak duran sanatçının örtük anlatım biçemine cok daha uygun düşmektedir. Kısa süreue figür resmini terk eden sanatçı, ağırlıklı olarak manzara calışmaya başlar. Bu manzaralar dingjnlik amaçlayan ve iç açıcı olmayı hederleyen manzaralar olmaktan uzaktır. Kırsal kesimin yalnız bırakılmışlığını, hatta terk edilmişliğini, kentsel yaşamın kargaşa ve hızlı ritminden uzak oluşu vuruulayan; bu doğa ortasında yaşamaya çalışan bireyi betimlemeyen, ancak, bireyin varoluşuna ilişkin ev, kulübe, yol, merdiven gibi ögelerle unutul Kassel Yıllan ve Döniişümler 1971 yılı M. Zahit Büyükişleyen'in rcsim kariyerinde yeni bir dönemin başlangıcını imler. 1970 yılında girdiği devlet bursu sınavında basarılı olan sanatçı, 1971 yılında bir yıl dil eğitimi görür ve ardından, sınavına girdiği ve başarıh bulunduğu akademiler içerisinden Kassel'da karar kılar. Kassel, Documenta etkinliği ile ünlü bir akademidir ve sanatçı Joseph Beuys'un çalışmalarını ilk kez Documenta V'te görüp inceleme olanağı bulur(12). Bu karşılaşma anı, sanatçı için yepyeni bir ufkun açıldığı andır. Beuys salonuna girdiğinde, henüz hazırlanmamış bir sergi salonuna girdiğini düşünen genç sanatçı, şaşkınlığını Türkiye'de hocası olan Turan Erol'a bir mektupla anlatır(13). Bu yıllar Nouveau Realisme'in dorukta olduğu yıllardır ve her tür anlatım aracılığıyla sanatçılar yaşamın her anına sahip çıkma çabasındadır. Anlam, biçime ağır basmaktadır. Sanatla yaşamın, niç olmadığl denli el ele gittiği bu yıllarda M. Zahit Büyükişleyen'in Kassel'da yeterlik eğitimi görmesi, kuşkusuz, büyük bir kazanım olarak düşünülmelidir. Kassel'da tez konusu olarak "Türkiye'de Köyden Kente Göç ve Çarpık Kentleşme Gecekondu" konusunu alan sanatçı için, bu araştırma konusu da bir başka dönüm noktasını oluşturur. Yoğun çevre kirliliğinin yükselttiği bilinç, bu yıllarda Batı'da çevre sorunları araştırmaları ve ekoloji gündemdedir. Bir yandan sanatçının Ivriz dönemi izlenimleri, bir yandan Kassel'da iyice ustalaştığı özgün baskı yöntemleri ve bu yöntemlerin getirdiği yalınlaştırma, bir yandan tezi dolayısıyla angaje olduğu toplumsal değişim ve sonııçları, diğer yandan ise yepyeni görsel ofanakların getirdikleri... M. Zahit Büyükişleyen'in Kassel dönemi, sanatçının teknik açıdan yetkinleşirken, toplumsal açıdan angaje olmadan, fakat gözlcmlerini eleştirel bir bakışın süzgecinden geçirerekgörselleştirme dönemi olarak kabul edılmelidir. "Göç" adlı 1976 tarihli yapıt(14), sanatçının Kassel döneminde sözü edilen eski ve yeni kazanımlann bir manifestosu niteliğinde bir çalışmadır. Ivriz dönemi çorak manzara izlenimleri, en aza indirK İ T A P SAYFA 10 C U M H U R İ Y E T SAYI 562