Katalog

f raz da, "Ah Şu Biz Karabıyıklı Türkler"adlı kitabım için, "Yahıı, olsa olsa bir edebiyatçı fantazisi o" demisti, sanki kııçiimscrhırctlaylu. lnan.öy lesine sevinmiştim ki... Çünkü, toplumsal kimlığimizle il gili bu çalışmalarım, geçerli deneme anlayısmdan tek fark lı yanı üretikliklcri kaynaklarııı da titi/ bir ataştırmayla metnin içinde verildiğı, "bir edebiyatçımn lantazileri" olarak dcgerlendirilse gercktir bence de, gerçekten... Bu nedenle, "Kod Adı: Ulu Hakan" adlı son çahşmamın "Niçin Ordu?" başlıklı bölü mündcki, bir anlaıııda kronolojik sayılabileeek tarılı taıa ması da, kitabın ramamı dikkate alınırsa hemen görülece;i gibi, yeni bir Osmanlı tariıi yazma endişcsivle lilan yapılmamıştır kesinlikle. Tarih taraması, aslırida salt aydın kimliğimizle ilgili belki biraz fazla oylıımlu bir deneme olan bu çalışmamda da, sadece savlarımın kayııakla rını göstcrmck amacını gutmektcdir yani. Bilindigi gibi, zaten kitap da ıki uzun denemeden oluşmaktadır. Birinci denemede "ordu", ikinci denemede "aydın" kavramı ele alınmakradır tarıhsel perspektili içinde. Çünkü, biliyorsun aydınlanmız nc zaman bir topluınsal sorunla karşılasmışlarsa hcmeıı orduvu anımsamışlardır, neredey.se bıitıın ( kmanlı ta rihi boyunca. Bir kısmı bu soıunlardan dolayı orduvu suçlarkcn, geıi kalanı da sorunların çözümiiniın ancak ordu taralından gerçeklcştirilebileceğine inaıı makradır. Demirtaşceyhunun bukitabıIkiuzundenemedenolusmaktadır Blrlncldenemede"ordu", ikinci denemede "aydın" kavramı ele alınmaktadır tarihsel perspektlfi içinde padtjahın kulu! Din yasaklamış aykırı düşünmeyi, devlel ya\aklamı\ Bu koşullar allında "ıdemadan" saytlan kışt lertn çağının aydını olma ozelliği söz konusu edilcbtlır ınu Sonııç olarak, bana bıraz fazla önvnı atjcdi/mı'i gibigeldı. Bil nıem, yantltyor mııyum •> I lani, çalışmam sırasında zaman zaman ben de, ulema sınıfının giicünü yoksa abartıyoı muyum diye kuşkuya düşmedim dc dcğil doğrusu. Yani, kesinlikle katılmıyoı um böylc bir yargıya. Çünkü, yukarda da değin diğim gibi, tam karşıtı, ulemanın gücünü ve öncıııini, bugüne dek bizlcre okutulan kitaplarmda resmi tarihçilerimiz abartmışlar asıl. ()rncğin, onları, bir beyliğin imparatorluk haline donüştürülmcsin de olmazsa olmaz koşul, özgün bir entelektüel temelin ve uygarlığın tek yaratıcısı olarak gösterınişler. Oysaoylcmı v.ı.. Soı.ırım.. Ulema nc zaman padişahm kulu haline getirilnıiş se dcvlctin derhal şöyle bir sılkindığını; padişahlar ne zaman onlarda tanrısal güçlervehmedıp ulemanın oyuncağı ha linegelmiijsede, dcvlctin hemen çağdaşlıktan uzaklaşıp, kafasını kişisel çıkar kavgalarının kör duvarına bodoslama vurdıığunu yüzlerce örnekten görmc 1 meninolanağı varmı Allah aşkınar .. Zaten söylüyorsun; aykııı düşünmevi ya saklayan devlct değii ki, aykırılığı liclır leyen ulema çünkü. Oıncöin, Mısırlı bir bilgin olan ve II. Sclım döncminde Istanbul'a çagıılaıak Saıayda görevlendirilcn Takiyüddin Mehmed bin Ahmcd in 1576 da Ibphane de vapımını başlattığı gözlcmcvı, III. Muratl dönc miııde, 1577de îjcyhülislamlığa getirilen bir ulema, Kadı/ade Şemseddin Ahmed Efcndi taralından verilen, "Gözlemevinin dinen caiz sayılmayacağı ve şeriata aykırı olduğu" şcklindcki bir fetvayla taş üstünde taş kalmamacasına yık tırılmıştır. Nc yazık... Ne medrescyi biliyoruz doğrıı diirüsr, ne de ulema denilen kişilerin bilgi düzeyini... Bütün sorun burada yatıyor bence. Elımizdekı kitahın adı "Kod Adı Ulu llakan I" oldug'una göre bundan sonra neler okuyacag'ız? Bu kitapta bütün veriler önümüze Abdülhamid'i çıkardığına göre, ikinci kitapta okuyacağımız da belli aslında; Abdülhamid. Cıcrçektcn, Abdülhamid'i olsun, doğru dürüst tanıdığımızı söyleyebiliriz mi yiz acaba? Tövbe, vallahi... Örneğin, okullarda bizc "Kızıl Sultan" olarak ta nıtıldı. Aslında bunu anlamak pek de zor değil. Fransız dcvriminin rüzgârının Osmanlı ülkesini de allak bullak ettiği XIX. yüzyılın ikini yarısında tam 3 5 yıl iktidarda kalabilmek için yaptıkları tlii şünülürsc, kolayca kavranabilir, kuşktıculuğu, dolayısıyla diktatörlüğü. Yani, kuşkuculuğundan, acımasız yönctiminuen dolayı kcndisine bir kesimce "Kızıl Sultan" denilmiş... Ama ilginçtir, bizim "Kızıl Sultan" dediğimiz II. Abdülhamid'e, bilindiği gibi bir başka kesim de "Ulu Hakan" diyor. Üstelık, o kesimin "Ulu Hakan" diye ululadığı bir başka Osmanlı sultanı da yok galiba gördüğümüz kadanyla. Aca ba niçin? II. Abdülhamid'e acaba niçin "Ulu Hakan" diyorlar. Işte, bu soruyla boğuşuyorum, halen yazmaktaoldıığıım ikinci kitapta da. Ba kalım ne diycccksin? le^ekkür t'derım Yok canım, ben tcşckkürcderim zahmctlerin için. Sağ olasın. • SAYFA 17 Orduaydın ilişkisi Ama ılgmçtır, bııgım ol.ı kı, bıı.ız da Kclalı Yol iktidaıı savcsindedaha bcrrak gorduğümüzbu orcfu aydın ilişkisi üze linde, tarihçilerimizin ve sosyal bilimcilerinıi/in yeterince durduklaıını söyle ycbilmck de galiba gerçekten olanaksızdır. ()ysa, ()smanlı tarını t.ı XVI yüzyıl dau beri sürckli orduaydın (cLıha doğrusu ulema) kavgası içinde geçmıştır sanki, gördüğümüz kadanyla. Ama, nc okullarımızda lıâlâ okuttugumuz kitap larda, nc dc ünlü tarihçilcrimizin yazdığı kapsanılı taıihlerde böyle bir çelişkinin varlığından söz cdilmektcdir, kesin liklc. Fakat.ötcyandan da, ilginçtir Anadolu'da topu topu yarım yıl bilc kalmış kalmamış Timur için ise, aynı kaynaklar demediklerini bırakmamaktadırlar ör ncğin. Oysa, Anadolu'yu kasıp kavurduğu nıı, taş taş üstundc bırakmaılığını savladıkları linıur'dan, topu topu varını yüzyııl gibi toplumların yaşamıncla sozü dan i cdilcmcyecck dcnli kısa bir siirc sonra, Osmanlı dcvlctı tstanbul'u fcthederck bir irnparatorluk haline dönüşmü^tür, bilindifii gibi. Doğrusu, bu olgulara bakıp da, kuşkuya düşmcmck olanaksızdır. Yani, örneğin I imur, ()smanlı sa rayını artık yavaş yavaş sultası altına almaya başlamıs statik mcdrcsc kültürüniin cgcmcnli^inc Ankara savaşıyla son vercrek, ()rta Asyalı dinamik göc.ebe !jaman kültürıinün yenidcn söz sahibi olmasına olanak saölatlığı için mi acaba, ()smanlılar da hızla toparlanarak bir imnaratorluk haline dbnü^mcyi ba^armışlardır? ulcmadan vakanüvislcrin Timur'a bunca düşman kcsilmesi de bu ncdcnlc midir, kim bilir... (îent, örneğin Ycniccri Ocağı'na ilk kcz Mü.sliımanlarm çocuklarınm da alınıııasma lcımaıı vcıen III. Muıad'ı, ule manın bir dcdığini iki cttirmcmişj III. Mclınıcd'i, ilk (,ocıık sullan I. Alımcd'i, tahra çıkar rıkma/ hcmcn hocası l'Vyzullalı MlciKİİ'yi ta süıgün cdikliği Er/u ııım'dan gctırtcrck butün yonctimi tcsC U M H U R İ Y E T K İ T A P SAYI 4 8 1 neğin, Doç. Dr. I lasan Akgündüz, Cevat Izgi, Ahmet (Jül gibi kiijilerin, konuya tamamen radikal Islamcı (şeriatçı) bir açıdan vaklaşarak mcdrcselerin ve ulemanııı imparatorlugun entelektüel teme lini sağlayan tek kurum ve kişilcr olduğunu yinclcycn kitapları ardı ardına ya yımlanmışrır. Biliyorsun, tarihte, kcndilerine özgü vcıi/gün bırkultiırleuygnrlığı yararamamıs toplumlarm bir impaıatorluk haline dcinustiıklcrı nck dc görülmcmıştir. istc bu ncdcnle, benim de asıl ama um, salt Sünni I lancfi doğrultuda din scl egitim vcrcn medreselerden yctişmii; bu latlikal Islamcı (şeriatçı) ulemanın, bırbeyliği imparalorluk halinedönü^tüıcbilecek bir kültür ve uygarlığı gerçek tcn yaratıp yaralamayacağı sorusuna yanıt aramak olmuştur bu kitabımda. LHcnıayd acaba bıraz fazla bncm atjctınii ohnnyor muvıız'^ Çünkü, Osmanlı nın çikıı^üniı yalnızca ordunun dcjenc rasyonuna bağjayıın olduğu gıbı, bu dc/c ııcra\y(inu da \vrıatlan kopu^la açıklayan lar var.. iabıı konunun başkti yönlcrı (ddug'unu da hıltyoruz (hctım toplumu yaralma yolunda çabası yok Osmanltnın Sözgclımı, bir dimem denızcılıktc ılerı. Ama çag dcğışitıcc, okyanuslarda yüzcbilccck gcrnı Ulu hakan ürcttne çabau yok Kılıç gücüyle aldığı Istebuyüzdcıı, Osmanlı lınparatorluycrlcrı, yitıc kılıç gücüyle koruyamadığı ğu'nıın gcrçek (gizli) tarihinin şifre anahzaman gt'lır kaynağı kuruyor ve huna kar tarları da, bizcc Ulu Hakan kod adında $ı geli<tttrdığli, çağa uygun yönlcmlerı yok saklı olsa gercktır kesinlikle. BilmemanOsmanlının () zaman küçülmeye holatabildinı mi?.. yun cjhyor \H74'te Utanbul'u ziyaret Yani, kılcıbtnm şöylc özctleyebiliriz cden llalyan yazarı Amıcn, (îalata Köp galıba Osmanlımn çrizülmeunde ve horüsü üzennden akıp gıdcn ınsan kalabazulmasında "ulema sımftntn" öncmlipa • lıjfını görünce, şunu dü^ünmeklen kendı yı bulundu$u gıbı, dcvlet düzcnını sarsan nı alanıaz "Cünde yüz btn kıştnın geçtıYcniçcri Ocag'ı'ntn yozlasjtırdmaunda da ğisu köprüden, on yılda birfikirgeçmez. " ulcmamn parmağı vardır. Bılmem dog'ru Fikır ntye geçmez'1 Dü\ünmek yasak da özetlcdim mı? ondan. Ulema kim olursa ohun, sonuçta Dogru da... Galiba cksik. Çünkü, bu çalışmadaki amacım, hemen belirteyim ki, ulema sınıfının Osmanlı Imparatorluğu'nun (,özülüp dağılmasındaki veya Ycniçcri Ocağı'nın yozlaştırılmasındaki rolünü saptamuk veya hcsaplamak değil di kesinlİKİe. Tam karşıtı. Çünkü, biliyorsun, Osmanlı beyliğinin yüz clli yıl gibi kısa bir siirede bir imparatorluk haline gelmesini sağiayan kültür temelini mcdrcselerin oluşturduğundan, bugiin hiçbir aydınımızın kuşkusu yoktur, hcr nc hikmctlc ise. Ancak hcmcn ştınu da belirtclim ki, laik aydınlarımız yıllardır hicbir yeni (,alı^mayanmadıkları haklc, kimi üniversıtelerıleKÜmclenmi^ radikal Islamcı çcvrcler, özellikle Ic)9()'laıdan sonıa, bu yayg ın kanıyı altını ejzcci/cgücjendirip dan a da yaygınlaslıımak icin ardı ardına calışmalar yapmaya ba.şlamışlardır. Orlim etmiş II. Mustafa'vı yeregöğe sıödıramayan mcdrcscli vakanüvislcrin, uivclim cndcrun okulunu gcli^tirip üst sınıi larını bir unlamda ilk Osmanlı univcrsilcsi haline gctircrek buradan yetişenle rın !;cr'i yargı görevlerınc atanmalarına da olanak saglayan II. Murad'a, Sarayda ki ulema egemenli^ine son vermek için gözünü daldarı budakian csirgcmcmis IV. Murad'a, Ibrahım Mütıferrika'ya matbaa kurdurmus III. Ahmcd ilc Sad ra/aın Ibrahım Paşa'ya, Saraya I Iırıstı yan uzmanların da girnusini' ilk kcz izin verıııii} III. Mustala'va vb. dcmcdiklcıi ni bırakmamalan dd, gcrçcktcn baska lüıiü nasıl a<,ıklanabilir acaba? Ilginçtir, Osmanhlarda ders kitabı kavıamı da, ijk kcz, din dı^ı gcncl kültüı okııllarının açılmasıyla bırliktc, Tan/imat'tan sonıa, ta XIX. vüzyılın ikinci yarısında ancak gıındemıgolmıştir. Bu netlcnlc, örneğin ()smanlı Tarihi, Osmanlı lidcbiyatı larihi vb. gıbı çogıı bugıindc lıâlâ okullanmızda okutulan dcrs kıtaplarının nercdeysc taıııamı II. Abtlül hamid döncminde, hiç kuîjku yok ki, ülkedc kcndinılcn habersiz sinek bile ııçurtmayan Ulu Hakan'ınyönlentlirmesiylc, ulemaya (medrcsclilcrc) yazdırıl mıştır. Ayhıpılığı belirleyen ulema