Katalog

Ahmet Ada son yillarda adından çokça söz edilen şairlcrimizdcn biri.Yeni arayışlar içindeki Ahmet Ada, "Bcgonyalı Pencere" ile poetik bir şölen sunuyor bizlere, Ada ile bu kitabı üzerine konuştuk. HÜSEYİN ALEMDAR Ç^evgili Ahmet Ada, Begonyah Pen \ cere'nin oluşumu üzerınde duraLJ lım öncc. Senin yazın ve dihcl serüvcnini yakından ızleyen hirı olarak sorayım; "Begonyah Pencere 'dcki düzyazı şiirler hangiyazınsalba$lantılarla oluştu? Bu yeni kitap şıır çızgisinde bir uğrak mu Siir çizgisinde bir saptnaya yönelmcktcn k.orkmadınız mu Roland Barthes ın anlatıiarın yapısal çözümlemesine ilişkin yapıtında bir sözü var: 'Yazın da, özcllikle günümüzde, dilin kcndi koşullarından bir dil yaratmaz mı?' Roland Barthes, 1 %6'da sormuş bunu. Şiir dc, dilin kcndi koşullarından bir dil yaratmak değil midir? Küçük Bir Anmalık\A kitabın sonunda yer alan Dolambaç şiiri, yazınsal bağlantılar konusunda yeterince ipuçları verir okura. Dolambaç düzyazısal nitcliktc bir metin. Anlatı demiyorum, çünkii anlatı ile işlevselrik far kı var. Şiir mctnini ycğliyorum ya da bütün dillerde kullanıldığı gibi düzyazısal şi iri denıeyi doğru buluyorum. Burada, hemen sorabilirsin, düzyazısal şiirin islevselliği yok mııdur? Vardır, ama anlatıâan larklıdır. Şiir ne kadar işlevsellik taşıyorsa, düzyazısal şiir dc o kadar işlcvselIİK taşır. Dilleri farîdıdır. Dolambaç şiiri çıkış noktam, lokomotilim oldu. Yazınsal bağlantı Dolambaç şiiridir. Begonyah Pencere şiirim dc bir istasyon. 7yi ki ıığramışım bu istasyona. Çok zor koşulları olan, seni hemen alarunın dışına iten bir yerleşim yeri düzyazısal şiir. Benzctmek gerekirse çölden vaha yaratmak gibi bir şey. Düzyazısal şiir yazdığını sanırsın oysa yazdığın şitrsel düzyazıuır. Çok şüküı, şiir çizgimdeki bu sapmayı, yine şiir yazarak, bu arayış dönemini tamamladım. Bcgonyalı Pencere poetik bir şölcn oldu bcnim için, Hera Şıtr Kıtaplığı'mn notunda belirtildiği gibi. Bir da lıa uğrar mıyıın, bikmiyorum. Ancak, hcr şairin böylc cüretkâr çıkışları olmalıdır. Bir de kuramsal çerçcvesini çizdin düzyazısal şiınn. OnlarSıırhk dergısmde yayımlandı: Şiirle Düzyazı Ayrtmı ileDüz yazısal Şiir. Pcki, poetik çerçeve içinde y neydı düzyazısal şiir Bir geleneği yok bizdc düzyazısal şiirin. Yine de yazınımıza giriş serüvenini araştırdım. Isteycn, andığın yazılarıına bakabilir. Bcn, o bilgileri, nurada vinelcmck istemiyorıım. Batı kökenli bir şiir düzyazısal şiir. Aloysius Bertrand, 'Caspard de la .Nuit' adlı yapıtıyla geleneği başlatmış. Ozdcmir Ince, (jaspard de la Nuil' için, 'yalnızca düzyazı şiirin (poemc en prose) ilk örneklerinin toplandığı bir kitap dcğil, aynı zamanda bir dönemin kapanıp yeni bir dönemin başladığı dö nüm noktasıdır' diye yazdı. üüzyazı şiirin ncliği üzerine şunlar söyleııcbifir: Klasik şiirin ölçü ve ııyak kurallarının dışına cıkan bir yazı biçimi. Çok biçimli bir yazıtürü gibi tanımlamalaryapılabilir. Dize düzeni kırılmış, ölçü ve uyaksız bir mctin çıkmış ortaya. Çokbiçimli oluşıı düzyazısal şiirin özgüriüğünü sınırsızca kullanma olanağı veımiş şaire. Her has şair gibi, ben de, bu alanı araştırma laboratuvarına dönüştürdüm. lz leklcrimi, düzyazısal şiir sayesinde yenilemc olanağına kavuşttım. Bazıları, bu liir şiirin kolay yazılabileceği sanısına kapılabilir. Kurallan belli şi ir bir kolaylık saglar şaire. Düzyazısal şiirde, kurallan da şair yaratmak zorunda dır. Yeni bir şiir dili kurmak zorundasıSAYFA 10 "SiiPin vercekimindevim" nızdır tümce yapısı içinde. Düzyazısal şiir nedir sorusuna ş,u yanıtlareklenebilır: Düzyazısal şiir yaJ nızca bir biçim arayışı değildir; hayatı anlamJandırma, anlamlandırırken bir düşünsel mckân ya ratmadır. Zihinsel bir boyutu var dünyada bu şiirin. Bende, dış dünyayı anlamlandınna, aşkı keşfetme biçiminde gelişti. Bu bana nem sınır sız özgürlük vcrdi, ncm dc yazınsal bir disiplin. Paradoks gibi görülebilir bu, ama değil! Şiir metni şiir tümceleriyle örülür ken ana motiften uzaklaşmadım hiç. tşte, bunun içindir ki, her düzyazısal şiir metni bağımsız okunabildiği gibi, digcr metinlere ilmekler atabiliyor. îmgeler, metaforlar ana motifi besliyor. Sonunda, düzyazısal şiir metinlcrinin içinde bana yer kalmıyor. Ben de metinlerden çıkıyorum. Böyîe kitaplaştı aşlurı yalın hali. Tümcenin öğcferini değijlirdiğin olmuş. Öztıe yüklem eylcm sıralaması çoğu zaman yok Piilsiz tümceler var Neden? Türkçe'nin sözdizimsel yapısını, metni düzyazı tuzağına düşürmemek için de giştirdım. Şiirdilini düzyazı dilinden ayırmak gerekiyor. Tümceleri, şiir tümcesi olarak kuruşum, devrik tümceye başvuruşum şiir dilini korıımak için. Şiir dilini korumak için düzyazıyla düclloya girdim. 'Bir düelloda Daha bü'yiik hır şey vardır Ve daha actdır bu Ölümden de b'liim korkusundan da' der ya Cemal Süreya, tümcelerimin arka planındaki derinlik aşk acılarıydı. 4')+ 1: 50p>. Üçhölüm: "HıçhtrAşk Benzemez Birbirine, Ciüz Kırgını At, Cüheren Sokağı hölüm adlart. Sevgılı Ahmet Ada, Bcgonyalı Pencere'ninyapı sı biiylc; bu yapının neyi imledigi üzerindc konuşalım bıraz \ Ier düzyazısal şiir metninde, her parçada, film karcleri gibi görüntüler var. Şiir tümceleriyle betimlemeler bıınlar. In sana özgü uurumları, fragmanlar içinde aktardım. I Icr metnin, her parçanın belli belirsiz bir müziği var. Saydığım.bütün öğeler yapıyı kuran öğelerdir. Öznesi 'ben', söylemi 'ben' olan şiirlerden kııru luyor yapı. Hayat ve doga, insanlık tarihiyle başlayan ne varsa, yazın da insanlık tarihiyle birliktc yeni biçimler aLyor. Benim şiirim de, Bcgonyalı Pencere'y\e, klasik yapıdan (dizeden) uzaklaşarak derin yapıda yogunlaştı. Birbirine çağrışım ilmekleriyle bağlanan şiir tümceleri düzey yapıda bir biçim dcgişimi gibi görünüyorsa da bu yanıltıcı bir dıırumdur. Derin yapıda yogunlaşan anlamı kcşretmeklc yanıltıcı aurumdan kurtulabilir okur. 49 düzyazısal şiir, 49 fragman hayata ilmekler atan. Parçalar bütünlenince Begonyalı Penccre'mn yanısı ortaya çıkıyor; bir de 'üslubun dantelleri'ylt örtülemeyen bireyscllik. Anahtar şiir ise kitaba adını vcrcn Begonyah Pencere; yaşanmış olan'ı, aşkı, sonstız olmayan aşkı imliyor. yoksa ? papağanın bir rolü olacaktır. Oysa, düz Hayır, hayır, büyülü gerçekçi olmak gi yazısal şiirde ayrıntı, hayatın bütünsellibi bir amacım olmadı hiç! Çok kapalı ve ğinin bir parçası, hayatın bütünselliğini kanılı bir dünyayı göstermek için belki. anlatan ktırucu bir birimdir. Örnekse, Umarsız Aşk şiirindcn bir tümce: 'Tele/o Belki de roman, öykü yazmadığımdan; kurallı şiirin bu öğeleri kullanamadığınnun öbür ucunda çıçek açıyor scsin.' Modern şiir Aloysius Bertrand'tan baş dandır. Görülmeyen sessiz bölgeler yaratlayıp Baudelaıre, 1AUtreamont, Rimbaud, mak istcği de olabilir, tam bilmiyorum. Bildiğim nir şey var: Çocukken, yüksek Mallerme ile bir kopuşmamn, bir ktrtlmanın şııriydı. Türk şairlerini sorayım; yer bir tepeden, asfalt yofda, kavunkarpuz lilik bağlamında modern şiirin hangi ke yüklükamyonların yol alışını seyrederdik. Bana kanatlanacaklar hissi verirdi, akşasişme noktalarında buluştular? müstleri. Cemal Süreya'nın gökkuşağı gi Zor bir soru, ama yanıtlamaya çalışayinmesi şiire özgü bir şey. Perşembe pa yım. Düzyazısal şiir bağlanunda bizim zarı kuruluyor mahalleye. arka balkona Batılı şairlerle zihinsel bir mckânda buçıkınca sesleri, çıfilıkları balkona kadar Iuşmamız olanaksızdı. Doğu ve Batı külgeliyor. Ve bana bırdenbire gökyüzüne türlerini içselleştiren birkonumdayız. Bu yükselccekler hissi vcriyor. açıdan Batılı şairin izlekleri, yabanıl zihinsel fragmanları, başlangıçta yabancılaş Düzyazısal şiire özgü çag'rtştm, eksiltili mayı getirdi Batılı düzyazısal şiirle arasüylem, sessiz bölgeler senin şıirinde de var. mızda. Düzyazısal şiirin özgürlük olanakDüş ile gerçek iç ıçe. Hatta düzyazısal söyları, her ne kadar bu şiirle zihinsel mekânlcm ile aızclı kümeler içiçe. Dolayısıyla zida buluşamasak da, bize (şiirde) bireyselhinsel söylem ile siire özgü öğeler iç içe leşmenin kapılarını açtı. Modernleşmeye Ucun ucun gündetik yaşam da var. Bunlar eş düşen îktncı Yeni şairleri, hatta MeBegonyalı Pencere'yi okurken tuttuğum lin Cevdet Anday, Oktay Rifat düzyazınotlar. Asıl sormak istedi&im şu. Yeni bir sal şiirlerinde bireyselliklerini aktarma biçim arayısı söz konusu. Yani bir yandatı olanağı buldular. Yerlilik bağlamında alıçıne döküldüğün kabt oluştururken; bir dıkları yol incelenmeyi gerektiriyor. yandan da aşka ilişkin yaşanmtşyogunluktan gelcn aforizmadizeler ortaya çıkıyor. Bcgonyalı Pencere'nin yerliliği ise ziAforızmadizelerişiiradıyaptyorsun. 'Aşkhinsel mekândadüğümlcniyor. Âşkı.tutlar da özgürlük ister' gibi, 'hiçbtr aşk ku derecesinde bizim insanımız yaşar anbenzemez birbirine' gibi. Aşka citnelbo yutuyla da bakabiliyorsun önceki aşk şiırlcrinden farklı olarak Yanılıyor mnyum? Zaman zaman bir şair biçimsel denemelere girmelidir diye düşünüyorum. Şiirini yenilemelidir bir şair. Bütün büyük şairler böylc yapmış. Çalışmalar bir kitap bütünlüğüne ulaşmalıdır, şiir üslubundan aynlmauan. Üslup şairin mührüdür ya da el yazısıdır, özgürlüfiüdür. Düzyazısal şiir serüvenimi bilen llnan Berk, bir konuşmamızda,^V;«fyazmamı önerdi. Sone'nin de ayrı bir şiir disiplini olduğunu vurguladı. Sorunun yanıtını da vermişsin aslında. Bazı dizelerin sloganlaşma ihtimali vardı. Bu yüzden kitap adı yapmadım. Aşka, cinsel boyutuyla ilk kez bu kitabımda bak tığım doğru. Dans etmeyeceksek yaşamak anlamstz' (s. 51), 'Gövdene saruıyorum hirdenbire sevdamn sesi. Damağımda öpüşlerin sonsuz sesi. Bulutlar akıyor göv demizden (s. 41), 'Çarşa/ta kalan koku. öpüşlerden olujan uçurum. Gövdemn tuz tadı (s. 48), 'döğsünün taze kokusu (s. 59) gibi dizelcr, aşkın bedensel boyutunu ortaya koyuyordenebilirmi? Benim mer ceğimin altında aşk erotizmi de içeriyor. Aşk esittir estetik kategori; bu da birkaç sayfaliK fragman içine sığmaz aslında. Ahmet Ada ile "Begonyah Pencere" üzerine Btçimssl domniBter Arayış dönemi JManı keffetmek Zaman zaman bir şair öiçlmsel denemelere glrmelldlr dlye düşünüyor Ahmet Ada. Sevgıli Ahmet Ada, yaz vc görüntüleri var kitabında. Aşkı yaz tazeliiine benzetiyorsun, aynltğı sonbahara Mevstmlerin özcl bir yeri var düzyazısal şiirlerinde de. O görüntüler, sinemantn ailıyle söyleyeyım, bir film karesı gibi, ama kamcrayla saplanamaz. Yazınsaflıgın gücü bu olsa gerek: 'Yağmura bakıyor bir serce güver Bütün oAkdenızdoğast, kuşları, çiçek tcde' (s. 16), 'Yağmuryürüyüşlü biri' (s. lcriylc; bir de ask kcırası bütün ask/arın, 75), 'Pencereden baktım sanşınlığın gıHlsa ile Aragon un yanına Nâzım ile Pıra dıyordu' (s. 5X), 'Çıkar bir resimde su saye 'yi, Mem ile Zin 7 kcrymalar bile yerlilik tan çocuklar' (s. 46), 'Pencere önünde n vdadan delirmiş bir mcnekşe' g Sonuçta, anlatımn aynntı özelliğtsenin vurgulartdır bence. 'Paçalı bir güvercin ş ş gibidi sev l ii düzyazı şiirlerinde de var. Örnekse, 'rüz kılığında scvda göçehesı olmak' gibi Do zelerin altını çizmişim. Nd b şiir tümNedir bu JZtt 'ya o'zgü masaT efsan e vön derme leri de gâr çesmcyi dolantyor' demiyorsun 'acık cclerıni düzyazıdan ayıran ? cklenebılir. A ma haşka bir şey soracag'ım dentzın rüzgârı çe$meyi dolanıyor diyorDile alışılmadık bağdaştırmalaıia yesun \Snradaki ayrıntı birmekânı imliyor; ben, ktsa ve bazen fiilsiz tümcelerııı gerçc ni bir işlev yüklemck denilebilir bıına. küslücü söylcınler ıçcrıyor. Kavıın tast Amaç, uzak çağrışımlar uyandırmak. Yü deııız kıyısı. yan kamyonlar kanatlanıyor, yag'trıur rüyüş ile yağmur bağdaştırması bir göl'.vet, düzyazısal şiir anlatıya yakındır dan geçen Cemal Süreya gökkttsafcı giama anlatı değildir. Anlatıda düzanlam rüntüyü çağrıştırabiliyor. Düzyazıda düy/ntyor, yaz sonu pazar ycrı satıcıları düzcyi korunur. Anlatıda aynntı islevselzanlam vardır, bu tür şaşırtıcı bağdaşiırbirdcnhirc uctıyor. Yakın dönenı siirle malaryoktur. Birkadının yürüyüşü 'vavaş dir. Ornegin öykü ya da romatı kışisinin riııdc, Küçük l\ir Anmalık'ta görmedtbir papağanı olduğu söyleniyorsa, ilerde, yavaş yürüyordu' ya da nafif topallıyorğim öğcler bunlar. Büyülü gerçekçilik mi du yürürken' gibi düzanlatımla aktarılıröykü ya da roman kişisinin yaşamında C U M H U R İ Y E T KİTAP SAYI 4 8 1 cak. Aragon'un, Lorca'nın Doğu'ya yönelişinde sanki bu giz saklı. En iyisi, ycrlilik lıağlamında ipuçları içeren dizelerle yanıllayayım: 'Bir hüzün görgüsü gibi duran evlcrdcyasadık' (s. 18), 'Cecenin tejini calıyor rüzgâr' (s. 14), 'Isliyor ruhuma yıtıp gtden kanun sesinde ahsap işlcmcli ev' (s. 23), 'Iste çayımız da geliyor ınce belli bardaklarda (s. 24). Bu dizeleri kitabın 24. sayfaya kadar olan şiirlerindcn seçtim. Isteyen, bütün şiirleri tarayarak 'bize özgü', benim yasam biçimime uygun duyarlıklar bulabiıir.