Katalog

lc savasların ekonomisi 15 araştırmacı dünyanın 9 bölgesindc sürcn savasların ckonomisini incclcrkcn Lübnan'dan Türkiye'den, Irak'tan, BosnaHcrsck'ten ve Afganistan'dan da geçiyorlar. Ayrıca tüm bu savasların dört ortak yanı da ayrı makalelcrde gündeme gcliyor. Silah/Para/îktidar üçlüsü irdclenirken savaş ekonomisinin şimdiyc kadar Türkiyc mcdyasının bir kısmını bildiği ancak genel olarak çok dcşilmcmiş yönleri sergileniyor. RAGIP DURAN yazılarının ardından "Bölgesel Araşrırmalar" altbaşlığı altmda dokuz inceleme yer alıyor, "Genel Faktörler' altbölümünde ise dört konu irdelcnmiş. Her biri korıusunun ıızmanı akademısyenler tarafından kalemealınan dokuz savaş (Lübnan, Kürdistan, Afganistan, Kamboçya, Bosna 1 lersek, Liberya, Mozambik, Güney Sııdan vePeru Kolombiya) bölgesi tahlülcrin de çoğu zaman inanılmaz benzcrlikler ortaya çıkıyor. Bu ortak yanların yanı sıra her bölgenin yapısı, doğası, kültürü gere £i ortaya çıkan özgünlükler de var. Ama sonuç olarak iki iktidar aracı olan para ile silah arasındaki girilt ilişkiler, diyalektik bir tarzda ele alındığında, egemenlerlt* mülksüzler arasındaki sıradan bir anlaşmazlığın ötesinegeçtiğini gösteriyor. Çün kü, neoliberal ek<ınominin de dürtiıklemesiyle, silah/para ya da daha genel deyiş lesavaş/ekonomi ilişkilerinde, egemenlerle mülksü/lerin kijni zanıan aynı yönteın lerden medet umdukları eöriilüyor. Savasın ekonomiyi böylelikledetoplumsal dokuyu bozması hatta tahrin etmesi sonu cunda hukuksuzluğuıı sauece iiiJcn değil dejure de yani teorik olarak da yerleşme si, silah/para baöımlıhğında iktidarı da mııhalefeti de yolsuzluğun göbeğine yer leştiriyor. Dokuz savaştaki ortak noktalardan biri de tüm bu çelişkilerden sonuç tJarak hep mülksüzlerin zarar "askerisanayi kompleksi" açımsamaya da çalışıyor. Muhalir silahlı güçlere destek veren yabancı devletler, yapılan mali ya da askeri yardımının güzergâhı, bu tutarın kara nara ile ilişkisi çoğu makalede somut olarak gündeme geîiyor. Savaş ekonomisi ile örgütlü suç kurumlannın yani Mafya'nın ilişkileri nem siyasal hem de mali atıdan ele aiırurken, son günlerde Türkiye'de yaşanan olayların aslında hiç de sürpriz olnıadıgını anlıyoruz kitabı okurken. Savaşa katılan tarafların savaş bölgesindeki sivil halkla ilişkileri de, özellikle sivil halkla ekonomikmali ilişkiler birçok bölgede savasların devamı, savaş lobisinin güçlcnmesi açısından önem kazanıyor. Gerek genel olarak yapılan gözlem ve tahlillerde gerekse bölgesel olarak ve somut dü/.Ienıde incelenen savaşlarda insani yardım kuruluşları adı verilen kimi resmi kimi özcl kuruluş ve örgütlerin savaş alanındaki ekonomıye ve savaş ekonomisine katkj ve cıktıları deuerlenuiriliyor. Makalelerde ele alınan iki öncmli konu da, iç savaşlarda diasporaların konumu ile ambargo. Dokuz savaş bölgcsinde de rastladığımız ortak noktalar, ortak yaklaşımlar ya da benzerlikler, ikinei bölümde, dört ayrı makalede ele alınıyor: ambargo ve suç üreten ekonomi/Bölgeler ve şebckeler: Uyuştuıucuörneği/ Diasporanın savaş finansmanındaki rolü/ Insancıl yardımlar ve savaş ekonomisi Saray Küaplığı 1 )% Eylül aymda Paris'tc piyasaya çıkan bir kirap, gerek bölgesel gerek ulusal gcrekse global düzeyde süren çatışmalara yeni bir açıdan bakmayı deniyor. Ikinci Diiııya Savaşı'nm sonundan Berlin Dııvarı'nın yıkılmasına kadar geçen sürcdc cereyan cdcn iç savaşlar ya da devletlerarası çatışmalarda, ıki kııtuplu luğun zorunlufuguyla, anlaşmazlığın ideolojik boyutu ön plana çıkıyordu. Waslıington ve Moskova bu So£uk Savaş döneminde doğrudan çatışmaya grimektense, nüklccr tchdir sürerken, aracılarla savaşıyordu. I latta ülke içi çatısmalarda bilc, iktidar/muhalcfet ayrışmalarında bile. Washington/Moskova yani iki süpcr devlct rckabeti ön plana çıkıyordu. Gerek 1945'tcn bu yana gerekse Berlin Duvarı sonrası çarışmalara baktığımızda bıınların büyük bir kısınının iç savaşlar olduğunıı görüyoruz. Bu savaşları tanlil etmeye calışan siyasal bilimcilcr çoöunlukla söz konusıı çatışmaların ideolojik, siyasal, etnik ya da dini boyutlarını ön plana çıkardılar. Tüm bu boyut tarı etkileyen, tüm bu nedenlerle doğrudan ilişkısı olan, hatta bu ııedcnlerin doğup gelişmcsini sağlayan bir başka alan olan, ekonomi ise şimdiyc kadar yetcrince ele alınmadı. Gerçi Afri ka'da açlık, ya da Ortadoğlı ve Türkiye'de işsizlik ve ulusal gelirin eşitsiz dağılımı, kimi çalışmalardasavaşlaıın belki de tayiıı edici unsLiru olarak değerlendirildi. Ama yine de savasların siyasal ö/.ellikle son zamanlarda dini ccpheleri daha çok işlcndi. ()ysa kı "tç Savasların Ekonomisi" (') kitabında ele alındığı gibi çatışmanın ekonomik boyutu tüm bölgelerdcki anlaşmazlığı anlanıak için geçerli bir anahtar. C Savaş deyince akla kaçınılmaz olarak silah gcliyor. Savaş ekonomisi nedir sorusuna yanıt aranıyor bırçok makalede. Bu ara yışın özü de, silahlı kuvvetler nasıl finanse ediliyor sorusuna verilen yanıtlarla olu şuyor. Devletin resmi silahlı gücii olan ordular olsıın, muhalif güçlcrin olıışturdu öu gerilla kuvvelleri olsun, bu mekanizmaların çalışma tarzları büyük ölçüde finans man kaynaklarma ba^lıdır. Savaş ekonomisinin, ekonominin diğeı sektörleriyle ilişkilerini irdeleyen uzmanlar, ABD'de artık neredeyse kalıp bir deyinı haline gelen Savaşın skonomisi/ il Bronomkıin savaşı •ormesı. vaş ekonomisi, savaşta ekonomi' başlıklı Dr. Hamir Bozarslan'ın incelemesi Tiirk basınında yer alan vc almayan birçok bilgiyi ve yine Türkiyc açısından yeni sayıla Dİletek yaklaşım ve tanlilleri içermesi açısından önemli Bozarslan'ın l'ransa'da yazdı^ı Siyasal Bilimler doktora tezi olan "Kürt Meselesi" (1) başlıklı kitap bu alanın en başarılı çalışmalarından biri olarak biliniyor. Bozarslan, "İç Savasların Lkonomisi" kitabında yayımladıöı 41 sayfalık makalesindc ise, hem Irak Kürdistan'ı hem de Türkiye'deki Kürt bölgelerinde gelişen savaşı değerlendirirken, BarzaniAnkara,Haburgelirleri,BarzaniSaddam ilişkilcrinin ekonomik vc mali boyutlarını sergiliyor. Irak'daki Kürt yönetiminin komşu ülkelcrle ticaretine bir bölüm ayıran yazar, K. Irak'taki Batılı insani yardım kuruluşlarının da "Yeni birekonomik sektör yaratıp yaratmadığı" sorusunu tartışıyor. Talan ekonomisi adtnı verdiği uygıı lamayı teşhir den Kürt akademisyen, K. Irak'taki Peşmergeleri de paralı askerlere benzetiyor. "Savaşta Ekonomi" başlıklı Türkiye'ye ayrılan ikinei bölümde Bozarslan, Ankara'nın PKK'ye karşı yürüttüğü askeri ve siyası mücauclelerin maliyetini saptamaya çalıştıktan sonra korucular, PKK'nin yuıtiçi ve yurtdışi mali kayrıaklarını anlatıyor. Tıırkiyeile K. Irak arasın daki ticari ve mali ilişkileri de irdeleyen yazar, "savaş yapmanın " bazı kesimler açı sından "kâretmek " anlammageldı^ini rakamlarla sergiliyor. Bozarslan'ın makale si, zengin bir kaynakçaya dayanması, onyargılı bir şekilcie ne açıkca Ankara'yı ne de PKK'yi haklı çıkartmak gibi herhangi bir akademisyenc yakışmayacak tutuma girmediği için önemli. Kitapta yer alan diğer iki makale, Afganistan, günecl ve Müslüman olduğu için, BosnaI tersek de yine aynı nedenlerle ay rıca Türkiye'nin dahli deolduğu için, Tıır kiye'de koııuyla ilgilenenlere hem yeni bilgiler hem de yeni bakış açıları öneriyor. Ökunmaya ve Türkiye'deki durumla kıyaslanmaya değcr. Bu arada ekonomi basınının yakından tanıdığı bir uzman olan Taylan Dogan'ın Avesta Yayınları arasında yeni çıkan "Savaş Ekonomisi" (2) başlıklı kitabı, hem bir aydın sommluluğu gereğı Kürt mese lcsinin siyasi boyutuna değiniyor, hem de ayrıntılı ve istatistiklere dayalı teknik ana lizler sonucunda, Kürt meselesinin çozüme ulaşamamasının ülke ekonomisine vcrdig'i ağır zararı anlatıyor. Doöan'ın Cîümı ük Biıii^i'yle ilişkiler, dış borçlar, enflasyon, eroin ve 1 ürk ekonomisinin değişik aktörlerinin "düşük yocunluklu savaş"la ilgili ekonomik tavırlarını da rakanılara dayanarak anlattığı kitabı, Bozarslan'ın çalışmasının Tiirk ekonomisinin iç işleyişiyle ilgili bcilümle rini ayrıntılı biı şekilde zenginIcştiriyor.Tüm yurttaşları ve ül kenin tüm kurumlarını olıımsuz bir şekilde etkileyen Kürt mcsclesinin çözüme kavıışmamış olması konıısıında yapılan bu tür çalısmalar önümuzdeki döncmde de devam ederse barış için hiç olmazsa ilk aşamada teorik olarak umutlanmak için yeteri kadar neden oluşabilir." (*) Economic des guerres civiles, F. fcanetJ(]Rulin, HachettePluriel, Paris 1990, 59} p., 98 FK1SBN: 2.01.278788.6 (1) La Question KurdeEtats et minorites au MoyenC )rient, 1 lamit Bozarslan, Presses de Sciences Po, Paris 1997, 383 p., 228 FF, ISBN: 27246 07171 (2) Savaş Ekonomisi, Taylan Dogan. Avesta Yayınları, 19X8, 166 s., ISBN: 9757112437 K İ T A P S A YI 4 4 8 Ozcllikle Susurluk gıbı zcngin ama heni'ız belkı de sadece yüzde 3ü'u bilinen bir örnek var iken, kitabı okurken, Mozambik'tcn Lübnan'a hatta Peru'dan Kam boeya'ya kadar dünyanın di£er bölgelerındeki savaşlarda cereyan eden olayların, kurulan baölantılarm, süren gelişmelerin Türkiye'de de her gün gazete manşetlerine zaten yansıdığını görmek olası. Yine de kitapta yer alan "Rürdistan: Sa Türklye ve K. Irak'ta savaş ekonomisi Küçük boy 593 saylalık kitapta toplam onbeş makale yer alıyor. Sınıı Tanınıayan Doktorlar adlı insani yardım kuruluşunun Araştırma Bölümü sorumlusu Françoisjean ile Fransız Savunma BakanhğVnın eski danışmanlarından Paris Siyasal BilgilerOkulu'nun hocalanndan Dr. Jean( ~hristophe Rufin'in derlediği kitap, I 'ransa Dışişkri ve Savunma Bakanlıklarının birlikte oluşturdukları Savunma Araştırmaları Vakfı'nın desteğiyfe Hachette Yayınevi'nin Pluriel dizisirıde yayımlandı. Girizgâh SAYFA 12 Gerek VM; ten bu yana gerekse Berlin Duvan sonrası çatışmalara baktığtmızda bunlann buyuk bir kısmının ıç savajlar olduğunu göruyoruz Bu savajlan tahlll etmeye calısan siyasal blllmcller cogunlukla söz konusu çatışmaların ideolollk, siyasal, etnlk ya da dini boyutlarını ön plana çıkardılar. Tum bu boyutları etkıleyen. tum bu nedenlerle doğrudan ilisklsi olan, hatta bu nedenierin dogup gellsmesini sağlayan bir ba$ka alan olan. ekonomi ise şlmdlye kadar yeterince ele alınmadı. C U M H U R İ Y E T