Katalog

Ihsan Benimle Calısır mısın? Ihsan Kudret, "Ihsan Benimle Çalışır mısın?"da bir portre çiziyor. Bir mozayik tablo bu. Kimi taşı altın, kimi taşı kapkara... Bu mozayikte görünen Cumhuriyctimizin KÜİtür tarihinin tle bir yansıması. SENNUR SEZER umhuriyet'm 75. yılındayız. Çeşitli değerlcndirmeler ycr alacak yazilı ve gorscl basında. Çoğu "nereden nereyegeldik, ilerledik." havasında olacak bu anlatımların. Diındcn bugüne değişcnler daha çok Osmanlı îmnaratorluğu'yla karşılaştmlarak yan sıtılacak. 75 vılın kendi içinde bir karşılaştırması yapılmayacak, genellikle. Bu tür kıyaslamalar için, mcraklısı, anılan okumak zorıında. Ihsan Benimle Çalışır mısın? yakın tarihimı/ için önemli ipucları taşıyan anılardan biri. Ihsan Kudret, eşi Cevdet Kudret ile günlerini anlatırken "Cum huriyetimizirı en çalkantılı varım yüzyılı"nı da yansıtıyor. Cumhuriyet kuşagı diye anılan bir kuşagm düşleri, amaclan, ug'radıkları kıyımlar, yaşam koşullan somııt olaylarla ycr alıyor thsan Kudret'iıı anılannda. (îcrçck kişilcrin bu olaylardaki yeri ise kitaba bir cumhuıi yct tarihçesi kimliği ka/andırıyor. 1918 yılında dogmıış İhsan Kudret, Kayseri'de. öğrcnimini fiscson sınıfakadar tstanbul'da sürdürmüş. Mezun oldugu Kayseri Lisesi, Cevdet Kudret Solok ile tamştlgl ycr. (Cevdet Kudret Solok, liscnin edebiyat ögretmeni. Otoriter bir öğretmen. Sevilip sayılıyor. îjair oluşu ögrencilerini bir başka tiirlü etkilcmiş. Ve Ihsan I lanını, lisedeki son sınavlarını da vcrdig'i gün oğrctmininin şu sorusuyla karşılaşıyor: "ıhsan benimle çalışır mısınr'" Bu degişik bir evlenme teklıfi dir. Kitap bu çarpıcı noktadaıı başlıyoı. thsan Kudret, anılarını biroykü kurgusııyla düzenletniş. Okıırun ilgisini böylece ilk satırdan son satıra ayakta tutmayı başanyoı. "Ihsan Renimle (Çalışır mısın?" daki anlatını ve kurgu, geri dönüşler, daha doğrusu ileri ve geri sıçrayışlarla kurul rnuş. Ustaca altı çi/ilen ayrıntılar, arılatılan yıllarm özelliklcrinı vurguluyor. Or neğirı ]936 yılının Kayseri Lisesi'ni ve okullardaki kızögrencioranını: "Okulo yıl karma olmuş. Son sınıl edebiyat bölıimiindciiç kızögıenciyiz. Uçümüzübiı arada ön sıraya oturrtular." Yeni başlamış kızerkek karısjik lise öğreninıi öğreneilcrin aılelerını olumstız etkilememis: "Kentin varoşlarına yapılan günübirlik gezilere kı/ ö^reneiler dc katılıyor du. Aileler kı/lannı bu gezilere rahatlıkla bırakıyorlardı "Kı/ öğrencılerle (kı on sekiz yaşlarındadırlar) erkek öğrenciler arasııula yakın bir arkada^lık vaıdır Bu arkadaşlık kültıirel bakımdan K<'libtıritidir: "Krkek öğrencılerden Nedim'le Selçuk yakın arkadaşlarım. Ikisi de cok kitan okuyor. Beğendikleri kitaplan bana da veriyorlar. Derslerimın dışında ilk kezbir şeyleri)kumayabaşladını." Ihsan rlanım.yineııstalıkla, Nâzım I likmet'in şiiriyle ilk kez kaı^ıla^ı^ını anlatırken, o yıllarda şıır kıtaplarının "Kayseıı'ye ka dar" geliijitıi, satılı^ını sıküjtınveriyor. Li sede Nâzım I likmet'ı tanımayan tek ög rencinin kcndisi oluşunu da. Kitabın burasında, yazarın daha önce kız öğrencilere ailelerin duyduğu giiveni anla tırken sortluğu soru sessizce st>rulu yor sanki: " Ya şimIhsan Hanım'ın ailesi ve ait olduğu toplum katmanıyla, Cevdel Kud ret'ın toplumsal sınıh birbirinden farklıdır. Birı zamanla yoksullaşmışsa da oldukça varhkJı bir aile. Digeri savaşlar, 7.orunlu göçlerle yoksııllaşmif, yoklıık sınırında. Bir yanda "hoppala bebek" büyütülmüş bir genç kı/, öte yanda ynkhıkları tanıyan, para sız vatılı okumu.ş bir delikanlı. thsan 1 lanım, bu sinıfsal farkı yine çarpıcı bir biçimde, iki ailenin karşılaşmasında anla tıyor. Aileler kar^ı karşıya gelmeden geı ç.cklcşmiştir iki gencin evlenmelerinin onayı. Yapılan araştırmalaı, soruijturmalar olumlu sonııç vcrmiştir ama "kız ta ralı" yine de delikanlının ailesi ile tanıs.mak istcr. Adreslcrı bıılunıır: "Cînlece giıııiz gün gekli. llepiıniz özenle giyin dik. 1 tikmer Te\/em renanl argenre (gümüş renkli tilki kürkü)sini omuzuna atmayı da ıhmal etmemış. Anncm saten şapka.sıyla şık bir hanımefendi. Adres elimizde taksiye bındik. Davutpaşa semtı ne geldik. Arıayoldan içcrilcrc doğru birkaç koşo ıtondııkren sonra Kasap tlyas Mahallesi, Odalar lci Sokak'ta 12 No.lu evın oniındeyız. !ki katlı, bir tarafa doğ ru az da olsa yamulduğu gözden kaçmayan evciğin kapısını tıklattık. Bıraz sonra kapı açıldı. Karşımızda pembe beyaz, fersiz gözlerle yüzümüze hayretle bakan bir ihtiyar. Aydınlık yüzüne çok yakışan uçuk mavi yemenisini basının arkasından dolandırıp tepcsinde düğTımlemış" thsan Hanım, ayrı yaşam bicimkrini, gülmecc yanını vurgulayarak anlatır. AlıAbidin Dino... thsan Hanım, bu kişileıi ve aileleri, çarpıcı bir iki çizgi ile tanıtı yor. Sonra ekliyor: "Başımıza ne gelııse gelsin, siyasi sıkıntı, geçim derdi ne olıır sa olsun neşeli, dinamik, yılmayan, umu dunu yitirmeyen, her şcye değin kahkahası bol gençlerdik." 194O'Iı yılların Ankarası'ndan bir gö rüntü de bu kültürel çevreyi tamamlıyor:" Yazları Gazi Çiftliği'nde Karadeniz lıavuzunagiderdik. Bu havuz Karadeniz biçiminde yapılmüj bir yüzme havuzu. Trampleni bife var. Küeük (,'oeuklar için sığ yeri var. Mayolanmızı giyer, havlula rımızın üstüne uzanır, güneşlenir, sonra da yüzerdik. 1 liç kimsc başımıza üsüşüp kadın scyretmezdi. Bu toplum nasıl böy le uygarlaşmıştı!" Bu her şcyc karşın iyimser yıllar çok sürmez, siyasal baskılar, işten çıkarmalar, üniversitcdcn uzaklaştırmalar. f^cvdet Kudret de öğretmenlikten almıp, devletin yayımladıöı, bir ansiklopediye verıl miştir. İhsan Hanım da Merkez Bankası'ndan ayrılmış, aynı ansiklopedide dıi zelti yapıyor. Cîeçim zorluğu.. Ve Türkiyc'nin degişen siyasal ekonomik görün tüsü.. Bu görüntü yine ustaca mizahla ışıyor:"(...) bir akraba bir baska akraba ya denıiş ki, 'Cîcçcn gün yofda thsan'a rastladım. Ustünde soluk kötü biı pardösü vardı. Pejmürde bir halde. Ben inanmıyorum Rusya'dan para sudırdıklarına.' Duyunca kahkahalarla gülmüş tük. Namusumu/u kurtaran pardösüm de tare grisi fitilli kadifeden bir giysi idi. Pek de severdim." thsan Hanım, (levdet Kııdret'ı, birdo nenıin Türkiyesi'ni ustaca anlatıyor. Bu ustalıj^ın bugüne kadar başka urünlcrde görünmediğini düşünüyorsunuz. Bir ara başka bir adla hem röporta) hem de (iy kü yazdığını ögreniyorsunuz. Kitabın bir yerinde. Celile Cem adını kullanmış tlı san Kudret bu yazdıklarmda. Yon ve Dost'ta yayımlanmış yazdıkları. Takma ad kullanınunda, kuşkusuz, eşinin unünü basamak etmeyiş var. Kimlığinı kinı se, yayımlayanlar da öurenmemiş zaten. Ama Cevdet Kudret de bu konınla ko nuşmamış eşiyle: "Bir yandan Yon'de yazılarım, bir yanda Dost'ta öykülerim basılıyor. Cevdet'ten ilgi bekliyorum. Ne iyi, ne kötü gıkı çıkmıyor. Artık kalemim kâğıdın üzerinde eesurca yürümüyordu. Bifirim o hep kusursuzu arardı. Hele söz konusu karısı ise." thsan Kudret, İhsan Benimle Çalışır mısın?"da bir portre çiziyor. Bir mozavik tablo bu. Kimi taşı altın, kimi taşı kapkara... Bu mozayikte görünen Cumhuriyetimizin kültür tarihinin de bir vansımasıdır. • thsan Benimle Çalışır mısın?/ Aııılar/ \h\an Kudret/ Inkılâp Kıtabevı/ 144 ı Ihsan Kudret'in Cevdet Kudret'e ilişkin anılan C Farklı aileler şık olmadığı yer minderinde otuı ulmaktadır Cevdet Kudret'in anasinın evinde. Mangalla ısınılmaktadır. t'eyzesi, ona kahvc nişirmesıni söyler: "Ilikmet teyzem, İhsan, kahvcyi sen pişir' deıli. Ben, ömrümde kahve pişirmcmiştim. Başa gelen çekilir. Daracık eteğimin ieinde, zar zor oturduğum yer minderinden zorluk la kalktım. Mangala yaklaştım ve zorla çöktüm. Kahvıyi pişirdim. Köpüklii mü oldu, köpüksüz mü anımsamıvorum. I lerkes tedirgin." Dıırumıın trajikomik durumunun nedenini ta baştan söylemı^tir thsan Kudret: " Yüzyıllar boyun ca sürüp giden iki sınıf farkının ele geçmez bir tablosunun figüranları olup çıktık. Giyım kuşamımızla, halimizlc, tavrımızla." Aralarındaki sınıl larkı, yetişme aynlığı, Cevdet Kudret ile Ihsan 1 lanım'ın evliliğini olumsuz etkilcmcz. Bu belki de o yılların gençliğindeki bakış açısından. Çevrelerinin dönemin entelektüellerinee oluştuıulması da başka bir uyum nedeni. Cevtlet Kudret'in yetinen, thsan Itanım'ın atak kişilikleri ise kendince bir denge oluştıırııyor. Kayseri'dc başlayan evlilik, Cevdet Kudret'in Ankara'ya Devlct Konservatuvan'na diksiyon öğretmeni olarak atanmasıyla Ankara'da siirüyor. thsan Benimle Çalışır mısın?'da bıı kon servatuvaı ve kültür cevresi deyer alıyor: Yaşar Nabi Nayır, Sabahattin Ali, Niyazi Berkes, Behiee Boran, Adnan Cemgil, Muvaffak Şeref, Ruhi Su, Pertev Boratav, BIP portre Çalışma yılları Cevdet ve Ihsan Kudret nlkâhtan sonra, 1937. Kudretler altı aylık bebeklerlyle (yanda) Ihsan Kudret ve Slret Aybar CUMHURİYET KİTAP SAYI 448 SAYFA 10