Katalog

VECİHİ TİMUROĞLU illi.ım Bııtler Ycats (1X651939) , İrlandalı Ingiliz şair ve yazarlarmın en önemlilerin den biridir. Yeats'in "Kssays" (Denc nu'lcr) adlı yapıtı, sık sık başvurdıığuın kaynaklai'dan biridir. Şiirin sorunlan ü/.erine, köklii diişüncclcrc rastlarsınız bu yapıtta. 1924'te yayıınlanan "F,ssays"indc, insanı derinden kavrayan bir ya/.arla karşı kaışıya oldugunıızu, henıeıı fark edersiniz. "Kssays"in bir yerindc, "Tutsakların en güçsüzleri biIc / Yennıek için giiçlii tutkularla doludur" der. (Yeats, Lîssays, p.24, Loııdon 1924). W.B. Yeats, yengiyi kahul ctmcyen insanın ruhsal durunumu yansıtı vor btı di/elcrinde. Sanırım, insan rııluınıın bıı derin yapısıııı vansıtırken kullandığı aıaç "şiir"dir. Sıırın, insana tattırdıgı yiiec haz, hcrh.ılde bııdur. lıı san, en bııruk anlaıııula, kcndisini ve ııilmis saydıgı dönemlerinde, güzel l)iı şiire dalarsa, cn coşkulu duygularla do natılır. Hcr iıısanın üzerindeki ctkisi budıır demiyorıım. Ama çoğunca böyledir. Kuşkusuz, şiirin böylc bir işlevini saptayabilmek 11;in, şiirlc, vakın ilişki kıırmak gerekir. Ycats, "Outobiographies'indc (p.181), şiir yordamlarıyla nasıl ılişki kurdıığunu, şiiıic insan arasında ilişki kurdLirnıanın yollarını anlatıyor. Bıı konııda, çok saygm bir yer cdinnıiş olnıalı ki, döncmin öncmli şairleıinden William Morris, Yeats e, "Benim şiir tarzımı yaz" dcmiş. Özyaşanıöykiisii'nde, bunıı açıklıvor. W Suna Aras'ın iki şiir kitabi: "Tay Dedim Cız Dediler" ve "Hamur Ana Öldü Yaşasın Kral" Suna Aras, en çok umut ve aşk üzerinde cluıııyor. Seçkin temalan bıınlar. Kuşkusuz, özgürlük, yargısız infazlar, kayıp insanlar, e/ik çocuklar gibi toplumsal sorunlan ertelemiyor. Ancak, umut ve asjk üzerine yoğunlaşıyor. Prometheus, insanlara ateşi ve umudu sunmuştu. Ancak, "umut", bir sözcük olarak tleğil, nesnel bir gerçeklik olarak sunııl cluğunda, toplumsal gelişmenin itici gücü olur. Yoksa, rakirin ekmeği olarak kalır. yctişcn ozan, doğaçtan söylemc yctcnc ğini yitirip dc, dilini kişisellcştirirsc, şair, yani bilinçli söz ııstası olur. Dogaç tan anlatınıın şairc kazaıulıracağı ya rarlar vardır. Bclki, daha clvcrişliıliı, ama yeni rcnkler, yeni coşkular, ycni kanatlar, kimi kez ('cmal Sürcva ıım IVrtcv Naili'ye dayanaıak söylcdiği gi bi, şiire diişıııan durııma gctircbilir gc reçlerımizi. Yeri gelmişkcn bir ılurumu belirtıııck isterinı! Barı'da, halk şiiri, I lıristiyan olmadığından önemsenme miştir. Sanırım, Anadolu'da da, halk şiiri Siinni olmadığından öncnıscnmcdi. Osmanlı, âşık şiirini gcvezelik olarak algılanııştır. Suna Aras, "Gözlerin ki yalnızlığım", "Yürümeyi özledim akşama düğru / Çeşmeye giden kızlarla" gibi, şiırın bcklcdiği yalınlıkta dizclcrı, agır lıkla kullanıyor. Işte bu ılizclertlc, ya şanmışın öyKİisii olduğundan, dil kişi scllcşmck olanagını bulnııış. Yaşanı, karşıtlaııyla yansır, tliiz dcgişimlcr, sa nata diişıııan görüniiyor. Suna Aras, dizelcrindc bıınları vansıtırkcn ö/cn göstermiyor. Karsııları vc diiz değişinı leri nerede, nasıl kııllanacagına kaıaı veremiyor. Bir şairin, di/.e şairi olması koşııl ılcgildiı. Ahmed Arif, "Mısra benim namustımdur" dcr. Di/e, Alıııied Aril'in naınıısıı olabilir, ama bir başka şairin aracı olmaktan ilcri gidcnıc/.. Bıı, bir tııtum sorunutlur. Ama dize, dildcn belirli biçimdc yararlanmayı sürdüıdü ğii sürcce, şiirin bir öğcsi olacaktır. Koşugun (nazmın) , hcr zaman vazgcçil mez ögcsidir, ama şiirin de kolayca dışlayacağı bir ö^c olarak görünmüyoı. Şiiri, tlizcdcn kurtarmak için, dildcn yararlanma biçiminde bir ılcğişiklik yapmak gcrekeccktir. Suna Aras, ycrel ağızlardan yararlanırken, bunları iyicc düşiinmclidir. Sanırım, bunları diişiin diigündc, güzelliklcri, insan tloğasına dalia çok yaklaştıracaktır. "Götürdü deli yellerin kalmadı yar kokıısu / vitik oğullar arttı" gibi sagiıklı algıla maları, özgünlük adına bozmavacaktır. Belki, "Deli yellerin götürdü / Kalmadı yâr kokustı" dcmenin rahatlıgına kavuşacaktır. Şair, şiiri bir söz ustalıgı olarak elc almalıdır. Ozgün şcyler söy lcmek hcvesine kapılmak ycrinc, konıışulan dilin zcnginliğini yakalamaya ça lışmalıdır. Yaşantıdan kopıık soyut sözler, şiiri zayıflatıyor. Dil üzerine diişün mek, araştırmalar yapmak, şairin ycni dizelcr yaratmasına yol acacaktır. "Bu sokak bu ev bu kapı / Sclam verdiğim boyacı / Bahçede erik ağacı / USKÜdarlıydı" gibi dcyişler, bir şairin sesi gi bi sarsıyor insanı. Böyle dcyişlerle, şiirle halk arasında bir uyum sağlayabili riz. Şiirlc halk arasında bir uyum olmamasının nedcni, dil sorıınudur. Suna Aras, cn çok umut ve aşk ii/crinde duruyor. Seçkin temalan bunlaı. Kuşkusuz, özgürlük, yaruısız inhızlar, kayıp insanlar, ezik çocııklar gibi toplumsal sorunlan crtelcmiyoı. AncaK, umut vc aşk üzerine yogunlaşıyor. Promctheus, insanlara ateşi ve ııımıdu sıınmuştu. Ancak, "umut", bir sözcuk olarak dcgil, nesnel bir gcrçeklik ola rak sunııldııgunda, toplumsal gelişmc nin itici gücü olur. Yoksa, lakiriıı ck ınegi olarak kalır. Umut, kökeni görul mcycn bir tasaıımı, imgclcm yoluyla somutlaştırır. Özgürlük, hcr iıısanın gereksinimidir, ama bugiin, insanııııı/ bu temcl hakkını kullanamıyor. Saiı, özgürlüj*ü, düş ülkelerindc dalgalandırarak, bir esenlik yaratır, iıısanın bo yun egmcmc bilincini olııştıırıır. Bıı, diişiin gerçcğe dönıişmcsidir. Uınıı ılıın, erc kemiğe biirünnıesidir. 1 Imııtlu bir şiir Suna Aras'ın şiiri, gclişnıcsını bekleyeceg'iz. • Hamur Ana Öldü Yaşasın Kral / Stı Yaşanmışın öykiisü Sıına Aras'ın iki şiir yapıtını okuyorunı: "Tay Dedim Cız Dediler" (Broy Yayın.ları, Istanbııl 1994) vc "Hamıır Ana Öldü Yaşasm Kral" (Pencere Yayınları, Isranbııl 1997). Daha önce, Beksav Yayınları arasında çıkan "tki Arası Yalnızlığın" adlı yapıtını okumuştum. Suna Aras, adınıa imzaladığı bir kitabma, sıınıı olarak "Bana mavi bulut gönder / Beyaz ccplcri olsun" di/.clcrini yazmış. Bulııtların cepleri mavi göründü bana. Bıı yüzden, Yeats'in sö/.lcriylc ba^ladım snzc. Bcn, şiirin içcTİgiylc bi^imini biıiiktc dü^ünii riinı. „ . . , Okıırken dc bu iki ögcyi birliktc kavramaya çalışırıın. Jjair, yansıttı^ı tcmanın içcıigini dıişıinccsiylc ya da algı ladığı durunıla, ncsncylc olııştıırıır. Tıınanın dııyıısal yanı, nt'sncnirı biçim lcnmcsitlir. I Ii<; kirnsc, şairc, ncden bıı tcmayı aldın, ncden böylc bicimlcdin diye soramaz. Oncmli olan, yapıyı nasıl kurduğudur. Yeats'in ilk yordamı (tarzı), güçsiiz tartımlar (ritimler), cizgidışı belirsizliklcrdir. (), şiiıirun cstctik yapısıııı, yaijantısından çıkardı. "The Wanderings of Oisin" (1889), ilk şiir yapıtıtlır. Bu yapıt, İılanda şiiıinin ycniden canlandırılmasulır. Irlanda Kcltlcri, pa gan tcmaları, Saint Fatıick'c baöıntılı serüvcnleri, nııu bcslcyen kaynaklar oldu. Yeats'in aradıgı, di/.eyi yaratan sesti. Irlanda Keltçesinin ((îactic) ycrel sözcükleri dcğiKli. Işe, buradan başlamamın nedcni, biıcok ^airimizin, yazarmıızııı lıalk clilini kııllanma istcnıindc izlcdikleri yolıı bcliı leıııcktir. Ses aramakla, sozcük aramak arasında, bir ^a iı için çok önenıli bir ayıııııı vardır. Sıı na Aras, Ijitlır vc Azcri yöresinin konıışma dilindcn yararlanıyor. "Tay Dedim Cız Dediler", yapıtınm adı. Bu aıl bilc, yercl bir dcyimdcn alınmış. Kcnıli kişiligini öne siireıılcrc, lıcııüz kişiliğinin okışmadığıııı bclirtnick için süylcnir bıı dcyim. Kısası, "varım, artık yetişkinim dedim, hayır henüz erken dediler" dcmektir. Bu ya|iırta. ycrel si>/. ciiklcrc çıık yer verilnıİ!}. "Canset, seri darda, kil y i y e r i m " ( l l e y c a n ' d a n ) , " g ü n a h s a r l a r , y e d i levin a c ı l a r " ( B i r Yıldı/da l'iinnMa'dan), "kezap kırılmak, kömeyin di/.inin direnci" (Aııası C U M H U R İ Y E T KİTAP SAYI 4 4 2 Bulutların cenhesi mavi (jeorge Thomson, scslerin pcrdelerine vc tonlarına, tempolarına göre dizilmesinin, fizvolojik kökcnli olduğunu söyliivor. Bu sav, bıı yazının konusıınu aşar. Ancak, bildigi miz başka bir gerçek var: Dinscl törenlerdc, şölcnlerdc söylcnilcn ilahileıic türkülerle şiir, müziğin özü, müzik dc şiirin biçimidir. Cüdcrek, söz çalgılı sestcn ayrıldı, ama sözcügü oluştııran scslcrin vurgularından örülü e/giden aynlamadı. Kısası, tartım, şiirin biçimı içinde ycr aldı. Aşıklar, o/arılaı, turudolar, şamanlar, şölerılcıdc belli söz kalıplaruu kullana rak önceden varalılmış imgeleri yeniden söylüvordu. l',n yeteneklilcri, dcğişik toplufııklar önünde, üretilmiş söz kalıplaruu biraz dcğiştircrek ycniden yaratma yoluna gitmiştir. Kısası, halk şairi, toplıımsal yaşamın bilinen törelcriııi, sürcçlerini kapsayan öıneklcri, üretmc öğclcrini bir araya gctirir, bölümlcri birleştirir. Yazılı gelenck içinde Şıırin yapısıııı kurmak yım Ben Dünyanın'dan vc Şiirim Sensin Aslında'dan, s.21). Bu öınekler çoğaltılabılir. Suna Aras, bu sözcük leri bir ses için aramtyor. Dizenin miizİKscl ctkinligini artırnıak gibi bir aınacı yol Salt, özgiinük olsun istiyoı. Yeats'lc sözc başlayışımın gcrckçesi bııyılıı. Ycats, "Müzik bicimleriyle, konuşma arasındaki ilişki, sanatsal yaratım için olduğu kadar, bilimin de araştırma konusu olacaktır" diyor. Ye rel sözciiklcrle kuıulııııış deyişlcri dcğil, ilkcl söylcyiş biçimlcrinin rnü/.ikscl dcgcrlcrini araştırmak gerckiynr. Bcdri Ranmi'nin sjiirlerinde, tiirkiilcrden almmış dizelcr, orgeler (motif), imgelcr vardır, ama tüıkülerin tartım (ritinı) incelikleri yoktıır. Bu yiizden, o ijiir, zayıf bir şiir olarak kalmıştır. Şiirde, dizcnin müziksel ctkisi, tartım yoluyla artırılabilir. 'I'aıtım, cn genis, anlamıyla, pcrdesi ve tcmosu, bclli aralıklarla düzcnlcnmii; scslcr dizisi olarak tanımlanıyor. Suna Aras, Sanar Vurdatapan'ın tutuklanmasını protesto eden sanatcılar arasındaydı. na Aras / Pcııccrc Yayınları/ (>2 \ SAYF A 7