Katalog

sanlığı da uygaılık tarihiylc boztılmıı.ş, haslalanmı^ s.ıyar. Hizim loplımuımu/ isc"iireiinı ili^kikıindeki çaınıklıgın dı şiıulii (.. ) ılin kökcnli hasi.ılıklaılada do lııclıır." "Ya/aıiık kadaı siyaset diisüıue leriyle içiçc büyüyen" hir kıışaktan olan Leylâ Erbil, hu hasta toplumu ve lıasta toplunıun sakatlanmış kişilerini doğruıhın irdelcmeyc Gecedc (1968)'dcki öy külenndc ba^lar. (Vlagmda çogunlııkla bır kadınııı bıılımduğu bu öyküleıdeki clc^tiıcl irotıik hakı^, benıe Tuhaf Bir Kadın (197 I) vc Eski Sevgili (! 477) ilc gcııiijk'yerck taı ilıscl bir dönemi kansar. Karanlığın Giinii (198"?) vc Mektup Aşkları (1988) ileyakın tarilı dc'Erbil'in süzgeıinden geçecek, dcğcrlendirileccktir. Ben bii önemli bcşliden, son günler de yeni hasınu yapılan Tuhaf Bir Kadın vc Eski Sevgili üzcrindc durnıak istiyo rum. Tuhaf Bir Kadın, yaklasık 19501970 dönemine tarihlencbilecek bir dönemin anlatısı. Yaşadığı kalıpları kırmak, değiştirmck vc değişınek istcycn biı genç kı zın ailc vc arkadaş ilişkileri çerçevesinde anlatılan öyküsündc, sınıflar, değcr yar gıları vcaydın yanılgıları da sorgulanıyor. Kendi kişisel sorunlarını aşamayan, ai lc kisjleıinin de lıalk olduğu gerçeğine varamadan, soyut bir halkı aydınlatmak sevdastna tutıılan gcnç kadın, tcorilcrinc tııtkun oldıığıı kişiferi düşscl aşıklar olarak algılamaya başladığı bir bunaltı ya varacaktır sonıında. Entclcktüel çevrcdc cijitlik tutkusuyla meyhanelerde ye ralışınm yanlış değerlendirişiyle başlayan yalnızlık çemberi, piyanosuyla göç tüğii gecekondıı mahallcsindcki scyirlik ncsne olıışııyla tamanılanacak, kadın olmaktan kişi olmaya bırakılmayışı, çöziimc ulaştıramadığı cinscl soruniarı onu sanrılara götürecektir. Leylâ Erbil, Tuhaf Bir Kadın'da, toplumun değer yargılarının lanusuna kapa tılmış Nermin'in çcvresindekileri dc amansı/ca yargılar. Gördüklcri her ka dıııla ilj'jli LİIIM'I lanic/ilcr invtcn va/arı^i/cr takınıı, cnu'kı^ı oklııgıınıın .ıvıi'dın da olmavaıı cmckçi vc ya^aınını (,'cvıcsi ncgnıc dii/cıılcmc, goıiiıııi^ü kurıanııa pcşiııdi'ki kadınlar gcr(,ckliklcıiylc sap taiKİıkjaıı laıilıi aijarlar. (îtıniımii/f gclirlcr. ()ykiı, s.mki vcniılcn vcnidcn ya ^amııaktadıı. Eski Sevgili ık'ki iki ıı/un övkii, Ikınak vc I'.ski Sevgili, Tuhaf Bir Kadın'a ck lcmlcıu'ick, onıı ramamlıvor. Eski Scvgili'nin Nigaı 'ı Tuhaf Bir Kadın'ın bır (,c^itlcmcsi. Eski sevgili Salih dc Halit'tcn (^i/.gilci1 tasıvor. Sevdanıi) sinılsal uzaklıklaı ı a^maya yctmcınesinin dc acı bir alayla yerildigi bu anlatı, entclcktüel Vevrenin, onun ilericilik kurtıntusıınım ıla ironisi. 1971 12 Mart'ının bir vaıısıması . ()ğlıınıın gerillalara katılısıvla rııhsal dıırıımıı sarsılan ya^lı kaılın, onun ko nu^nıalarını, tııtuklaııısını ve vurıılusunu anımsar. Aneak bu anımsamalaı, yiinıi^ zilıin düzeni yü/üiKİen kimi ?aman diışler kımı zanıan kâbııslarla içiccılir. Hep kendi durumunıı kurtarmaya alışık, iç giidii nitcligi kazanmi!; ö/savıınması, kimi zanıan aııalık duvgulannın üste çıkıçyl çatışmakra, birbirini tııtmaz sözleriçi c lc (jcktiği ıızun söylcvc traji koınik bir nitclik ka/andırmaktadır. I.eylâ Erbil, Bunak'taki kadınııı dü^ ve kaıabasanlarının başına eklcdiği rcssam adlarıyla, çizdiği tablolara ayrı bir kimlik kazandırınakta: "(PabloPıcasso) Madenden birzargibi gergin gök. Durnıadan dönen bir uğııltuyla, nir sesle yarılıp saydanılaşıyor: 'Oğlum o, o bcnim oglum!' Ses iniyor gök katlarından, criycn zarın altıfıdan arcş tarlaları görülüyor, gök korları nı bozkıra savurııp kavııruyor dagı taşı, nc kafesi nc alayı seçebiliyorum artık her îjcylerin lıalilçc kendindcn soyuldıığtınıı, alcvlenip tııtustıığunu görüyorum. (lchcnnom bu, yanacağız. Biitiin günah kâr kullarcayır cayır yanacağız diyorum. Uğııltu dağı ra!ji kaldırıyor. 'Oglum o bc nim, o benim oğlum!' Atcş ten ve ışıktan körlcşen gözlcrinıc bir karartı oturuvor, aralıyoıunı kirpıklcncrcLİen çıktığı bclli olmavaıı kapkara ku^lar la kaplanıyor." Bir toplumun çif*lıgıdır Bıınak'tıı vükse lcn. Toplumsal bir bunalmanın karabasanları dır. Izlcri lıâlâ göı iileıı... Mtgırdiç Margosycuı'dan "Bilctimiz tstanbul'a Kcsildi" Âllahsız Kalem! Mıgırdic Margosyan üçüncü kitahınua Diyarbakırlılı^ını vc Ermcniliğini unutmadan, Diclc kıyılarından Ccnnct'c vc Cchcnncm'c uzanıyor, ustasına uzun bir selam sarkıtıyor, dar sokaklarda fırına gidip, okurların iştuhını kabartıvor vinc... RAGIP DURAN K rimi: (îökvüzü E.ski Sevgili'deki Biz İki Sosyalist Erkek Elcijtirmen öyküsii ise, Er bil'irıcdebivatlmı/.ııı katlın ya zar dcğcılcndiriijini, biı kez daha irdelcyişidir. Bu öykii, Zihin Kıışları'nda yer alaıı mctinlcr vc özclliklc Sovlcşi ilc okundıı guıiıla inanıl maz bir sonıutluk kazanıyor. /iliiıı Ku^lali, Leylâ Erbil'i okumak için ye ni biı olaııak. • Erbil. Tuhaf Bir Kadın adlı kitabında 19501970 dönemine tarihienebiiecek bir dönemi anlatıyor. adiı kıymet bilmez 'l'iirk mcdyaM, Maıaosyangibi,kitaplarıonlarca baskı yanaıı, ycpycni soluklu bir yazaıa haftalık KÖŞC vcriyor, sonra da ipsiz sapsız okıır mektuplarına yer verip kendi yazaıını dini fanatizme hedef göstcriyor. Margosyan ııstanın böylc halit salvolardaıı ctkilenmeyeeegini onıı ranıyan bılır ama yinc de hoş ılcftil, bu keııtli yazarına düşman gazete yöneticilerinin yaptıkları. Köşc yazangazctc yönetinıiokur iiçgenindeki bu Bizans oyıınu cereyan ederken ccnnet yeşili kapaklı bir kitap gcldi bizim buraya: "Bt/ctı>ı/n kodc<c kcuhlı&ı}« Kiralar, \cni yalnız bırakmak istcıncdnıı. Sahtr ya \abır" diyordıı Margos. flk kitabından bu yana sıkı bir Margos okuru olarak, kitabı hazmede hazmcde yavaş yavaş okudıım ki, hcm kcyfine varaymı hcm de zevki ıızun siirsün. Kitabın bizim bıırada başka okur adayları olmasına rağmcn... Y8P6İ bir 868 Bu üçüneü kitabın ılk ikisine oranla lı;i/ı laıklılıkları var: Gavur Mahallesi vc Söyle Margos Nerelisen'de kısa film scnaryoları gini gcirsclliği yoğun mctinler vardı. Ilk iki kitabın okuılaı ı, ilk sah nclcrde görsellıgi yine bulııyor Biletimiz'dc ama bu kcz, Maıgos'ım diline bir (/(7/^Ar/gclip ycıieşnıiş sanki. ( îecenlcrdehiryabancıgazetede Kahire'dcki kalı vclcrde öykümasal anlatan yaşlı anını lardan birinin fotoğrafını görınü^tüm. Biletimiz'i okuı ken o lotogral (,'ckildi ycniden. Margos amca, l^ir masanın üstüne konmus iskemleve oturmu^, elinılc bir kitap, araıla sııaıl.ı go/lııklcrini (,'ikarıp nargile ya da kalivc icoıı dmleyicile riııe bakıyor. LHıı Canıi'nin onıindeki kıırsülcrc tiinemii; Eınıenileı, Kürtlcr, Muscviler, Süryani vc Kcklanılcr ustıl ıısııl dinliyorlar kendi oykülerini. Arada bir, Enncni'nin l>iıi ya da bir I lıristiyan "Apc Margos, o kadının adı Mari dcğil I lavganus " diye tck/ip iddiasında bulu nuyor. ( îörselliğe^'ok cklenmi^. Jji\elı biıses, (,'ok yerel bir ses bu. Diıinotljirla aeıklanabilen yerel di'vimk'iin scsi Divarbakır sıcagı gibi iijine ı^lıyor okıırun. Dikkaı edılırsc Biletimiz'dcki öykülcıdc eijaıılamlı so/.ıükleı ı,ok sik gcciyor. Tekrarlar v.ır ıkidc bir. Yazı dilinden (;ok, günluk koııuşjna taızı egemcıı metinlcre. Nereıleysc Margos omzıına alnııs bir teybi, dolasıı ken 1 laın,a[)ck'de gizfiıe kaydetmı^ koııuştugıı hcrkesin ses vc ciimlelerini, arada hir \ııkla^tırmib agzına mikrolonu yorunı \e a^ıklamalar eklemişkasetc. Içkomı^maları bilekaydcdebileıı bir teybi vaı mış Maıgos'un. Sonra da lıarlinc dokunmadan (,öznıü^ banılı. Biz dc Tannnın okuı kulları olarak, okuyup Lİinlerkcn bu k.ısctleri vc baınl (,öziimlerini gitnıisi/ I)i\aıbakır'a, 1 Iavva Anaınızla Âdcııi B.ıbamı/ınyanın;i. Aras Yayınevi bi/c beılava bir hizmct olarak da İjnıcniee, lüık^c, Kiirtçy bılcn pek kalitcli babacan bir rehber vermiş hiz metimize. Çocuktan önce fırına gidıpctrah kolaçan e.debiliyoruz. Göğe bakıp Adem Tanrı zirvesine gözlemci olarak katılabiliyoruz. Biletimiz'dcki ikinci özellik, Margos'un Diyarbakırdiijina çıkması. Biröy küdc I Iavva Adem Tanrı iiçlüsiinün maccralarını, Margos, Antik tiyatrodaki anlatıcıların tarzıyla aktarıyor. Biz okıır lar da koro durumundavız çiinkii o kadar canlı, o kadar rcnkli ki Maıgos'un anlatımı, Halit Kıvanç'ın cn güzcl naklcn futbol nıacı ya da Eşrel $clik'in cn heyecanh gürcş karşılaşmasının naklcn yayını bilc yanında sönük kalır. ()kıır ıla kendini I Iavva ile Aılenı'in solıbetıni sürdürdügTı mekânda hissediyor. Mar gos, bu öykü.sünde övle inıe bir mizah la Allah'ı, Tanrı'yı, dini, kaılmı, erkegi anlatıyor ki, Diyaıbakır ^ivesivle "Ulecn cilansız" diyesi gcliyor insanın. Yarıbelgesel in edebiyat temsilcisi İkinci yeni öşkü yöresi isc bilctın ke sıklıği Istanbul. Sahil yolunu ve Kumkapı'yı tanıyoı okuı. Mıgınliç bclgcscl si nemacıların yaptıgmı yazınıla yapıyor nercdcysc. Bclki de belgesclılcn çok, "(iinema Dircct" tabir edilen Joris Ivcns'ın kuruınsallastırdığıyaııbelgesel tiirün cdcbiyattaki temsilcisi Margos. Olmüş bitnıis aııklı va da scvinçli bir gcçınişi sözcüklcı le lanlaiHİırıyor yazar. Margos'un Diyarbakır'ı bılmeyen tanımavan okuı laı ı ıla, artık bir an önceokıı duklarını görmck için bölgcye girmcye carı atıvor olsalar gerck. Biletimiz'e basiaıken bcnim beklcıı tinı baska övkıılerıli. Ipuçlarını Mar gos'un köşe yazılarında buldugumuz iki veni alan var: Doğtını kentinıleıı anadiliııi ögrenmek iıin genç yazınıla ayıılan Margos, yakl.ısık kırk vıl sonr.ı vcııiden Diyarbakıı a ılönmü^tü. Divaıbakıı Ke visited. ()ndan sonra biıkaç kez ılalıa gitnıiijti ana kcnline, kilnp iııı/alaınak, söylc.şilere katılnıak için, 40 vıl sonraki Diyarbakır'ı Margo.s'un döıdiıncii kiiabııula okuyaıagız herhaldc. Margosse verlcrin bu dörılüncü kitaptan bir basjka bcklentıleıi daha var: Anadolu'dan 1915 sonrası vani meshur/7///colavlarınılan sonra Marsilya'dan Lyon'a, Los An gclcs'ten San Fransisco'ya kadar vavılıp ılagılan Eııneııi kaçarlann çocıık ya da torunlannın Mıgırdiç öykiılcriyk" ilgili izleııim, vankı ve tepkileı i. • Bilclimiz lslanbul'a Kcsildi / MınırJ/t,Mıir^(>\\ıiıı •' ,\i(i\ Yıi\niıilıh KİTAP • II).1 \ SAYI 44 2 SAYFA 6 CUMHURİYET