Katalog

r Ama ote yandan buyuk şursel yapitların da 'duşuncc urıınıı' olduğunu bılıvorıı/ Şaırın bıı uzun u/adıya suren yoğunduşunu (medıtasyonu) duyarlılı ğını daha varsıl vapmış vc ona dana bu tıınluk vc daha guçlu, daha kararlı bır se rınkanlılık kazandırmıştır ()ğıetısel ıçe ııgın çok iKt biçımdc sergılcndiğı şarkılarında bılc, (orneğın, Asyalı (yobanın ) gerçcğın arauşma gııen şıır veı ıne avıın tu, lestrüı ve anı şını egemendır Bıı şıır ımgelem dunyasının mutluedıu yanılsa malaı ını aramaktan başka bır şev yapma tııaktadu Leopaıdı'nın şıııı burada, hıç olnıadık bıçımdc, kullandığı bıre bu hı taplar nedenıylc yureğınm devınımıyle tek vucut oluı So/ konusu hıtaplar çağrtşım ve çağrılar, soıgulamalaı yapmayı sağlar vt avunnıası ıçın geıukçe uluştu tuı Ayııcal ubını nın dedığı gıbı 'rııhun /amanlamasını duy.ırlı' kılmakta vc ıçsel yaşamm donum noktalaıının bclırgın lcşmesıııı saglamaktadır Bıı konuda buvuk eleştırmen şoylc yazıyor Sılvıa'ya şarkısmda olduğu gıbı. Bu şaıkı kıtasal oluşıımuyla Anılar'dan daha scrbcst bır şarkı olarak go/ukuı Bu •jarkı taın anlanııyla geıçek bır çağrışım şaıkısıdır Burada baştakı adın (yanı Sılvıa adı) urahnda kalabalık bıçımdc se vecuılıkler ve ımgelcr toplanır Ta kı yenıden uyanan anıların daha canlı ve da ha guncelleştırdığı hu/unlu sona varın caya dck Bu nedenlc kımılerının retorık nedcnı olarak saydıklan hayret ve sevınç ıladclerı, sorgulamalaı burada ve bır başka vcrdc hıçbır ıstcnccnın (ıradcnın) engelleyemedığı vc hcr ıstenccden bağımsız ola rak patlayıp ortaya çıkan ruhun scsını algılamamıza yar dımuolmaktadırlat Aynı şeyı Anılar ıçın dc soylcyebıhrız Ozellıkle o hauka bırınc ı kıta vı anımsamak gerck Hcı duıakta (paıısa) seve cenlık tumuylc anlatını kaza nırken ıuhun, bır başka anı ya da anımsatmanın beklenmedık biçımde ortaya çıkışı ıle esınlenerek bır dahakı SOIUK verıştc yu/unu gostcrmck vc ser gılenmck uzere yenıden sessı?lığıne gomuldıığu duygusu uyanmaktadır ınsan da Leopardı duşuntc şam değıl, yurek şaırıdır B17 dc boylc tanımlamak ıstıyo IUZ son Leopardı'yı Ama duşuncc bu umursu7 şıırın hamuıunu oluşturmak tadıı Duşunce ne denlı olumsu/, kararlı vc polemık olursa bu şıır o denlı guç lu, etkıleyıu vc sarsıudır Ve eğer ılk zamanlar Yalanlama ılc kıtabını nuktala mayı duşunduyse de yazgı, kıtabın Çol Çıçeğı'yle bıtmesını ıstemıştır. Bu şarkı son so/kıını soyleyen, manevı vasıyetı nı bırakan bırının tavrıyla yazılmışsa da yanı son kcz çağının karşısında ve çağı na karşi ınandığı duşuncelerını savunan bırının tavrıdır bu cn eanlı çıkii} nokta sım şau ın sahıp olduğu bu kararlılıktan kaynaklanan kcndını beğenmışlıkte dc ğıl dc, 'yureğının dcvınımı'ndc bıılmuş olması bır rastlantı değıldır Bır başka deyışle, onu varoluşun olası felaketı kar şısında katırtırnağına, \ol çıçeğı'ne yo nclttığı o ıncclıklı auma duygusunda aramak gerekır Leopardı 30 Kasım 1828'de Recana ti'de Zıbaldone'ye (Duşunceler Yumağı) şunları ya/ıyordu Bcnım u/un surc yaşadığım gıbı, ıçınde duyarak vc ımgeleyeıek yaşayan duy gulu vc ımgeleyıu ınsana dunya ve nes ncler bır anlamda çıfr go/ukurlcr ü ın san bır kulc gorur, bır koy gorur, kulak larıyla bır çan sesı duyar ama aynı zamanda ımgelem gutuyle, bır başka ku lc, bır başka koy gorur ve bır başka ses ışıtır Scylcrın butun guzcllık ve keyfı bu ıkınu mçımde ortaya çıkar I Iımın verıcıdır boylcsı yaşam (gcnelde boylcdır dc), yanı gozlcrın, kulakların, otekı orKİTAP SAYI 4 4 4 ganların yalnı/ca yankılarını algıladıkla rı basıt ncsnclerdcn başka Kır şey gorul mcycn, ısıtılmcycn vcduyulnayan bırva Vim sutuuııiK'K demek ıstıyorum Bu basıt fakat ctkıleyıcı bılgıdc tum Leopardı'vı ve şıııının buy ıleyıcı gu/cllıgtnıgorebılırı/ 'Duvmak' 'ımgelemek' gıbı anahtaı so/tuklcıdcn kalkarak kı bu so7cukler ka^ınılma/ ln(,ımdc 'anı lar'ı ça^ruştını, \ılt gcrcck duygusuna ula^ılır Bır başka dcviijlc, bırı du\ularıını/a hı tap cdcn vc aklmıızın kullandığı gcrçek ottkı ısckalbınıı/tlcn vc ım^clcm dunyaını/dan başkı bır şeye konu^mayan vc ınsanın (veyırın) bu tuı bığımsı/ yaıa tımı gıbı bıt ^cydıı Ama eğcı sahıu lırık gıuu bu olanus tu duygusal gııçtc saklıysa (Leopardı hcr turlu 'coşku' gıbı buııun dı u/un sıırclı olamayacagını bılıyordu) v cğer gcrçek lııık sanat an vcrcn gcrccMen uzak ve anıların akısında gı/lı yaııtıcı esınden oluijuyorsa, ku^ku vok kı bnylcsı bır s,ıır duygusal olma tehlıkcsıylckaiiji karsjiya kalacaktır Boylcsı bu tchlıkc Leopaı dı'nın ^ıırının hcr aijamasında soz konu suduı Leopardı'nm sanatını bu 'çıft ger çck' ıcındebu tchlıkelcrdcnkoruyan.de Vim yerındcysc, kcııdı kuıamsal ınancı olmu^tuı Bu baijka deyışk', ger^ek yaijam, nıhayet gıın ışığına kjvu^muij olan yaşam, o ortak vc duyulaıınıza konuşan yaşam değıl, otekı ya^anıdır, yanı ımge lcm dunyamı/ın ve ruhunui7un hcnuz bulgulanmamış bolgclcrınclc ver alan ya şamdıı Bu anlamda Anılar !?arkısını anımsamak yctcr Ltopardı şııre vc gıncl anlamda sanata ycnı bıı \ol acıyordu üyle bır yoldıı kı yarım yu/yıl ya da bıra? daha fa/la bır z.d man sonra, Marcd Proust, adı na Kaybolmuş Zıimanın Ara yi!;i dıyeccktı Başka bır ctmcıı daha vardı Lcopaıdı'nın saratını duygıı sallıktan kurtar.ın (gcrçcktc Loğu <,ağdaş şıırde vardır) c onu, teısı ne, şurın guclu arau durununa gctıren Bu etmcn şaırın 'olumsıi7' (negatıf) tav rı vc yapıtlarında erkın bırbıcımde ba rındırdığı vc hcr ınaıiLU tıı^ellığı yıkma ya ha/ır o ıdeolojısıdıt \ lcrjeyın bo$ ol duğuna, anlanısı/lıgına, dahası, doğanın duşmanlıgına ılışkın atı ama kararlı ınan cı Leopardı'nm son saıkıl.rını ozellıkle Karıntırnağı'nı buyuk vapın O7ellıklcr dır Bu son ^arkısı kesınlıkle cn etkılcyı cı veen anıştırıcı şıırscl mclınlcıeden bı rıdır Şarkıdakı muhakemtvc dayalı bolumlerleşıırelbolumlerçoktıtızveozenlı bır go7İe ayırt cdılcbılır Dıkkatlı bakıl dığmda ıkı bolumun bırbırıne sıkısıkıya baglantılı olduğu gorıılur Insan yazgısına karşı ılk ke? acıma duygusu gosteren doğanın sımgesı durumundakı çol çıçe ğı Katırtırnağına ılışkın go/lemlerındcn sonra evrenın merkezındc olduğuna ına nan ınsanın kendını beğenmısjığıne da yalı olarak scrgıledığı kıbı lı aptall'ğını k ım bılır kaçıncı kez mahkum etmcyc yo nelır Sankı Kopernık Dc\nmı, yuzyıl lardan bu yana ıdcolo)ik sonuclarını du yurmami!; gıbıdır Ve şaır Vc7uv'un pat lamasinı hu7unlu bır dılk aktardıktan sonra fınaldc ncrdeysc o 'yamuşak başlı katırtırnağı'nı okşamaya b^şlar lnsandan daha akıllı ve caha a7 kallcij olan katırtırnağı o katı ya^gısını kabul lenmı^ vc mutcvazı bır kahramanlıkla katlanmıstıı yazgısina Okıır bıı yapıtta yaşamın boşkığunun yaşana can veren antlarlanasılgıderıldığını vıolumsuzdu şuncenın ncclen olduğu atı gerçeklcrııı deolumsuzluktan fı^kıran şıırscl dılle nasıl tatlılaştığını gormcktcdır Şarkılar / Cıaı unto Leopardı / Ç evırcn Nccdcl Adahağ / Gunaoğan Yayınları /İ7(ls Dikenli divana uzanmak SERDAR RIFAT KIRKOĞLU u/vıl ba^laıında Psıkanalız oğrttısının I rcud'un oıi(.uluğuvle du^ıın sahnesınc ukması vc bu nunla atbaşı gıdcn sorunlu bırcvler ça gına adım atmamı/la bıılıktc, vcııı me talaı kLşkimcktt hti /aman son dcıecc maharctlı davraıımış, olan kapıtalı/mın ıı, mantıgı, bu kcv dt, kcndıııc ia/lasi) la veı ıııılı bıı alan keşretmısjı \n\an nıh \allıfı Bır başka dtyışlc ınsanın bılınçlı v.ı da bılınçaltı tum yonclımlerıvle ıç yaşaıııı N ısıl kı daha oncc butun mcta ların bır alıcı \c bıı satıtısı \ aı ıdıvse, ın san ıııhsallığı da boyklıklc bır anlamda o kuıal taıııına/ caıkın ıanc gırcrck, o /amana dtğın lıic, bılınmcveıı yenı bır pa/aı ın ıırunu olmtış oluyordu Bıı yan da, bır divana u/anarak sorunlanm vc ıç yaşamını butun 'ıçtcnlığı' ıle doktoruna dokmeyc çaba harcayan hasta (ya da bu so/tuğu kullanmak ıstcme/sek, kendını nek huzurlu hıssctmeyen herhangı bır bırey), ve otc yanda, onu dınlcycrck vc sorular st)iarak oııun ruhsallığının dc rınlıklerıne nuruz ctmeye vc 'anlayıp te davı ctmeye' çalışan run doktoru \d da analıst Bu hasta/doktor ılışkısının bıldıgımı/ sıradan hasta/doktor ılışkıler ınduı eıı oncmlı farkı, bılındığı uzcrc, doktorun bu vucutla değıl, bıı ınsan oznesıylc karşı karşıya olmasıydı Yanı, te mcldc, doğrudan değıl, tcrsınc, yansı malı bır ılışkı soz konusuydu 'Varoluşsal Psıkıyatrı'nın savunucula rından Irvın D Yalom, ycnı romanı Dı vıin'dd, hasta/doktor ılışkısındckı 'sahı cılık' sorunsalını teşrıh masasına yatırı vor ve hastavla analıstı arasındakı mah rcmıyet sınırları tcmasını deşıp bu tema nın duşunsel nıtelıklı teşıtlı uzanımları nı ele alıyor Bu u/anımlaı çok sayıda Ccrçckte.boylebırsınıı olabılırmi'1 Bu sınır hastayla doktoru arasındakı tınsel ılışkının ta kendısı mıdır' ( ınscl ılışkı, daha derınlıklı bır terapının atlama taşı olabılır mı, yoksa tam tersıne tedavıyı geıılcteıı vc sadecc suııstımallere \ol açan olumsu/ bır uken mıdır' ()te yan dan, hasta ıle doktoru arasında bır 'kaı şılıklılık' ılışkısı so/ konusu olabılır mı* Analıst lıep bcllı bır 'mesafede' durma sını bılen ve tedavıyı o bcllı noktadan yu ruten kışı mıdır'' Doktorhasta ıhşkısınde sahıalık sorunsalt Y Tedavıdc 'karşı aktarım' adı verılen sureçlerı hangı olçutler ıçınde goz onune almak gerekmcktedır' Psıkanalı/ ve psıkanalıtık tedavı, bır Yahudı tarafından ıcat edılen, çoğunlukla Yahudı dok torlar taraimdan ıcıa edılen ve de fazlasıyla Yahudılerc O7gu olan 'sozde' bır bıkmsel oğretı mıdır (burada ıronık bır parante/ açma gereğını duyarak, Woody Allen'ın son fılmı 'Işe Yaramaz Har ry'dekı o karıkaturumsuluğuylc olağanııstu psıkanalı? sahncsmı aıımadan ge 1 çcmeyeceğım ), evet Psıkanalı/, Vıyana Çevresı kaynaklı bır çcşıt Yahudıbılım mıdır (1920lerde Lrıc Fromm çevresın de oluşan Psıkanalı/ Enstıtusu'nun goz* dc esprısıyle soylersek ''I orahpotık bır yontem') yoksa tum uluslaıdan ve tum sosyal sınıflardan ınsanların ruhsallığını da kavrayabılecek, evrensel vc genelgeçcr bır dısıplın mıdır1' Butun bu tur so rular, Dıvan'm ızleksel ıçerığını oluşturuyor ve romanın polısıyc dcnebılecek bır ınerak duygusu da ıçeren olay orgusu ıçınde, neredeysc butun varyantlarıy la ışlcnıyor Irvın D Yalom, ekştırcl bır değını yazma hrsatını bulduğum oneekı roma nı Nutzschc A&laılıpnda adlı yapıtında, psıkanalıtık pcrspcktıfın verılerını XIX yu/ylın bu neredeyse en trajik ve en 'so rıınlu" lılo/olu u/ermde dcner kcıı, kanımta, onu \arı gcrçckvarıduşsel bır roııun kışısıne do nuştıırmuş vc bıiMik olçııdc ro man kuıgusu ug runa, fılo/ofa, kendı fclsefesı bağlamında hıç d ınandırıtı go/ukmcyenbırtakım mc< lodramatıkgo/yaşlaııdoktuınıuştu Ko manın, neredeyse bır 'Ha|>p\ Lnd' ha vası ıçmdc bıtmesını ıse ıçıme hıç smdı remcmıştım Ntyse kı, ycnı ıomanı Dı t an'di tumuylc kurmaca kışıkrı ck al dığı ıçm, bu tu/ağa dıışncmış, roman bu açıdan çok ddha ınandınu bıı ıccl /c mın U7crınde ılerlıyor duşuncc tarıhınc malolmuş Niet/'chegıbı kısılcrının ağır lığını hıssctmcdtn, okurun kahraınanla rın ıç vaşamlarına daha doğal bır şekıl dc nufuz etmcsnı başarıyor Irvın D Yalom, Dıvan 11 kuıgusal ge 1 lışım şcmasını, go7İcmledıJ;ım kadarıyla, nsıkoanalıtık kiMİıkbılgısının genel ka bul gorcn bır modclı uzerınc uturtmava çalışmış Bıı yanda psıkoınalı? tedavılerınde ner zaman ycnılıkçı, oncu çı/gı dışı teknık ve ycntcmlerı denemcye ça lışan vc terapıler nde varoluşsal 'karşılık lılık' ılkcsını sa'unan psıkıyatr Lınest Lash ve otekı yanda, gekncksel terapı yontemlcrınden hıç şaşmayan, yenılık lere tumuyle kapah, aşırı itatu ve para hırsı ve duzcnlıliK saplantMyla malul vc psıkoanalıtık kısılıkbılgısının 'anal' ka raktcr tıpıne fazlasıyla uyaıı, oııun go/e tım analıstı Marshal Streıdcr Romanm olay orgusu ıçınJe bıı ıncı karaktcr tını nın olumluluğu ıcıedcyseher cpı/odda ve bıra/ da altı fızla çızılerek onavlanu kcn Ya/ar Irvın D Yalom hesbellı kı /arlarını Lrnest Lash'den yana atmış1 Marshal Streıdcr'ın aşırı para hırsıııın, onu hangı noktdlara getırdığı ve bıı ge lınen noktanın, sorıuçta (uııın kendını tanıması açısıdan bclkı çok da hayırlı olduğu, ncredeysı bıraz dıdıktık denebı lecek bır şckıkL" vurgulanıyor Ayııta, bu ronıanda da bır çeşıt Happy Enıl' var, ama bu 'mutlu son'da, oncckı ro mandan farklı )larak, okuru rahatsı/ edcn bır yan yok Sırf ıntıkam almak \t mcslekı açıdan onun ayağını kavdmnak ıçın Ernest Lash'lc tcrapı>e gıren C.aıol Astrıd bu sureç ıçınde kcndı hakıkatını keşfederken, Ernest Lash'ın de kendısı nınkını keşfctmesıne vcsıL oluyor Ro manın doğal gel şme mantığı ıçınde son derece kabul cdılebılırbıı sorunbu Ote yandan, romanclakı danışıklı denebıle cek kımı gozleınlerın psıkoanalız açısın dan nc dereceyekadar geçerlı olabılece ğinden şahsen bcn fazlas yla kuşkulu yunr Sozgclımı kuınar tutkuııu Shelly'nın kumar masasınc'a nasıl tcpkılcr verdığı nı kendı analıstı Marshal'a gozlcmletmc cpızodu (Irvın D Yalom de lyı bır po 1 ker oyuncusu olsa gerek ) Bu epı/od, romanın anaatemasıolan.'sahıtılık' sorunsalıyla açık bır şckılde çehşmıyoı mu" Değerlenclırmc olarak sayılabılc cek son bır yazınsal 'teşhı*' koymak gc rekırse, Irvın D Yalom'uıı Dıvan 1, du şundurucu, suruklcyıcı, eflcndırıcı, otc yandan, bıraz fa;la yınelenıelerle malul, bıra7 fazla te/lı, sonuçta rahat bu dıva na bere scrpe uzanarak da okunabılccck bır roman üzdtn Arıkan'ın akıcı Turk çesını ayrıca kutlamak ıstcnm Divan, / Irvın D Yalom Çcv Ozdcn Arıkan, Ayrıntıh Yayınları ll)l)H, Utan bul SAYFA 9 C U M H U R İ Y E T