Katalog

Giacomo Leopardi'nin şiirleri Türkçe'de Ünlü Italyan yazar/şairi Giacomo Leopardi'nin Şarkılar'ı Necdet Adabağ'ın çcvirisiyle Gündoğan Yayınları arasında çıktı. Ankara Italyan Kültür Heyeti'nin katkılarıyla basılan yapıtı geçtiğimiz günlerde yapılan bir toplantıyja konunun uzmanı Perugia Üniversitesi öğretinı üyclcrinden Prof. Dı\ Ugo Dotti okurlara tanıttı Italyan şiirgclcneğinin babası sayılan Leopardi çağdaş Italyan şiirinin esin kaynağı olmuş vc birçok şairi etkilemiştir. Bu gelcnek içinde Petrarca'dan sonra gelen yerc oturtulan şairin Şarkılar adlı yapıtı yaklaşık 5 bin dizeden olusmakta ve acı dolu hüzünlü yafnızlık içinde geçen bir yaşam serüvenini anlatmaktadır. . Ugo Dotti'nin konuşmasını Necdet Adabağ ın çevirisiyle yayımlıyoruz UGO DOTTİ ısa sürdü 19. yüzyıl şairinin yaşamı.. Yalnızea 19. yüzyıl degil: Otıız dokıız yaşındaydı öldüğürıde. 18yüzyılsonlaıınadoğru (1798) doğdu. Yaşamı açı ve hüzünlü bir yalnızlık içinde geçti.Olümü kcndi istcğiyle seçmiş olduğu sürgün yaşamını gecirdiği dostu Antonio Ranicri'nin cvinde oldu. Tarih 14 Haziran 1837yi gösteri yordu. () tarihlerde Napoli kenti kolera sulgınıyla çalkalandığı için dünya ölü münün ayırdında olmamışti bclki. Fikirlcrinin oluşmasındaki etkenleri sıra lamak istcdiğimizdc, ilkin, Fransız Devrinıi'nin ardından yaşanan acı ve ıstııab dolu yıllar ve Napolyon ordularının üç yıl süren cgemenliği altında inleyen Avrupa'nın içinde bulunduğtı kargaşa ve kanşıklık sonunda ortaya çıkan siyasal ve kültürel ortamı saymak gerekir. Ar dından ijairin özel yaşamına ilişkin etkenleri belirlemenin yararı vardır: Leopardi Marche bölgesinin küçük bir taşra kcntinde dünyaya gelmiş ve monarşi ve papa yanlısı soylu, ama çulsuz ???????bir aile ortamında yaşamak zo runda kalmıştır. Ayrıea boyun egmek zorunda kaldıgı ancak, çocukluk ve er genlik çağında kitaplarla geçirdigi ıızıın yıllar sonunda bizzat kendisinin ağırlaş tırdığı saölık sorunları vardır. Bu savımızı doğrular nitelikte şairin o ünlü sözünü anımsarmak ısterim: "Umutsuz vc delicesine yaptığım çalışmalarla geçirdiğim yedi yıl boyunca kendimi mahvcttim." Bu belirleyici elkenler doğrultusunda, daha sonraki evrimine karşın, oluşan fikirlcrinin temcl nitelikleri şunlarcLr: Gösteriş meraklısı ve yalancı mo dcrn dünyanın karşısında yer alan eskil uygarlığa duydugu mitik lıayranlık; sü reklı, giderck artan sinsi bir yozluğa bir tür gidış olarak algılanmış ofan tarilısel sürecin ısrarla yadsınması; hiçbirzaman dilegctirilmemis, ama artık yüksck sesle ilan edilmesi gereken bir gerçekliğin (fiziksel vc biyolojik gerçeğin insana karşı takındığı önüne geçilemcz düş manca tavrı) acımasız boyutları içinde iıısaııın kaybolmuş yıllara (balkların ve bireylerin gençlik yılları) duyduöu özlenı. Ne ki, yııkarıJa sözii edilen fikirlerinin tiimüne damgasını vuran 'pessimizm' duygusu, bilincinde olsun ya da olmasın, Leopardi'ye kötü bir oyun oynamıştır. Yaratıcılığını soyut denilebilecek bir şeylere dönüştürmüştür. Walter Benjamin'in dcdigi gibi gercekten anlamlı bir yaşam sürdürmüş bir insanın gencli^inin nerdeyse doğuijtan gelen bir egilimle sisli bir dünya yaratmış olması kıışkıı götürmez. Böylesi bir dünyada Leo[>aıdi sürekli gençliğinc bağlı kalmıştır. E^er Leopardi'nin doğanın kaygısızlık ve sonsuzlııgu karşısın da insanın değersizliöini ortaya koyup hcm kendisini hem de tarihini evrenin merkezindeki yerinden alaşagı eden temel telsefenin sıturları içinde kalarak kendine özgü aydınlıkçı, dolayısıyla özdekçi melaıizik anlayı^ıyla uınutsu/ ve yakıtı fikiıier ve bu fıkirlerin ısrarlı, yapışkan soğuklugunu ü re t t iği doğruysa, sairin yapıtlarının, yalnızca şiiri nin değil, aynı zaman ıla düzyazısının da, et kin bir yaşam ve ada let duygusu, u lı 1 a k s a 1 dogrular, kahranıanca gi rişim Ie r önerdi£i de o denli doğrudur. Öyle ki 'yaşasın d l ri' diye havkırmak gcfiyor okurun içinden. 'Ve egerkötülü ğü iyiliğe dönüştüren verarihi,bir gelişim süreci olarak algılamaını Giacomo Leopardi' zı sağlayan eytişimsel yaklaşım yoksa bu düşünce lerde (fikirlerde) vc cğcr bu düsünceleriyle tüm yaratıklaıın ölümle gelen son larını kabul ermekgibi bir duruma tanık olnıaktan baska bir şey yapmak gelmi yorsa elimizdcn; bu gerçeK karşısında Leopardi'nin, durmadan salık verdiği ve esinledigi, başkaldırısı sonunda gcne de biz şairin yapıtlarının yaşamdan, gençlikten ve kaıakterini oluşturan başkaldı rıdan esinlenen yapıtlar olduğuna inan maya zorlandığımızı farkederiz. Haklı olarak ünlencn sayfalarında Francesco De Sanctis şöyle yazıyordu: Leopardi önerdiğinin tersine sonuçlar elue etmiştir: Kalkınmaya inanmamış, insanları özendirmiştir; özgürlüöe inanmamış, insanlara sevdirmiştir. Aşk, ün ve erdemi yanılsamalar olarak görmüş, ama insanın içinde ona ilişkin bit meyen bir arzu oluşturmuştur. Şairden ayrıldıöında insan kendini daha iyi hisselıneden edenıez.. Onun önünde mahçııp olunmak istenmiyorsa insan kendine çeki düzen vermeden ve arınmadan ona yaklaşamaz. O gerçek anlamda bir şairdir. Benja min'in detliği gibi. Aşağılayan, küçümseyen vc başkaldıran bir şair. tntikamcı ve ironik bir melek. Ünlü bir şiirinin kahıamanı 'Küçük Brutus'dur. fjimdi Şarkılar'ına şöyle bir göz atalım: llkkez l'loransa'da 1831 Guglielmo Piatti Yayımcvi'nce basılan yapıt, ikinci kez genişletilmiş baskısıyla Eylül 1835'te Napoli'de Saverio Starita yayımevi'nce basıldı. ve en son baskısı ölümündcn sonra, bugün elinıizde bulunan şekliyle, 1845'te lioransa'da Lc Monni er taratından yapıldı. Yayıma arkadaşı Antonio Ranieri nazırlamıştı. Leopardi'nin bu şjirkitabının adı Şarkılar Italyan yazm geleneğinde bir yeniliktir. Sıralamada yazılış tarihleri göz önünde tutulmuş ve 1818'deyazılan ftalya'ya şarkısından başlayarak 1836'da yazılan Çöl Çiccöi (Katırtırnagı) şarkısıyla son bulur. Kullandığı malzemeye gelince: Petrarca'nın Divan'ında (Canzoniere) oldugu gibi, fazla bir çeşitlilik göstermcz: Evrenin an lamsızlıöında kaybol muş insan ya zgısı n ı n bir'niçc'varan serüve nini işler. Ayrıca şairin bu serüvende tanık olduğu, yaşa dığı aeı ve şiirinin akı şına, 'şarkısına' döktüf*ü başkaldırısı vardır. Şiirindekullandığ: vezine gelince: L r agm a n adı altında topladığı şiıılerinde ve llk Aşk adlı şiirinde ııy guladığı üçlüdizesisteminin ve Yenide n Uyanış şiirindeki Me tastasio usulü kıtacıklar bir yana bırakılacak olursa şarkı türü ve serbest on bir hece ile yazılmıştır. Bu ölcüye daha genclik çağın dan başlayarak başvurmuş vc niçbirzorlama olmadan kalbinin diline uygun ol duğunu savunmuştur. Sözdizimi ve şiirsel dili de baştaki şarkılarının dışında, en son düzeyde dogaldır. Süsü olmayan, sadc vc dııru bir anlatımla vcrilmek istenen şarkılarmda, unutmamak gerekir ki, bu kısa tümceler ya da münferit sözcüklcr bunlara can veren yoğun sıcaklık sa yesinde sonsuz yankılar uyandınr. Buna karşın gene de kitapta bir kopukluk göz lenmektedir: Bu kopukluk Şarkılar'la tdiller (181823) ve yeniden şiire dönü y l ş ü jdl b ^ şünü müjdeleyen ve başlangıcı 18^829 olan Büyük tdıllcr arasındaki kopukluktur Şiirdcn uzak kaldığı dört yıl l.eopardi'nin tümdcn olgunlaşmasına yardımcı olnıuş ve o tarihten sonra Leopardi sürekli kendini aşan ve özgünlük esjiginde yüıüyeıı bir şair olınuştur. Bu yolculuk en son şarkılarına, Aybatımı ve Çöl Çiçeği'ne kadar büıınüştüı. Bu aşamada bu sürece bakmak ycrinde okır kanısındayız. Daha ilk şarkılarından başlayarak Leopardi'dc samimı bir şiirsel egilimin var olduğunu görmenıek olanaklı dcğil. Ne ki, henüz erek ve anlatım açısından çok etkin bir bilinç taşıdıgı söylenemez. Şarkılar'ın söz dizimsel yapısı karmaşık ol makla kalmayıp kimi zaman abartılı retoıik anlatımlara yer vermekte lJetrarca, Dante, Foscolo, AlHeri'nin açık seçik biçimde etkisi göriilmektedir. Şaıkılar'ın bcsin kaynağı olan nolemik içeriğe ver verdiği zaman ve ltalya'nın çöküşünden söz ederken söylcysel bir ton kullandığı gözden kaçmaz. Ote yandan ki^isel konulara değindiği zaman da (Orneğin, Kızkardeşimin Düğünü'nde) nıuhake mesel örgii şiirselliğin önüne geçer. Tam anlamıyla içtenlikli lirik şiirlerin olmadı ğı söylenemez: ()rneöin Italya'ya şarkı sında Ternopili'dc şefıit düşen a.skeıiere yakılan ağıt gibi. Ya da Kızkardeşimin UügTınü'nde Virginia'nın öyküsıi. Buna karşın Leopardi'nin soluklu şiirini duy mamız için Saffo'nun Türküsü' ya da Küçük Brutus'ubeklememiz gerekir Buson şiirc Leopardi'nin kendisi çok biıyük bir önem vermiştir: "Benim yazgıyfa ilgili duygularım Küçük Brutus'da yazdığım gibi olmustur ve olmaktadır." Bu sözle rini 1832'deDeSinner'eyazdığı birmek tuptan alıntıladık. Bu sözler şairın yazgı önünde içine dü^müş olduğu umutsuz duygularının nedcnini fiziksel kusurlarına ve hastalıklarına baglayanlara karşı ve rilmiş bir yanıttır. Bu sözleri, erdcmi malıkum eden ama kötü alışkanlıklan, ahlaksızlıkları bastacı eden yazgıya karşı bir protesto, bir başkaldırı olarak da aî gılamak olanaklı. Şarkılar'ı Idilleı izler. Idiller'Ie kitapta yeni bir türle karşı karşıya kalır okur. Leopardi'ye özgü bir tanımla, şiir aracılığıyla yapılan itiratlar, ruhsal duşgulann dışavurumu vc 'yüreg'in hüzünlü ve sevimli devinimleri'nin anlamı başlamakta dır: Sonsuzluk, Aya, Bayram Ciüniinün Akşamı/ Yeni bir mr olduğunu .sövlemiştik. Şarkılaı'a göıe çok değişik bir tüı. Oysa Mario Fubini çok ycrintle nir yak laşımla Leonaıdi'nin Zibaldonc'de yeı alan 15 Aralık 1826 tarıhli bir yazısına dikkatimizi çckti. Leopardi şöyle yazıyordu: Gerçekte bir tek tür şiir vardır. () da lirik olanıdır "eldefimemiş ve an do ğanın ürünüdür; bir tek o şiir ilkel bir şiirdir ve bir tek gerçek şiir lürüdür. Bu başlangıçta da geçerlidir ve sonsuza dek kalacak olan evreiısel şiir de odur." Gene Zibaldonc'de Lcopardi şunlırı yazmıştn: "Şair doğava öykünmez. Doğa şa irin içinden, onun ağzıyla konuşıır." Bu nun ardından Dante'nin üslü kıtasını biraz degiştircrek şoyle der: "Ben doğanın konuşmasıyla varım." Leopardi'ye göre şairin gerçek tanıtnı şudur: "Bir başkası nın değil öziinün raklitçisi olandır." Bu tanım genel anlamda şiirin ne olduğunu belirlemek için yapılmış bir tanım değildir. Bu tanım, Leopardi'nin şiir idcalini yansıtan bir tanım olarak bilinmclidir. Bu ideal şairin Operette morali ( Taşlamalı Yazılar) adlı yapıtına yansımış olan düşünccsiyle beslenmiş ve 1828'den başlamak üzere yeni, etkileyici özgünlüğı'i olan, tartışmaya yer bırakmayan 'lirik' bir yapı ve tümü 'şiirsel coşku'yla örıılmüş şarkılara yol vermiştir. Bu hiç dc nıodaya uymayan bir gözlemimi aktarmama izin vcrin. Sözüniı ettigimiz bu şarkıların gerisinde Operette morali'ye cmanet edilmiş 'felsefescl' düşünce vatm.iktadır. Buna karşın biz de Fubini ile aynı görüşü paylaşarak muhakeme yapmak alışkanlığı Leopartli'yi 'düşünce şiiri' yaratmaya itmiştir, savını benimseyenlerden yana olmadığımızı belirtmek ısterim. C U M H U R İ Y E T KİTAP SAYI 444 19. yüzyıl Italyası'nın en ünlü şairzydi K SAYFA 8