Katalog

toplumlatınsımgelerınden bahscder ()r ncgın lngılı/krı bıı gtmıdekı "Kaptan' Almanlaıı yıııuvcn oımanları andıran Oıdıı I ransı/ları 'Dcvrım', Isvıcjeyı Daglaı Ispanyollaıı Matatloı" vc Ya hudıltrı Gezgtnın" sımgtlcdığını du^u nut Canettl, kıtleyı bıçımscl nıtclıktcn ha rtkctlc (yava^ lıı/lı ac,ık kapalı, gorıınuı goıunıııeyen gıbı) f.ııklı farklı ayıımıştır ()na gort bu ayıım kıtlenm ı<,uıgı konıı sunda bıı sey soyleyeme/ kıtlcnın bııyu mesı engtlknt medığı surcce acık" kıt lelerdcn, aksı duı umda ıse kapalı" kıtlc lerdcnbahscdılır Açjkkıtk buyuycbıldı ğınee vaıoluı anıduı dogat ve t,oku$u de anı oluı Dııvaı bınagıbı hYikselengcllcr tanıma/ Kapalı kıtlt ıse evrensel olup hcı yerdegorulur btlıılcnmı^ sınıra sahıptır Yabancı etkılerc kapalı olclugunu sıgındı gı kapalı mckânlaria k.ıtııtlar Dolayısıyla kapasıtcsı dc sınırlıdıı Ne olaeagı belıı sı/ ınsanlıkla dolu butun bıı dunya, sınıı lı sayıda ınsanın bulunduğu kut.uk blr kı Iıseyı tcteıh tıleı Lijitlık ve yogunluk nıtclıklt rının yol actıgı ayrım ısc "rıtmık vc duıag'an" kıt lckıdıı Duıagankıtlc bıvjalmayı bek ler bıınun ıçın dc u/ıın yogunla^masurc sını gozc alır Sankı bu surec.ten beslenıp hayat bıılıır Rıtmık kıtlcde ıse harckctlı lıkonplandadır Kükayıılıp gcıiMngerı tonlanır Bıınlar çpk ^abuk olup bıtcr Kıtknm amadılıgı nıtelıgınde kaynak lanan aytım ıse yavaş vc hızlı kıtlc ayrı mıdır Cıunluk hayattakar^ılastıgımı/ ~/a man zaman ı<,ındc bulıınduğıımıı/ polı tık ve spoı kıtlelerı "hı/lı kıtleleıdıı Uzakamaejar pejjinde koşan sozgelımı dı nı kıtklcr "yavaş" kıtlclcrdır" (s 27 28) Lıderı olan ve olmayan kıtle ayrımı yap mak da mumkun hatta gereklıdır de Kıtle ıc^crdığı ctkıye gore dc ayrılabılır Bunlar Kovalanıa vc Kaeıs kıtlderıyle Ya sak Donıısıım ve ^enlık kıtlelendır Ya zara gorc ılk ıkısı bunlaı arasında en eskı olanıdıı Hcın havvanlar aletnındc hem de ınsanlar arasında goruluı Hatta hav vanlaı dunvası bu konuda ınsanlara ornek dc olmu^tur Dıgc r UCAI ısc yalnı/ca ın sanlaıahastıı (s 48 49) Bunlarınozellık krı kısaca şoylc aktarılabılıı Kovalama kıtlcsı hcmcn ula^ılabıleeekamacasahıp tıı bu da cogıı /ıman oldurmcyı ıtjtrıı Buyuk bır kararlılıkla avvakalanıp oldu rulmek ıstenır Kıtle bu amaç etrafında tcştkkul cdcr Katılanlaı kuıbanın /ayıf duı umda olclugunu bılıt lc ı c unku kendı lcrının oluşturdugu kıılc e,ok gu(,luelur Kuıbanın oldııı ıılmı sıyle kıtle ısjt vını yt rınc getırmıs, oluı Ka<,ı^ kıtlesını tehdıt mcydana getııır Kıtle ıc,ıne aldıgı butun ınsanları bas,ka bır nıckâna suruklcr ln sanlaı bırbırınden cnci|i alırlar ıraların davarolan farklarortadan kalkar Sonola rak kıtle amacına ulas,tığında doğal olarak dağılıı Dıgcı grupta ycı alan Yasak kıtlcsinın oıncgını grcv vcrır Insınlar dıha oncı yaptıkları bıı ^cyı yasagın konnıasıvlaanı dctı yapıııamava başlaıl ır Yıs ık o/undc olıımsuHıık taşıt Domı^um kıtlcsı sınıllı bıı toplumsal vapıyı vt bıı sınıflaı arasın (\.\ hı\c r.jrjik bır ılı^kmın ya^anmasını gc ıcklıııı 1 lcııdı ıı^ak askcr komutan, sı yah bı ya/ gıbı omcklc rı vc rt n ya/ar, burı laraıasındakı lcmcl ılı^kınmcmıı alıpu r mc oldııgunıı bı lııtır ( n nckk ılıiılal do netıılt tındı olıışan Donusum kitksit.mii alanlaıın bu vıpıvı tı rsmt tıvırmesıylc sonueJanır Soıı olaıak Stnlık kıtlcsı ısc eglentc amaı ıvlabıı ıı ıvıgtlen ınsanlar la mıydana gclır YogıınlıiK go/ aıdı cdı k mc/ (sıft Kıtlc kıvrımı( antttı'nın gtlıstıı dıgı baska bu kavıamdıı Cıunluk hayat ta onu somııt olaıak vışarı/ (, ıftkıtk ıkı kıtknın aynı anda bırbıımc bagımlı ola lak bıı aıada bıılunmasıdır ( anettı nın ıhuksiyk karji k ırşjva ol ınlaıın yan va ııa bulunması Kılklcı bııbıııvk dcngc halımktlır laraflııdan bırı /ayıl oldu C U M H U R İ Y E T K İ T A P S A Y I 4 5 7 Ritmikvedurağan'kitleler ğunda, dığerı panığe kaptlıp kaçmaya ko ıılıır Ona gorc tcmcl çıft lutlc karsıtlık an sunlaıdır Kadın ve cikek oluler vt yaşayanlaı dosrvc duşman kııkkıı Kıtlelcr bırc7İere bo^alma ımkânı sağ laılaı Bu da onların ışlevıdır Kıtlc>c ka tılanl.ır sahıp oldukları tarklaıdan bura da kuıtuluıtaı Mesafeler vok edılır, vıı t utlarbubırınc dcgmeycbaslar, aıadabo:; alan kalnıa/ Bırcyler eşıt oldukları duy gusıına kanılırlar So/dc o/gurlııgc kavu surlar Kıllcnın /avıf taıafı daburad.ıgı/ lıclır Kıtlc dagılın ınsanlarc\lcrınc gıttık krındc vok sandıklaıı tarkların bılıncınc v.ıııılaı Kıtle cknınct ıkla hcnıt n tahrıp gclır I n basıt gumltudcn basjayıp yakıp yıkmayakadaı u/anır Buesnadacluyulan gurultıı, kıtkyc ufnut verır, gu^, ka/andı rır Kıtlenın ınsanlara sağladığı ba^ka bır duygu isc takıp duygusudur Bu duygu kıtleyı bır aratla tııtar, buyumck arzusu nu besk r Kıtlc ' ku^atılmıi} kalc gıbıdır DuMiıanlaıı ya kalenın onııntk veya kı lertîcdır (s 19) I^tc bu duyguyu her ıkı tehdıt sağlar Cancttı'ye gort kıtknın olduöu yerdc guı, vc buyruk vaı dıı ünun ayı ılma/ bu tunlcvKisıdıılcr Ya/arın, gucu anlatınak ıijin o/c llıklc kavrama ve ıcjne almayı n,e ren yemck yemc gıbı bıyolojık surc(,Icrc baijvurması c,ok ılgın<,tıı Yemck gutun konusudur ' (s 243) I latta bu kavrama vc ıçınc alma psıkolo|ismın yctcı ınce aras tırılnıadıgmdan ijikâyet eder Bu anlamda guc ıın evrckrı soyk o/ctlenebılır Ilk ola rak kuı banın takıp cdıldığı go/c tlemc, ar dından kurbana dokunma gclıı Dokun nıa pannakla olabılecegı gıbı gormc, ışıt mc, koklama gıbı dıgcı duyu oruanlaııv ladageıçckle^ır üokunma kurnanınta dına varmadır' Fakat kurbanııı kaı,abıl mc ımkaıu hala vaıdır Kuıban ınsanlar da elle hayvanlarda pen(,eyk vcya ağızla kavrandıgında duıum degı^ır Bır sonra kıevıeolan baskı uygulamaya uğrarlar vc sonut, olarak ta ı>aıç[alanıılar l canettl ye göre kltlenln olduğu yerde guc ve buyruk vardır CTUCUII unsurlaıı da vardır (JIK, kul lanma gı/lılık yargıl.ıma vc bagı^layabıl mcdır C cbırlc gm, arasında bır ayııınm oldu gunadıkkat (,eken ya/ar gu<, kclımcsının Almancadakı kokunun machcn dan (yapmak) gclmedıgını kclımenın Got t.a ılakı "magan (yanı ya[>abılmck) ılc ak raba olclugunu bclııtu Ktılı hııcvı yıka ladıg^ında ılk onct ona bıı anlamda 'cc bır tıygulamıstıı, lakat nc /aman onunla ovnamaya yanı onıı bırakıp ycnıdtn ttıt maya başjatsa gut, kullannıaya baslamüj Bılındıgı gıbı gucun o/unde gı/lılık bas ka bır ıladeyk karanlık bıılurnıı Haila dıktatorluk dcyınce akla hcmcn kaıanlı gın gclmcsı bıındandır du^ sahıbı, hıı şcyı gormck, go/ttkmck ıstcr lakat kcıı dısı karanlıkta kalmaya (,alı^ır () tlaha çok sıısan kıiji kımlığıvk kaısıını/dadır Suskun bııı konu^andan daha valnı/dır sankı bır hazınc bck^ısıdır Hatta "hazı nı onun ı^crısındedıı (s 329) Susma tkgıs>mcnın kar^ısında olma dcmtktıı Sııskunlukla.ycnılıkkrgctırılme/ gııı, sa hıbının ba^ka b ı/ı ornckk rını dc buraya TÜRKÇE'DE CANETTİ j , (,cvııcn A Ccmal, Istan bııl 1993 (3 Baskı) Gunlcıı Sayılı ülanlaı, Çevıren G Duıusov 1/mır 1986 Marakes/tc Scsler, Çevıren K Şıpal, Ltanbul 1990 So/cuklerın Bılıncı, Çevıren A Cc mal, Istanbul 1984 Lllı Karakter, Çevırerv Ş Yeğın, îstan bııl 1994 lnsanın Sılası, Çevıren A Cemal, Is tanbul 1996 Kuıtarılmış Dıl Kulaktakı jVl tıı Giicunözü ıla\c ctınck gerck Susması vcya karanlık olması onun dcğıscmc/lıgının en buyuk dclılıdır üegıişmeyı, hek hele anı dene rımsi7 dcöısmcyı asla aızulama/ Hatta toplumsal degı^ıklıklcr dc sınırlı vc onun ktndı elıyleolmalıdır Ayannı kcndısı ya pacaktıı 1 ıpka paranoya gıbı gıi(, sahıbı dc (C anettı bıınlara ıkız dcr) donmus ın sandırlaı 1 akat gerektıgındc gıı^ sanıbı taklıt ılc degı^cbıfme arasında bıı veı sa yılan gızlcnmcyc başvurur Taklıt may mun vt papagan orncftınde oldugu gıbı di!;saldıt l akat gızlenmc farklıdır Gtıı, sanıbının en son değı^ebılcccğı nokta olan gı/knmc, ıçtc duşmanca nıycte ve dışta tioitı,a gorıınume sahıptır Kendını gızlc mck ıcın maskckr kullanır Ba^kalaunı yargılama butun ınsanlığa has bır "hastalıktır" ve ınsanları gruplan dırma arzusundan dogar Ba/ıları yucel tılııkcn ba/ılarıa^agılanarakkıi(,umscnıı Guc sahıbı vaıgılayan dcmektır (sevre sınclckılcrı vc karijisındakık rı yargılar, on ları va kcndı taralı ya da kaiiji taıaf dıye ayıııı Gın, sahıbının ba^ka bır nıtclığı dc bagıi;lama yctkısını kcndı eknde bulun clurmasidır Yazara gorc gu^ kendını en tok bağısjama cdımınde nıssettırır, (,un ku kuıLanın va^amasına vcya olmesınc tck karar vcrctck kcndısıdır Bagı^lama vcya kurbanın kaı^ısında dı/ çokup bo vun egdıgını açıklaması guı, sahıbı ıc,ın çokontmlıdır () lîovklıklegutıınume^ rulaştıııı Guı, ( anettı yc goregımlukhayatımı/ d.ıkı tlav ı ınısjarımı/da tla masumaneola lak kendını hissettıııı Ayakta Durma Ayakta dııran 'ozguroldıığu vehı<,bır!jc yc dayanmadıgı ıt,ın guıuıluduı Kar^ı koyma ıse bu kı^ının gucu olduğımu vc korkmadığım scıgıkı Mcydan okuı Avakta dııran ınsanlar boylelıkle kendı kımlıkk rını, c!;it olduklarını kaı^ı taıafa a<,ık at,ık ılan cdcı lcı ()turma Ya/arago re sandalvcnın kokcnı, bır /amanlar uze ı ındc krallaı ın t)tuı dugu ve hatta tasjndı gı tahttıı Agırlık vc surcklılık hıssı uyan dıran otıırma, ata bınmcnın o/ellıkleıını ta^ıı Otııtan kı^ı odıılk ndırılmı^ havası ıcıntlc ciralını baskı altında tııtaı Dıger lcrının /avallı ınsanlar olduklarını ıma ttltr (Kısata buıokıatlaıla /avallı vatan daşlaıımı/ın ılı^kısını hatırlatmak yttcr) Yatma \alan kısı cıı savunması/ bırıdıı Scıbcstdc dcgıltlıı (st\rtsıylcbağlantisı nı koparıp kcntlı ıcınt tlalmayı ıstcr 1 a kal gııc, sahıpkıınııı tıı t/>k scvdıkkrı ıse u/.ınmiş v uarkt n ınıtlt n ayağa lırlaınak tır Bıınun çokctkılcyici olduguna ınanıı laı (,omtlmc ^omdmc ıhiıyacın bulun m ıdığını kımsctknbır^cybeklcnılmedı gını ılade edcı I kıhangı bır olaya veya davranışa nttlcn olunmak istcnmc/ Dı/ çokmc Yalvaıma vc alftdılmt hatta yal tıklımnı ınl ımın ı ft lır Butulunıavıı t ı başkalarmıır ıı/ıılaıına t ımamcn bo yun eğıldığı anlamına gehr Canettl eserındc, normalde gucun ı^k vı olan buyruğıı ayrı bır bolum halındc anlatır ünun tenıcllcıını ontelıklc hay vanlardunyasıntla gt)rur Yanı bııyı ıık bıı anlamda bıyolojık kokcnlıdıı Insanlaı dunyasında onun kısmc n vt rık n odullcr le (sozgelımı annt ı,ocuğunu besleyerek, sahıplen kopekk ı ıne veya kolelerınt yt mek vercrck)chlılc^tırıldıgını tlıibunuı (s 340) lnsanc,otukluktan ıtıbarcn hatta ol gunluk çaöında da buyı ukla ya^aı Lğıtım olsun, ı^ navatı ve ınant, dunyası olsun hcp buyrııklarla ıt, i(,ctlır Ya/aı buyıu ğun da yctcııncc aıa^tırılmadıgını duşıı nur Onun ncıdeysc ınsanlıkla aynı yaijta oltluğunu stiylcı c.unku dıl olmadan buy ıııkvaıdı Buyruguengu/cl, koptklt sa hıbı arasındakı ılı^kı anlatıı Dılı<,ı veya dıldi!)i komutlar hayvanda vcya karşj ta rafta normalde kendı ınısıyatıünı ve ıra desını taijimayan davranışlara yol açar Bı lınmeyen bır dıldcn de olsa bır ^eyın ve ya komutun kavıanması btklenır veııkn b ır buyrukla Buyıu|*un do^asındakı ya bancılığı o/ellıklc vuruulaınak gerek Buyruk ozunde sankı vokmıi!; gıbı go/uk sede bır tehdıt tai}ir I arklıdciecclcııolaıı tehdıtın cn hon basamağı olumdur I lıc bır çclıskı raşımaması gcrckcn buyruk ol dukı,a basıtveyalınolmalıdır lartışılabı ,lırolmamalıvcku^kulanılmamalıdır I ıp kı bıı okgıbı lırlatılıp vc hcdehnı vıııma lıclıı Buynıg'un tckrarlanması onun so nunu ha/ıılaı Canetti'nintemeleseri Buyruk ozunde tahrık ve ıçses taşır Fahrık kurbanı kcndıne uymaya zorîar Dıgcı ı ısc hcr nc kadaı emırc uyıılsa bıle o kışının ıçınde kala kalır I ğcr htr sey yolundaysa bu sesten habercıkma/ aksı durumda yıllaıca onun ctkısı kentlını hıs settırır Ozgur ınsan, buyrııktan kaı,abı lendır onun boyunduruğunda kalmayan dır(s 339) Kısata ınsanları onun boyun duruğundan kuıtaıacak araçlar ve yollar bulunmalı, hayata onun cgemen olması cngcllcnmclıdır Bılındıgı pıbı kıtlelcılc ılgılı I rcutl ıın 'Kıtlc 1ıpolo)iM vc Bcn Analı/ı harıç Gustav 1 e Bon un Kıtle Psıkolo|isı ((tc vırcn S Demırkan, Istanbul 1969)C)ıtc ga y Gasset ın 'Insan ve I Icrkes' ((, cvıren N G Isık, kanbul 1995) yınc 'Kutklc rın lsyanı'(Çevııen N Muallımoglu ts tanbul 1976ve 1996) W Rcıch m 1 ası/ ının Kıtle Ruhu (Çevııen B ()naran Is tanbul 1975 vt 1979) esc rk rı dılımı/t (,cv rılmıjjtır Yuk.ıııda teıncl kavramlarını vermeye çalıştığımı/ C anettı nın bu esc rı, adı gc<,cn tscrkrın yaııında lahatlıkla yer alabıletek nıtelıkttdır Onun ttmel eserı sayılabıltcck "Kıtle ve lktıelaı ının elılımı/e ka/antlırılması hıq dc yadsına mayatakkadart)ncmlıdıı Kıtle olgusunu gunluk havatın akışjnda şoylt ya i\.\ bov lc yasayan ınsanlaıımı/ın konuvla ılgısı olanbutseıı tanımakh ıkkı hatta sorıım lııluğuduı da 7aman/aman Maıks I ıc ııtl \t 1 evı Stıauss vev/a Adlcı Bıoch vc Webeı Kibıadlarınkonııvl ıılgılıtscrleııy lc karsılaijlııılan Kıtlc ve Iktıdaı ıngun cellıgını vıtırmttlıgının bır gostergcsı dt konuyla ılgılı Vıyana'da her yıl elu/cnle ncıı toplatitılaıtlıı Sonııc, olarak Kıılc vt Iktıdaı' ba/eiı bırcdcbıcseı sitaklıgıntlaba/en dt bılım stl (, ılışma nıttlıgıntlt bııcstıtlıı \ııka ııcla st>/ konıısu ttlan bıt,ımle ılgılı t ııtış maları go/onıındt tııtnıa/sak ıe,eııka(,ı sındaıı boyle bıı eseıc tlılımı/tlt nı kad ıı ıhrıyat dııyduöumu/ ht mt n anlaşılıı Ne ya/ık kı ınsanlaı kcııtlıkııne aıt bıı Kı! le'yt sahıp olma\ ı vc h.ık ve sorumlııluk ı/ı tasımayan 'Guı,'c kavu^mava ı,alısıvoı lar Kıtk ve Iktitl ır valnı/ta ıı/t rımı/tlt dc^ıl onuı^ımı/dedc tasıvoıu/ (Nt)t Bıı ya/ı Massc ııntl M.ıtht ın Tıırk^t t,c \ ı rısı yayımlanm ıdan ontc Almanta aslın dan yaıarlaııaıak ha/ıılanmıştıı )• /. (amttı M<ı\u ıınd \iinhl fıırt/M V)H0 htiı/k Gunluk hayat va güç S AY FA 11