Katalog

larında kendısıyle hcr goruşmek ıstedığımde en sevımlı gulumsemebivle 'konuş mak mı, tamam olur, ıyı tıkır soz, daha sonra goıuş.uru/, ama s,ımdılık değıl, dı bim ağrıyor, başım ağrıyor, ııykum var, kahveden oncc olma/, kahvcden sonıa da olma/ vs ' gıbısınden laflarla benı ıkı ke? ekmıştı ' Vc cn sonunda lstanbul'da, Pc rapalas otelınde konıışmavı başarır ve sor duğu soıulaım kaısılığını alıı Umberto Fco,kımıkonulaıdakıdus,unceleıınıaçık laı onbıı saylaboyunca "Hcr va/ı cylemı cevap bekleyen bıraş,k mcktubudur Yaz mak gelccektekı u/antını/ın garantısıdır Bcnce yazmakta oldugunu/ bıı kitap, kımsenm haberı olmaksı/ın.edındığını/ bırmetresgıbıdıı O kuçuk sıııını/la bıı lıkte yaşar durursıınu/ / Kıtaptan alınan haz oylc buyuk kı, bunu sağlayan lı/ıkscl e\lcm gcnlcıımı/eka/ılıdıı / Bır ınsan ya /arlık mcsleğını scçtıysc mutlaka soylcve cek bır ^cyı olclugunclandıı Ama bclkı dc vermck ıstedığı 'I lıçbıı sey umurumda degıl' mcsajıdır/Ya/ardaonemlıolan hcı seyden once tııtkudur tutkusunu negııç lc ıfadcettığıdıı (Yuzyıl Sonu ranıklıklaııhıda ayrıca kendılerıyle soyleş,ıltn Ikrnard Ilenry Levv, Abdellatıl Laabı Alaın Bosquct, ls maıl Kadcre, Jean Badıırıllard, Fnıs Batur ()rhan Pamuk, Çetın Altan vaı Doğmsıı ya bu cvrensel ıçenklı yapıtta yeı alan Çelnı Altan ın, Lnıs Batur'un, Orhan Pamuk'un dıışııncelerı, saptama ları, tanımlaııotekılcıındus.uneelerınden, saptamalarınclan, tanımlamalaıından da ha doyuıucu, daha dgınç ve daha 'ycnı' geldı bana I lele (, etın Altan'ın tumcele rı haııkalarla dolu1 F nıs Batur'un veOr han Pamuk un deıınlık çaüsınalan.ede bıyatla yas,am arasında gorduklerı, kes/et tıklerı hcr sey ^asjrtıcı Ovundum, sevın dım onları okurken ^etın Altan şovle dıyor edebıyata gclıncc, O7gunlıığu so/c dayalı bır anlarım bıcımı va daha oncekı bılmenleıc gorc çok dana gıı/t I bır benımscnmcalbcnısıyleor tava koyar konuları vahut o zamana kadar ya^anmamı^ veya du'jtıntılmemib, bır ıçe rığı bclkı değüjik bıı çerçeve ıçınck sunar Mesela Saıt Faık'ın stılı o kacfaı ıyı degıl dıı ama ıçcıığı larkidığıyla cezbederınsan ları / Ta 15 yuzyıklan bugııne dek, ede bıyatınsanoglunundeğıs,me/taıarıdıı.de gışen tarafı teknolojı kısmıdıı Ama ken dısının olum korkusu, kıskançlığı, cınscl ar/usu, açlığı, ıuyalaıı bıtmedığıne gorc bunlar da edcbıyatın mal/emcst olduğu na gore, edebiyat asla bıtmcz ııibanoğlu hep anlatacaktır/ Anlarımın tarıhçcsıne bakılıısa be^ıgı oneeleıı aııstokrasivdı, sonra burjuva/ı / Eskı /amanlarda ofdıı gu gıbı edcbıyatın vc bunun yanı sıı a, pek çoksanat dalınınyınegenıs, bır kıtleyı hıç bıı ijC'kılde dgdendırmcdığınıgo/lemleyc bdırsın, nedenı de çok basit Insan denen memelıde barınmak, doymak ve uremek gıbı ılk uç temelgeıekbinme kar^ılanma mıs,sa, bcyınsel /evklerın radarları çali!; ma/ Açlığını gıdcmıek ıçm çop karıs,tıran bıı adama Lıs/t'ın bıı rapsocıısındcn soz ctmcyc kalkı^ırsan alacağın cevap malum Demck kı edcbıyatın haz vetmesı ıçın bel lı bır rcfah du/evıne mutlaka ula^mış ol ması gerek ayııca ycnı ycnı paıa gorme ye baijlamı^ olan ınsan, paranın verdığı /evklerın otesınde bıı dunya olduğunun bılınc ınde değıldır henıı/ Yazaılaıla yapılan konu^nıalar pek çok değddır ama gcnc dc vaıdır ve yabancı ya/aı laıla bı/ım ya/arlarımı/dan ondc gc len bııkaçını avnı çatı altında barındııan bıı kitap anımsadığım kadarıyla hemen hcmen hıç yoktuı Lı/ Behmoaras'ın (Yu/yıl Sonu Tanıklıkları) bu yokluğııor tadan kaldııan, gıdcien onemlı bıı yapıt tır tlgılcnenlcre vc dcğışık dunyalaruakı yaratıcılıklarımerakcdcnlcrcduyuıulur" Yuzyıl Sonu Tanıklıkları/ \oyle$ı/ Ltz liıhmoann/ Scl YayıncıIıL/ 141 s SAYFA 10 Elias Canettınin kitabı için bir giriş denemesi Temel kavpamlarıyla 11 Kitle ve İktidar ff Edebiyat ve yaşam sonunda kaynakça olmasına rağmen ya zann dıpnotlara ozen gosterdıfiı dc soyleneme/ KaynakçasıncTa 1 reucl, 1 Icıdcg gervcCamusgıbıadlan vcrmedıfjı ıçın de rahatlıkla elesjtııı konusu olabılıı F.leştırılmesı gereken konıılardan bırı de onun yonteın olarak Canettı, Wcbcr'ın yontcmını kullanmıştır I ıpık olgulaı ı so nuna kadaı ı/lemı^ rakat kuram vc uygu lama arasında kurduğu bağ ıle "kendısı ne has" ba/ı ozcllıklerı oldugunu bclıırır Dığeı yandan ( anettı nın dıle o/el bu ıl gı gosterdıgı /aten bılınır Kendısı bır ko nusjmasında so/ konusu es.erındc ' konu nunkendısindendoöanbırdıl' kııllandı gını vc bıiınerı tcııınlerc bağlı kalnıadıgı nı belırtır Canettı'ye gore tarıhın alaca karanlıgın dan beıı vaıolan kitle, tek tek bııeyluın bellı bazı şartlarda bır araya gclıp toplan masıdır Anactkcn ısc cserın ılkcumlesm de saklıdır "Insan tanımadığı ^cylc kar^ı karsjiya gelmektcn korktuğu kadaı hıçbır ^eyden korkma/ Kendısıne dokunan ^c yı gormek, tanımak ve cn azından onu bc lırlcmek ıster 1 ler yerde yabancı olandan kaçınır tnsanın çcvrcsındc yarattıgı bu tun mesafeler bu kari}ila^ma koıkusun dandır " Gorulduğu gıbı ya/ara gore, ın san kendıne yabancı olan ^eyden clındcn geldıgınce kaçmaya çabalar, hayatını da bu korkuya teslun cdcr Insanlar ancak bır kıtleyc katıldı|*ın<]a bıı korkıı vok olur hattatersıneçevıılıı Ya/aı buna,kat^das ma korkusıınun tlonıı^umu der Burada dıkkatı çeken, kıtlc kavramının, daha çok bıreyden hareketle tanımlanmasıdıı Aşağıdakı yazı Llias C^anetti'nin "Kitle ve îktidar (Masse und Macht)" adlı kitabının Turk^c cevırisi yayımlanmadan öncc Almanca aslından yararlanılarak nazırlanmıştı. Kitap dilimizde yayımlandıktan sonra sunuyoruz bu yazıyı. FATİH TEPEBAŞILI çıksa dahı aynı soru ve sorunları eserlerın dc sıkıcı olmadan tekrarlamasıdır Kitle, guç olum ve dıl sorunsalları hemen her turdcn cscrındc (Roman, tıvatro, notlar, otobıyograh \c dcnemelerındc) kaışıla^ı lıı "Korle^mı." lomanında ycr alan "tn sanlık, kavıamsal olarak belırlenmeden vc sulandırılmadan (,ok oncc kıtlc halın demevcuttu O bunca va^ınaıagmcnhc nu/oldukcagen^ bır havvandır, yeryu/u nun buyuk yaıatıgıdıı Kıtlc ınsanlığın amacı \c gelecef*ıdır" tcvı tıpıkbırornek tır 'Kıtlc vc İktidar' (1960) yayımlanma dan çok onrc ya/ılan 'Korleşme' (1935) romanının kahramanlarından Cıeoıg Kı cn ın ugraş alanlarından bırısı kıtlelerle ılgılı kuıaııibal vc uygulaınalı (jalüjinalar dır (( anettı'nın so7 konusu bu eserı dılı mı/e 'Kıtlc vc İktidar' olarak aktarıldı (, evıı en (ıiıl^at Aygen, Aynntı Yayınlaı ı, Istanbul 1998) Kttlenin özellikleri KıtlenııUanlısclkukuu suıu"yedaya nır Ve eskı çagiardan bcrı bılınen bır ol gudur suru, kıtleyc goıc surunun daha fa7İa buyuyememesı ve surudc bırevın ta mamen yoK olmaması nıtelıklerınde top Ianabıltr Suıu çeşıtlerı ıse av \e sava^ su rusu, !}ikâyct vc ço^alma surıısııdıır Kıtlenın ozellıklcı ı arasında kıtlenm su reklı buyumek eğılımınde olması \cr alıı Bu onun bırıncı o/ellığını olu^turuı Bu vukluğunun sınırı yoktur Ula^abıldıöı her ınsanı ıçıne almak ıster Sunı sınıılar vc kurıımlarlaengellenmeyeçalı^dıtsapatla malaı mcydana gclır $ıddet ve tanrıbc ncdcn olıınut Kıtledc, cjjitlı^ın cgcmcn olması ay11 bır nıtelıktır Bu mutlak' ve 'taıtısdmaz dır" Orada "kala karadır, kol koldur hıç kımseayrımlaıadıkkat etmc/" J lattasırf bu "eijitlıkten dolayı ınsanlar kitle halıne gelırler" Lşıtlık, dı^a kar^ı ctkılı gozuk mck ıçın "yogunluğu" gerektırır F.^ıtler arasına yabancı kımse katdınanıalıdu So nuncu O7ellık ıse kitle uyelerının, esjtlık duygusunu guçlcndırccek bır amaç tas,ı malarıdır "Amaç ulaşılama/ olduğu su recekıtlc varolacaktır " "(), tek tek l)iıcy lerın dı^ında, fakat hepsı ıçın çekıcı olma lıdır " "Bıreysel veeb.it olmayan" amaçlar kıtlenın olumu dcmektır (s 26 27) Kıtlenın sınırlı sayıda kıijiden olus,an çekırdek kadrosuna kitle krıstalı denıı (Ben/er bır kavram gıbı go/ııkcn "kapa lı kıtle"de stnır, bır araya gelınen mckân dadır Ve kapalı kıtlenın kendı ıçıncle sı nın yoktuı, natta varsa bılc bu sınıı akı^ kandır) Krıstal kcndı ıçınde tam bıt bu tunluk olu!}turur vc katı kuralları vaıdıı Onemlı olan onun buyııklugu deöıl, kı ıs talın bırlık olmasıdır Yazar ornck olarak askerlerı, papa/ları ve orkestıa uvelerını gosterır Herkcs ı^levlerının bılıncındc kendısıne dıışenı yapaı, dığeı taraftan bunlann krıstal diijinda hayatları yok sa yılır Genellıkle de unıfoıma taşıılaı bu yu/den de hcmen tarkedılebılırler Deöı^ me eğılımı gobtenııeyen kristahn ı^levı kıt lelerı harekete geçırmekrır Kıtleler kendıleıını sımgelerle ıfade ederlcr ( anettı'ycgorc kısaca "tnsanlaı dan olus.mayan fakat kıtlc gıbı algılanan kolektıf bırfıklere kıtlc sımgelerı dcnır" Ornck vcrnıek gcıckıısc bıınlaı baş,ak, orman, yağmur, ru/gâr, kıım denı/ ate nehır ve yıldızdır Yazaı ayııca C U M H U R İ Y E T K İ T A P SAYI 4 5 7 E lıas Canettı ulkemızdc Yırmıncı Yu/vılın cn son ko/mopolıt cdıbı" (II Dluengın), 'BırAvrupalı gıbı nıtclcmelerle tanınıı Haksi7 da degnler (^unku yazaı, ınsanın duşman ıçın ce bındı ta^ vc kalbınde kın ta^ımaması gcrektıgını" oğutlevcn bırıdır ()nun " Avru palı" olmasını saj^layan O7cllık, oradan oraya suı ukJencn lıayatında gızlıdıı Ata ları baskılardan kurtarılmak amacıylagc mJeıle lspanya dan Osmanlı topıaklaıı na getırılmıijtır Ya/arın çocııklugu o /a ıııanlar Obinanlı sınırlaıı i(,crısınde bulu nan Rıısçuk'ta geçer Anadılı ıse eskı ts panyolca'dıı Bu kcntın kendısı u/erın dckı onemını 'Yaşadığım hcı şey bıı 7& marılar Rusçuk'ta yasjanmıstı" ıfadelcrıy le vıırgular Butada karşıla^tığı degısık kulturlcı vc farklı ınsanlar daha sonrala rı bıraz da annesının aşdadıgı okııma alı^ kanlığı yardımıyla onu "en ılkcl kulturlc ıc' ( ) kadar goturuı (Bırkaç yıl OIKC Rıısçuk'ta CaneftıC emıyctı kurııldıı ( e mıyet bıı yandan Canettı aıabtıımalaıını ar^ıvlemcyı bır yandan da topıantılar du zcnlemcyı amaclar 1998 yılı ıcın ongoıu lcn scmpozyıımun başlığj zıkredılmeye deger "Barut FKJISI Balkanlar Mıtos ve (ıci(,ekler" Konu, o/ellıklc ( ancttı nın kavramları cc rçevı sındc ışlc nı ccktır) Canetti'nin dünyaya bakışı Dahaonn, kısmciıdeğınıldıgıgıbı 'Kıt lc vc Iktıdaı'ın arkasında yazarın cocukluk anılaıı, herhangı bırıne ayrıcalık tanı maksı/ın butun kulturler, II Dunya Sa vajji onccbi, sonraM ve ozellıkle de Hıt ler'ın fa^tvmı vardır Tserın onemı o/ellık le ya/aı ın dunyaya bakış acısında gızlıdır Şımdılcrde tartışılan ba^ka kulturlerın vaılığının onyargibi/ bcnınıscnmcsı veya hemen yargılama yolıına gıdılmemes>ı da ha o yıllaıda bu escrde ycrını almı^tır Genel olarak sosyo antropolojık bır cscr olarak tanınan 'Kıtlc ve İktidar', Bersndorl vc Knospc nın 'Uluslararası Toplum Bılımcıler So/lugu'nun II Cıl dındc " loplumsal Davıanıijiıı Sos>yolo|ik Teorısı' dı\e geçer Fakat ba/ı yonlcrden taıtı^malıcfıı Ba/ılaııcbcrın bırbutunluk taşımadıgını, bolumlerın bırbırındcn ko puk oldugunu, ba/ıları ısc cserın taııhsel yontem kullanmadığını kımılerı de tııı olarak cscrı bır ycrc ycrlcijtırcmcdıklcrı nı soylcilci (ıcrccktcn clc tur ve uslup olarak cser bıldık Dilımscl olcutlcıın dı^ındadır Kı mı ycrltıdc bıı cdcbı eseı ıthresınc bu ıunuı Okuıkcn yazaı ın duyarlılığı mc tınde rahatlıkla hısscdılır Ayrıca cserın Aılesı once bıı tngılı/ kcntı olan Manc hcstcr'a go«,er, burada gıttı^ı okulda In gılı/ce ve Iransi/ca oğrenır Babasinın anıdcn olumu u/erınedc anncsıylc bırlık tc Vıyana va goçcr Sekız yasjinda, bıı IA manl.ır anncsiyle babasının gızlı anla^ma dılı olan Alınanca'yı oörennıeye ba^lar Annesının dıl oğretmedekı aşırı çabası nın, nasıl /orlamaya donustuĞunu ya/aı hıç unutama/ Kulturlcı, ulkeler ve dılleı aıasında hayatın ılk yıllaıında yapılan bu gc/ılcı ılcııkı >dlaı n,ın bol bol malzenıc sağlayacak vc onun dunya goru^unu bı <,ınılcndıicccktıı Ya/ar olaıak ( anctrı nın rıpık o/ellık lerınden bııı, zamansal aıalıklaıla oıtJya Yazar olarak Canetti