Katalog

nunda da bırı kuramsal, bırı uygulamalı olan bu ıkı çalışmanın bırbırı ıle butun leştırdmesı ve ırdelenmesı sonunda, 'Türkiye için bir değişme kuramı'. 'Toplumbal Değışme Kuramlan'nın ıkıncı baskısına Turkıye GerçeğY bolu munu eklememın nedenı, yukarda açıkladığım 'rotanın' ııçuncu aşamasındakı onerılcnmı kamuoyuna aktarmaktı Turkıyc 'nırı Toplum \al Yapı \ı 'ndakı çıkı<, noktanız bir modtlunı mı, arayışt mı, 1 yokstı lozumlemesı mıdır Aslındahepsıbırden 'ToplumsalDe ğışme Kuramlan' kıtabımdan sonra, Turkyıe'nın yanısını vc değışme dınamık lerını uıcelemek içın yaptığım çalışma, 70 runlu olarak bir 'ço/umlemc modclını' ıçerıvor, (çunku model kuUanmadan ço leme yapama/sını/) bu ncdcnlc, bir /tımlı oncrı (yanı mudd oııeıısı) nıtclığı taşıyor vc sonuç olarak ıla ulkcmın toplumsal ya pısıııın vcdeğışmedınamıklerınınçozum knmesinı amaçlıvordu Turkıyc Cjcrccgı'ndc şoyle bir bclırlc menızvar Turkıyt. bugıın nanlkendı tch nolojtitnı kcndnı urctmck zorundaysa, kcndı ıdioloııtını dc kendm bıçtmlcndırmek gorcvıylı karşı karştyadır' (s 314, 4 liasım) Yırmt yıl gcçtı 21 Yuzydda Tur kıyc'yı yazma oncesme donclım 7urkıyc, bu dınumıg'ı yakalıiyabıbmş mı bugun > Tıırkıye'nın bugun 'kendı ıdeolojısını' anımsayalım 'AJtı ok' veya 'antı em peryahzm' ya da 'Batılılaşma' adı altında, uç ayrı vc bırbıtmden faıkJı ımış gıbı go runen bu ıdeoloıı aslında "topraga daya lı tcokratık bir tcodal ınıparatoıluktan', 'aydınlanma ve sanayı devrımıne dayalı bir ulııs devlcte' geçışı sımgeleyen, 'hayat la eıı hakıkı murşıt dımdır' so7undco?etlerubılır Bn donem ıçın, sadece toplumsal, eko nomık ve kulturcl dcöıl, ıdeolojık açıdan da Cumhuııyet'ın çok başanlı nlduğunu goruyoru/ Gerçekten, lcıtabımda ıımn ıı/un anlat tıgım sureçler sonunda, degışme vc gclış ınc dınamıgını kaçırmış bıı reodal ımpa latnrltıkran sanayıyc dayalı bir ulus dev letı, 'tepeden ınme' vonlendırmelerle uretmek hcm o/gunluk vc hem dc başa nlı olma açibindan, dunya sıyasal tarıhıne geçecek bir deneyımdır Bu çerçevedc, ışın tarıhsel, sıyasal, kul turel ve ekonomık oncmını vurgulamak ıçın anımsatmalayım kı, bu başarı, Amc rıkan sıyasal bdımeisı Samuel P. Huntington'un 'olma/' dedığı bir 'donuşumun' gerçekkştırılmış bulunmasında ortaya çı kıyoı Bılıyorsunuz, Huntıngton'u da, Atatürk Devrimi'ne verdığı buvuk onem ve ılerıyc donuk olumsuz oncıılcrı dolayı biyla, kıtabımda u/ıın uzun tartıştım Fakat gunumu/e gcldıgımızde, yanı be nıııı bundan yıımı yıl once verdığım yar gı çerçevcsınde bugune baktıgımızda, Cumhurtyet ın 'kurtuluş donemı'ndekı başarının, bugun surdurulemedıg'ını go ruyoruz Aslında hcr ıkı kıtabımda da gelıştırmc yc calıştığım 'dcğışme modclı' çerçcve sınde tartıştığım gıbı, bugun ( umhuı ıye tın'kuıuınlasına donemını yaşıyoru/ Bu nedenle de dıyalektık olaıak, 'Cumhurı yct'c kaışı gorutj ve ıdeolojılerın fılı/len mcsı doj*aldıı 1 akat ba^aı ısı/lığımı/ı sımgeleycn nok ta, 'Kuıtulus doncTiu' ıdcolojısının, Atatürkçulyk adı altında o/cllıkk 12 Lylul'ık EvrenOzal yonuımındc ya^andığı gıbı, gclcııckı,ı lıbcrallerın tcmsıkılığıne so yunan cskı dcvlct(,ı seçkınulu' laıahn dan yo/la^tıı ılnıası vc bu nedenle o yone tımın tum hatalarının 'Ataturk tsmet Fa sa Donenıı ııe faiuıa edılmcbi olmustur Bu noktayı bıra/ acmak ıstıyorum 'Kuıtulu^ Doncını ıdcolojısı, asker ve sıvıl bıırokrarların, bcnım 'devlet(,ı sc\ kıncı ceplıe' dedığım bir cephenın oncu luğunıı yaparak olusturduğu bir ıdeolojı ıdi. SAYFA 6 Türkiye Gerçeği f Bunun karşısında 'gelenekçı lıberal cephe', bir repkı kanadı olarak ortaya çık mıstı Ârtık dağılmış olan eskı 'devletı,ı seç kıncı' cephenın lıder kadrosu ıçınde yer alan 'askerı burokrası', 12 Mart 1971 ve 12 Eylul 1980'dc, bu kez üzal'ın kışılığın de pek guzel Mmgelenen 'gclenekçılıbe ral ccpnc'nın temsılciliğıne soyundu Boylece, 'devletcı seçkıncı' gorunum altında 'gelenekçılıncral' uygulamalarya pıldı. 'Gelenekçı lıberal' cephenın uygula malarmın tum hata ve kotiıluklen, 'dev letı,ı seı^kıncı' cepheye mal edılerek, toplum, 'gudunılu' oır bi<,ımde, Cumhurı yet'ın kuruluş ıdeolojısıne karsj ko^ullan dırıldı l^te 'lkinci Cumhuriyctçilerin' ko kenı budıır Bir başka deyı^le, lkinci Cumhuriyetçilcrin, mevciıt du?ene karsı yonelttıklerı eleştırılerın onemlı bıı bolumu haklıdır, ama ele^tırdıklch sorunların nedenı ola rak Ataturk'u ve Cumhurıyetı soıumlu tutmaları yanlı^tır Bugunku souınların çogunun kayna ğında lkinci Cumhurıyetyleıın yere go *ekoyamadıkları O7al'ın tcmsılettıgı 'geenekçılıberal' cephe yaklasjimlarının so rumluluğu çok buyuktur tşte ben, bu gerçekler gorulcmedığı, bugunku ıdeolojık kavga, sıyasal tslamın savunduğu 'Şerıat Devletr ıle 'Laık Dev let' ıkılemı arasına sıkı^tığı ıçın kotumserım (^unku 'Teokratık Devlet' tarıhın ka ranlıklarına ^omıılmuş, taıımsal yapıva dayalı bir yonetım bıçımıdır Bıınıı bu gun savunmak ancak, 'anakronık' yanı ta rıh ıçınde yermı ^asjiımıs bu vaklaşimm sonucu olabılır Otc vandan, 'Teokratık Devlete' karşı korunnıak ıstenen 'laık devlet' ıse, gunumu/ıle çoktan aMİrnıs, ve artık'sosyal dev let', hukuk dev letı' gıbı kavıamlarla bu tıınleşmıs olması gereken bir noktadadır Ama ne vazık kı, 1 urkıye, bugun, hala teokratık devlet tartısmalarıyla (hem de kendılerıne 'Maıkbist' etıketı yakıstırmış, olanların da desteğı ıle) zaman ^ıtırıvoı Bu açıdan, 11 Lkım 1998'de vapılan turlıan eyleminde el ele tutu^anlar ve bunlara Marksizim ya da ozgurluk adına destek verenlerin ittıfakı aslında, simgesel olarak, bugunku ideolujik kısırlığımızın etrafındaki çemberi temsil ediyor. kusura bakmabin) çok cahılce ve çok yanlış noktalara gıttıler Orneğın, 'dıyalektık materyalızm', toplumbılıme uygulanınca ortaya 'tarıhsel materyalızm' çıkar dıyen Marks'ın deter mınıstık goruşu benımsenerek, 'dıyalektık yontem, zorunlu olarak komunıst top lum kurulmasını ongormek zorundadır' bıçımındc bir yakla^ım, hem dıyalektığı benımseyenlerde, hem de dıyalektığc karşı olanlarda egemen ınanç olarak ortaya çıktı CJysa bu tumuyle yanlı^tır Hatta 'dıyalektık yaklaşımı' kullandığı nı/ zanıan, yukarciakı onermcnın tam tersı dtırum ortaya çıkar ve abla, toplum ya da taııh, tek bir nedefe doğru 'dctcrmınıstık' bir bıçımdc gıden bıı yapıda algı Ianaınaz Çunku 'dıyalektık' yaklaşım, hcr oltı^umun, kendı/ıddınıdabırlıktegetır dıgını gorduğu ıçın, bu Vıtların ctkıle^ı mı' sarmalının ncredc'Min bulacağını kes tırrnek olanaklı değıldu Nıtekım, bu nedenden dolayı Markb, toplumların /oıunlu olarak 'komıınıst a^amaya ula^acağını' ıddta eden 'deteımınıstık' 'tarıhı metcryalızmr, asıl dıya lcktık mantığı temsil eden 'dıyalektık ma teryalizmden' ayırır Aslında salt ve saf'dıyalektık yaklasjmı' yanı 'dıyalektık duş,unceyı' 'dıyalektık metaryalızm'den de ayırmak gereklıdır Yanı 'zıtlann etkdeşımı' anlamında kul landıöım 'dıyalektık' neden ılla ve sadece maddı ya^amda geçerlı olsun kı Tam terbine, 'zıtlann etkdeşımı' egerge çerlı bir duşunme yontemı, yaklaşımı ıse, 'duşunce' alanında da, 'manevı degerleı alanında da 'ınanc dunyasında' da geçerlı olmak zorundadır Ve bana gore oyledır de îştetambu noktada kendılerını 'Mark sibt ya da 'karşı Maıksıst' olarak nıtelc yenlerle tam bir karşıtlı^a duşuyorum Çunku kendılerını 'Markbist' savanlaı da onlara 'antı Marksıst olarak kaışı <ı kanlar dd, bu uç kavı aını yanı dıyalektık dıvalektık mater)alı/m' ve 'tarıhsel ma tervalızm' kavramlarını bııbııleııne /o ı ıınlıı olarak baglı olan, bırını kabul cttıf; ını/ takdırde otekılcrını de kabul etmek zoıunda oldu^unu/, hatta kımı Aiman bırbırlerının yerınc kullamlan/kullanıla bden kavramlarolaı.ık kabul cdıyorlar kı bu sadete gerçeği uuuın olmadığı ıçın degıl, Marks bde bu kavıamları aynı an * 21 Yuzyıldıi 1 urkıyc 'dc ıncıtla hır ız lcgjn pt^ındcn gıdcn bunu ırdeleyen, ge lı^nte/değı^me dınamıklerım ktıvmmaya cnlı^an, ycrycrkuramscılla^tırtın oncrmc lc r gc ttrcn yamnız basktn çıkıyor Olumlu anlamda soyluyorum bunu clbct Bıruçlcm var, oncrmc/çozumlcmelennızdc, \ız bu na 'tcmel dcjh^kvn'Ivr dıyorsunuz Dış dunya' ıdcmop' '\tntfla\ma' Öncc bu yaklaşımımızın boyulları uzcnndc konusa lım Yanı gch^lırmeye (onermeye) çalı$ ttğıntz modcl Bir toplumu ırdelemenın, bellı bırtop lumıın degısme dınamıgını yakalamanın yontemı nedır^ Bın Tuıkıyc u/crındc çalı^maya basja madan once, Ioplumsal Dcğışmc Ku ramlan' adlı kıtabımı bunun ıçin yazdını Yanı luıkıyc yı nasılco/umlcycbıleteğı mı, ontt kciKİım toplumbıhm kuramla rı vı. toplumbılım metotlolojısı açisından ırdc ledım Işte bu noktada vardığım sonuç, bir toplumsal değişme çözumlemcsinİn cn iyi bir bicimde 'pozitivist bir yöntemin' 'diyalektik bir yaKİasım' içine oturtulmasıyla yapılabileceğidir. Sanı>orum, bu nokta, 1 urkıyc'dc top lunıbılını taııhı ve rnetodolojısı açısından hıç tartı^ılmadı llk kcz, bcn buıada dılc getıııyoıum Çıınku bugunt dek, nc yazık kı, bılıın selbir metot olan 'dıyalektık vaklasim', sı yasal olarak 'komunıst hareket' ıle eifde fieı tutuldu Bu nedenle de bu yaklaşımı Kullananlar da, karşı olanlar da (kımsc leımldeğişkentor Toplumsardan 'Sivasal'a De Dr. SEZER ATEŞ AYVAZ osyal bılımler' başlıgj altında du şunulegelen ıncelemealanlarının yenıden sorgulandı^ı gunumu/ de, artık heı bılınıyontemı vc ayrım nok talarıyla ruştunu bir kere daha îbpatla mak zorunda 'Toplumsal'a ılışkm sibtemlı bir bılgı anlayışı kurmaya çalışan sosyolojı, bu bılımlerın başinda v aynı < vontemscl sorunların ustesınden gelme duıumunda Sosyal lı/ık olıluğu gun dcn bu v<ına kcndı alanını belıılcmeye çalışan sosyolojı, başlangıçta sorunları gt>ru|i saptamayı, gıderck toplumsal dc gışme mckanızmalaıını anlamayı on pla na çıkaımış ' Ioplumsal yanı analı/lcrı, kurumsal ışleyış, kurallaı Jızgeler, alan aıaştıımalaıı ve tonlumsal değişme mo dellcrı, 'toplum bılımı' ışicvsel kılan ko nularolmuş 196O'lı yıllaılabırlıku çok luk muhalıf bir soylcnıı benımseyen sosyolo)! oğıencıleıııçın toplumlaıa 'u/ laşman' açıdan bakan dcğıl, değişme, ılonuşmceğılımletı açısından bakan ku lamlar esas ılgı alanı Tuıkıye'dc 1980 ontesı sosyolojı ogrencılerı ıçın 'toplum sal değişme', sosyolojının ta kendısı, en onceliKİı ve ncrdeyse tek konusu 'Top luınsal yapı' ıse bu başat amaca, degış meye, ulaşmak ıçın gereklı bir ınceleme nesnesı Toplumu tlegıştırıp donuştuı mek, sosyo ekonomık yapıyı anlamakln mumkun çunku Oyba gunumuz sosyolojı oğrencılerı 'toplum'kavramının, 19 yy butunlugu ve yalınlıgını taşımadı^ını coktan oğren mış durumda Bu karmaşık ılışkıler bu tununun toplumun, genellemeleı voluy la ıılaşılmış ttımel teorılerm otcsınde, bir kendıne o/guluk, tckd gerçeklık içerdı gını anlayalı epeyce /aman oldu Tum toplumlar ıçın geçerlı, (.vrensel, model vc analı/lerın, gerçe^ı neolçudekapsadıgı açıkladığı konusunda hem dunvatla hem de I urkıye de cıddı kuşkular var I v rcnscl' 'tumel' kuramların, 'yerel'ı, tekıl orneklerı topluınlatı açıkladığı ıddıası nın ıtıbarı oldukça sarsılmış durumda Her toplumun tek ve kendıne o/gu gerçegını vc tarıhsel seruvenını anlamak aı tık valnı/ca bir modelc, 'ıdeal tıp'e yas lanmakla mumkun olmuyor Toplumu nu açıklamak bir yana anlatmak îsteven 'bılım ınsanı yararıcı bir butunlugu mı kanıkbırgerekııcılığın agına duşmedcn dll dı vı nuk n kııımak/orıında Işte bir tekıl, T urkıyc omegını yapı vc değışımlerıylc 'dıl'le yenıden kurmayı' CUMHURİYET KİTAP SAYI 456 Türkiye'nin toplumsal yapısı