Katalog

0 KURL A R A "Bu kitap ile okuyucuya sunduğum 'kuramsal denemc'de geliştirmeye çalıstığım model, üç değişken tcmcl üzerine kuruludur. Birinci değişken tarihsel süreçleri, çevre kınullannı, öteki ülkelene olan ilişkileri ve küresellesmeyı da kapsayan bıçimde dış dünyaVzr. Ikinci değişken, Türklvrın ()smanluarın tarih ieindeki deevlet anlayışlannı, geleneklerini, goreneklerini, kültürlerini kapsayan, Batılılığı, Atatürkçülüğü, 'Siyasal îslam 'ı ve aynhkçı etnik yaklastmı da içeren iclcoloji ögesidir. ılçüncü temel değişken ise çeşitli süreçlerin sonucu olarak. sınınaşmaV//r. Aslında sınıflaşma sürcci içinde ele ahnması gerckcn ideoloji ögcsinin kendi basına bağım.uz bir değişken olarak kullanümış olması, sadece OsmanlıTürk tnplumsal değişme çizgisinın ve toplumsal yapısmtn, Batı danfarklı olan, keınhııc özgü niteliklernıden dolayı değil, aynı zamanda, ö'rneğin, 'milliyetçilik' ya da 'îslam' veya 'Sosyaliznı' gibi ideoloiilerin günümüzde bile sahip oldukLm 'maddi güç dolaytsıyladır. Moâclin işleyısı tarihsel açıdan ve bu üç değişken arasındaki etkileşimler çerçcvcsindc ele alınmıştır. Değiskenler arasındaki etkileşim, snrekli olarak uyumltı ve tekdüze bır nitelik taştmaz. Genellikle karşıtlartn etkisi ve tepktsi bıçtmindc oluşur. încelemelerim sırasında yalnızca bir model gehştırmvye değil, değişme sürecini ileriye dönük bir biçimde de ortaya koymaya çahşttm" diyor Emre Kongar "21. Yuzyılda Türkiyc" adlı önemli arastırmasında. Kongar Iloca'mizı bu çalışmasından dolayı kutluyoruz. TURHANCÜNAY Osmanlı Istanbul'undan Bir Köşe: Sel Yayıncılık'tan çıkan Osmanlı îstanburundan Bir Köşe Tatavla isimli kitap gcrek yerel tarihçilik anlayışıyla Istanbul'un oldukça eski bir semtini tanıtması bakımından, gcreksc bir başvuru kitabı olması açısından öncm taşımakta. Rumca, Yunanca ve Türkçe dergi ve gazetcler, seyahatnameler, temel kitaplar taranarak ve görscl malzeme ile zenginleştirilerek özenli bir şekilde hazırlanmış bu incelcme, yaşadığımız mekânların ve semtlerin dünü ile bugünü arasında oluşan ueurumun ne denli hızla büyüdüğünün çarpıcı bir göstergesi. FERYAL SAYGILIGİL Orhan Türker'den bir htanbul arastırması Tatavla Slr Basll Zaharof Tatavla'da yetişen ve dünya çapında ün yapan sllah taclri. D aha öncecle birkat; yangına sahnc olan Tatavla, buk>ünkü ismi olan Kıırtulu^'ıı 1929'da gcçirdif i büyük yaııgın Jun sonra alıt. lakat bu yangının, Tatavla'nın sokaklannın dar ve dik yokuşlu olnıası, itlaiycyc ge<, lıabcr vcrilmcsi ve sıısuzluk gibi nedenlerle /amanında söndürülümcmcsi sonucunda 450500 kadar cv yanar ve scmtin dokusıı dcğişir. Yangından sonra semtc Kıırtului; isminin vcrilmcsi ise neden"Kurtulıı§" yangından mı? Rumlardan mı? (I) ijcklindc yorumlara neden olıır. Kıırtuluş, kitaptan öörendiöimiz kadany la 196O'lı yılların ortalarına kadar katıksız bir Rum semtidir. 19. yüzyılın ortalarına kadar (,ok lakir bir Rum işı,i ınahallcsi olan Tatavla, bu tarihlerden sonra 20. yüzyılın ilk çcyrcfiinc kadar Istanbul'da Pcra'dan sonra en kalabalık ve en zengin Rum toplulugunu barındırmıştır (2). Tatavla nın kelime anlamı ise Rumca ahır, ahırlardır. Bir başka yazara göre ise, Tatarca kökenlı Tiirkçc kelime olan Tavla (varlıklı kişilcrin atlarının bulunduguycr) kclimesi zaman içinde Rumlaşarak "Ta At Tavla" veya "Tattaula" şeklinde söylenir olmuştur (3). Tatavla halkı, 1566 yılında Sakız Adası'nın Osmanlılarca almmasından sonra denizcilikleri ile ünlü Sakızlı Rum gençlerinin Istanbul'a getirilerek Kasımpaşa Tersanesi'nde calıştırılmaları, Tatavla senıtine ycrleştirilmeleri ve Rum kızlarla evlenmeleri so nucunda oluşur. 18. yüzyılın sonlarına doğru ise Rıımlar, yabancılann Tatavla'ya yerlesmesini istemezler daha sonra bu konuyla ilgili bir ferman çıkanlır ve bu lerman 20. yüzyıla kadar geçerlili^ini sürdürür. Tatavla cemaati, ımpaıatorluk sınırları içinde azınlıklara tanınan ayncalıklardan yararlanarak, lhtiyar Mütevclli Heyeti ve IVİütevelli 1 leyeti tarafından yönetilir ve ayrıca başında da l'ener Patrikhanesi'ne bağlı bir din adamı bulunur. Ayakkabı atölyeleri ile ünlenen Tatavla, 60 kadar ayakkabı atölyesi ile tstanbul'un en iyi ayakkabılarını üretir. Ayrıca bag ve bahçelerde şenliklerın yapıldığı, halkının eelen ceye düşkün olduğu bir senHtir. Şenliklerde çeşitli halk oyunları oynanır, müzik aletleri çalınır, ^aıkılar söylenir. Kültürel faaliyctlcr olarak konserleri ve riyatroları da belirtmek gerekir. Aynca II. Dünya Savaşı'na kadarsüregelen, şubat sonıı veya mart başında, pazartesi günü mutlaka kutlanan "Kathara Deftera" günü adı verilen, geleneksel karnavallarıyla da ünlüdür Tatavla. Tatavla'nın spor kıılüplerinin ünii dünya çapındadır. Hatta bir keresindeTatavlalıbir sporcu Atina'da düzenlenen 1906 yılı olimpiyatlarında altın madalya kazanır. Bu da diplonıatik bir soıuna neden olıır (4). Kitapta, Tatavla'nın kiliseleri, çeşmeleri, ayazmaları, okulları, dernekleri, çeşmeleri, ressamları, Tatavla'da yaşayan ünlüler, tulumbacıları, hamaıııı ayrıntılı olarak tanıtılmaktadır. Sosyal yaşam hakkında ise, Rum ba.sıııında yer alan gazete haberlen aracılı gıyla bilgi sahibi oluyoruz. Böylelikle tarih araştırmalarında çok önem taşıyan sosyal yaşam çalışmalarına, Osmanlı'nın çok eski bir semtinin yaşamıda tanıklık ederek katkı da bulunmaktadır. Kuruluş tarilıi 1520'lere dayanan bu semt, bugün tstanbul'un her yanında görülen çevre ve kültür erozvonundan en fazla nasibıni alan verlerden birisidir. Ciün geçmiyor ki eski bir ahşap evin ya da 5()'li, 6()'lı yılların apartmanı nın yerirıe estetik ö/ellikten mahrum, çirkin, dev boyutlarda bir apartman dıkilmcsin. Bu semtin sakinlerinden ve kültürel mo/aiğımizin bir parçasınıoluşturan Rumların çogu zaten 19631964 yılfannda yaşanan Kıbrıs gerginliği sonrasında göçmüş, Iİrmeniler azalmış ve Kurtuluş gittikçc bir taşra semtı havasına bürünmekte. Çok değil da ha birkaç onyıl öncesine kadar bostanların, yeşil alanların bulıınduğu yerlerde bugün yeller esiyor. Kurtuluş, yine de renk lenk manavlarıyla, bu ülkeden ayrılanların veya bu diinyadan göçenlerin ardlarında bıraktıklarının sa tıldığı küçük antikacı dükkânlarıyla, nastaneleriyle (belki de tstanbul'un en çok pav tanesinin bir arada bulıınduğu semt!), kıyı da köşede kalmış eski apartmanlaı ıyla geçmisin izlerini birkaç yıl daha taşıyabilir. Tatavla'nın unutulmaya yüz tutmuş renkli geçmişini gun ısığına çıkaran bu kiran, çoctıkluğumuza ulaşan yolların önünii kesen engellerin kaldmlması için bir adım sadecc. Kitabı okurken çok sevgili komşum biricik Madamcığımın "Bi kavecik yapayım mı I'eryalcik" diyen gülen vüzünii anıuısadını. Yumurtaların rengarenk boyanıp komşulara dağıtıldığı, mis gibi paskalya cöreğinin kokusunun bütün apartmana yayıldığı paskalyalar yı>k artık... • Dipnotlar 1) Orhan liirkcr, Osmanlı islanbuİıtndan Bır Kn$c Tatavla, Sel Yayıncılık, istunhııl 199H, s. 10ü. i)age',s 1112 4) a ge, \ 7İ Osmanlı tstanbul'ıından Bir Köşe Tatavla/ Orhan liirkcr /Sel Yayıncılık/ Utanhul 111 f Geçmifin renkli izleri Tatavla cemaati Imtiyaz sahibi: Berin Nadi 0 Basan ve Yayan. Yeni Gün Haber Ajansı Basın ve Yayıncılık A.$. Cenel Yayın Yönetmeni: Orhan Erinç Cenel Yayın Koordinatöru. Hlkmet Cetinkaya Yazıişleri Müdürü: Ibrahim Yıldız sorumlu Mudur Fikret llkiz Yayın Yönetmeni: Turhan Cünay craflk Yönetmen: Dilekilkorur Reklam: Medya C CUMHURİYET Tatavla'nın 1912'deki dlni llderi Pamfilos Metropolltl Melisslnos Efendl tustte). Sultan ıı Abduifıamlt dönemlnde Tatavla Kamavaiından bir görüntü 456 K İ T A P SAYI SAYFA 3