Katalog

sıdır. Çünkü gündelik hayatın, insan yapısını ve ilişkilerini belirlemede çok önemli bir işlevi vardır. Bunlardan biri dc Gülsüm Cengiz'in 'Yıllar Sonra Merhaba' adlı şiirinde: "Ne güzel şey bakar gibi bcrrak bir sııya bakabilmcsi insanların birbirlerinin gözlerine. Daha dün ayrılmış gibi merhaba diyebilmek cski dostluklara ne güzel..." dizeleriyle dcöindi&i dostluklar, arka daşkklar ve yoldaşlıklardır. Ne var ki, bu yol hem uzun hem de çileli bir yoldur. "...Yalucıydı gerçek vc ycr yoktu yeryüzünde gerçeği söyleyenlere özgür düşüncelere...' Ama nc olursa olsun, insanca yaşanacak bir dünya kurmanın yolları aynı safta ço ğalnıak, müeadeledcn yılmamak ve bu ateşi gelecek kuşaklaıa ulaştırmaktan geçiyor. Iştebu mücadelenin bugünlereyasfanan güzelliğini, 'Mayısta Üzgün Gönlüm' adlı kitabı okuyarak, Gülsüm Cen giz'in ağzından da tanımış olacaksmız. Gülsüm Cengiz'in dördüncü şjir kitabının adı: "Akdcniz'in Rcngi Mavi'. Toplumsal olayları irdeleyen şiirlerin yer aldığı kitap (Akdeniz'in Rengi Mavi, On tkı Temmuz Şarkısı, Yüksclir Yannlar Ellerimizde, Kırügan Şair Şarkısı, Yaşamı Sa vunmalıdır Şiir, Bu Bitmcmiş Bir Şiirdir) adlarını atşıyan altı bölümden oluşuyor. Mavi; sevgidir, güzelliktir, ıımuttur ve gelecektir. Onun için Şair: "...Akdcniz, scvdiğim kır menekşesi direncimin, umudumun simgcsi şiirimin ülkesi karartamaz hiç kimse güneşini söndüremez ateşini yüreğim çünkü Akdcniz Akdeniz'in rengi mavi." dcdiği dizelcrle Akdeniz'in mavisini yüreğinin ekseninden geçirivor. Kendi yaşa mının öyküsü olan 'Güfler Tomurcuktaydı 1 ienüz' adlı şiirde ise gidip görememenin, varıp bulamamanın, ya da bıraktığıyla bulduğu arasındaki uçurumun derinliğini: "...Ne çocukluğumun gül kokulu sabahları ne toprak damlı evler ne sokaklarında yağlı çıraların aydınlığı Karşıladı bizi boş inançlar, gelenekler, kurallar törelerin baskısı, ortaçag karanlıgı..." dizeleriyle ifadc ediyor. Insanları, onlann acılarını ve sevinçle rini kendisiyle özdeşleştiren Şair; oğulları, kardeşleri, crkcklcri mapusancdc olan kadınları ve onların duygularını: "...Kadınlar ki iki kez üretirken yaşamı iki kat ezilirler. Yine de ıımııdıı yitirmezler, scvmcktcn vazgeçme/ler. Ah şimdi kaç kadının gccelcri Liykusuz/sevişmesiz, bcdcnlcri üşümede, yürekleri Gebze, Bayrampaşa, Ümraniye..." dizeleriyle usta bir ressam gibi çizdikten sonra, öziınde paylaşma ve dayanışmanın yükseldigi: "...yitirdiği sevdiğine ağlamayan, bir ananın saçındaki aktan, elindeki lotoğraftan geçiyorunı usulca..." dizeleriyle çok önemli bir gönderme ya par. Çünkü 'Sürgündür Sevdamız da' adC U M H U R İ Y E T KİTAP SAYI 4 1 4 lı şiirinin: "...Gözlerine baktığım an yeşil yaprakların arasından sızan güneşini görürüm ülkemin..." aizelerinde belirttiöi gibi, güzel bir geleceğin, bakılan gözlerde görülecek kadar somutlandığına inanır. Yerini ve kimligini çok net bir biçimdc bclirler. "...Şimdi halkasıyım zincirin beni benden sonrakine bağiayan." Gülsüm Cengiz, sosyalist dünya görüsüyle sanatını zenginleştiren bir sairdir. Söylemi; yalın ve hayatın içindendir. Onun için, insanı ilgilendiren ner şey, şjirinin konusıı olur. Aynca, Gülsüm Cen giz'in şiirinde; şiiri karanlığa, anlaşılmazlığa götüren soyutlamalara rastlamak olası deöildir. Şair, algılamalarını soyutlayıp yeni Dİr bileşime kavuşturduktan sonra, kendi söylemiyle ycniden somutlaştmr. O nedenle dc, birbirinden ve şiirin bütünlüğünden kopuk imgelere rastlanmaz Sahnelerimize taze kan YILMAZ ONAY ürünlerinde. Bana göre, Gülsüm Cengiz siirinin en önemli ve de gözden kaçan özelıiği budur. Yani, imge, şiirin bütününde vardır. Onun için, gündelik yaşam içindeki sözcüklerlc kurulan şiirleri, bütünlüklü olarak okuyanı kavrar. Şairin, 'Akdeniz'in Rengi Mavi' adlı kitabı, söylemek istedik lerimitı en yakın tanıdığıuır. Gülsüm Cengiz (Akyüz)'ün şiirine, döncmlerinin tarinsel olgulan içinden ve sınıfsal bir perspektifle bakmak gerekir. Böylece, hem ürünler nitel konumu açıbindan bclirlenip yerli yerine konmuş, hem de sanat ürünü olarak hakkıyla özümsenmiş, olacaktır. Çünkü bu şiirlerde, bir anlamda da belli dönemlerin resmi olmayan tarihi dokunmaktadır. • \) Eylül Dcytşlen Şürler/Yazan: Gülsüm Âkyüz/f Ccm YayınlanUtanbul, l 1987Demet Yaytnalık V)WV) )i 2) Sevdamız Çıçeklenir Zulada: Şiirler/Yazan Gülsüm Akyüz/Demct Yayın alıkfUtanbul, 1990, i) Maytsta Üzgün Günlüm: Şiirler/Yazan Gühün Cengtz/Evrenu'l Kültür Kilaplıgıhtanbul, 1993, 1995 4) Akdeniz'in Reneı Mavi Ştirler/Yazan: Gülsüm CengizfEvrensel Kültür KttapltğıUtanbul, 1997 A lışılmaz mutfak işçiliği, el ustalığı görülmüyor ilk bakışta. Ama beltci de asıl bu nedenle o ötcki duyarlık, taze duyarlık kendini daha yakın biçimde belli ediyor. Gülsüm Cengiz'in oyun yazarlığından söz ediyorum. Henüz ikioyunu var: "Makas Kesmez, iğneDikmez. Olmasa Ellerimiz" ve "Hepimiz Çevreciyiz." Önce ilki üzerindc duımak isterim. "Makas Kesmez. Iğne Dikmez. Olmasa Ellerimiz" adı üstünde, emeğin değerine ağırlık veren bir tiyatro metni. Öte yandan kişileri, çocuk denecek yaşta olanlar da dahil genç işçiler olduğu için bir açıdajı gençlik oyunu çerçevesine giriyor. Zaten bu niteliğiyle 1991 TOBA ve Çankaya Belediyesi Oyun Yarışması'na girmiş. Gerçi o yarısma jürisinin başka yıllardaki değerlenairmelerine bakıldığında "gençlik oyunu"na ilişkin kriterlerinin ne olduiu pek belli olmuyor, hatta tutarIıca izleuiöi bir kriterler anlayısının olup olmadığı bile belli degil, ama DU oyuna büyük ödül vermiş olması başlı basına sevindirici. Evet, bunlar metnin ilk Bakışta görünen yanları ve kazandığı ödül de güzel bir ek bilgi. Bcn şimdi burada oyunun kişilcrinin, konusunun ve içeriğinin düz dış görünüşünün ötesinde var olduğunu sezdiğim bir değişik duyarhktan söz edeceğim. Ronu, küçük ve son dercce safilıksız izbe bir tekstil atölyesinde çalışan îuz erkek işçilerin sıkıntılan, boğuntulan, patron Saban tşinibilir'in umursamazlığı, daha doğrıısıı salt kendi kârının pesinde olması ve sonunda canlarına tak uiyen işçilerin direnişe geçişi. Bu direniş, sendıkal örgütlcnmeyi dc aşarak emekçilerin kendi partisi fikrine dek ulaşıyor. Salt bu ni tcliklcriyle bilc oyun bugün "modası geçmiş" di ye bakılan ve pcriyodik olarak bir kez uaha "bo şaltılan" biralanı işjedtgi için yclcrincc "dcğişjk." Amadenecektirki, değişik olmak, güzel olnıak için yetmez. Çok doğrıı. Özellikle dc böyle bir alanda zatcn nc yapsa^ nız güzel demektc zorlanan bir önyargılar silsilesi varsa, yapılanın bir kat daha güzel olma yükümlülüğü sözkonusu. Işte bu açıdan baktığmıda, baş ta sözünü ettiğim "taze dııyarlık", "farklı duyarlık", üstünde durıılmaya deger. Ola ki büyük ödülü vcren jüri dc bu yanlara dikkat çekmek Hepimiz Çevreciyiz/ Gülsüm Ccngtz / Gcrçek Sanat Yaytnlan / 9 5 v Makas Kesmez | | n e Dikmez..../ Gülsüm Cengiz / Gerçek Sanat Yayınlan/ 64 s. taya. îkinci oyun, yani "Hepimiz çevreciyiz" parodisi ise, gercktiginde piyasa güldürüsü olarak da sahnelenebilir bir metin. Ko nu, yeşil ve çevre modasının çeşitli kesimlerce kendilerine yontarak kullanılışı. Asıl eksende de bir belediye baskanının çevreciliği, kcndisinin de çıkar ilişkisiyle içinde yer aldığı çok aykırı bir yapılaşma gi ğ ç y y p ş isi i k maske yapma numarası yer aiıyor. Bu yüzden de sermaye kesimlerinin çıkar ilişkilerinde ve çelişkilerinde yeşil ve çevre teması özellikle abartılarak gösteriş yapılmakta. îyi niyetle ama yüzeysel karşı çıkışlar da var. Tüm bu girişimin gerçekleşmesi içinse fiilen işe koşulan yine işçiler. Oyun, bütün bu kesim ve fıgürlerin ortalığa döküldüğü güzel birkarambol noktasına geliyor kı, eğer az önce belirttiğiın gibi bir piyasa güldürüsü olarak sahnelenecekse, örneğin o karambolle noktalanabilir vc etkili, güncel, eğlenceli ve hareket li bir sahne olayı bulur. Ama iştebunda da yazann farklı duvar lığı altyapıdayincycrini korumakta. Güldürünün önce beÛi belirsiz gibi görünen tcmelindcn hareketle oyun, asal taşıyıcı güçlerin çekimine getirilebiliyor. Yayım lanan metnin finali dc bu konsepte ııygun. Dolayısıyla uygulama bir bakıma uygulayıcıyakalmıştır. Böylece bir piyasa gıildiı rüsünün ötcsine geçmek istcycn için, tüm dünyanın çcvrccilikten ikiyüzliilüğüne eleştiri dc var, hatta işçi sınıfı mücadelcsini ekonomik temelden kaydırıp salt çcv reciliğe endeksleyen kimi tııtumlara gönderme de var. Görüldüğü gibi özellikle uzunca bir son dönemdc pck alışkan olmadığımız kavram ve alanlardan söz ettiren bir tiyat ro yazımı söz konusu. Üstclik bunu şair ve öykücü duyarlığı ile ve herhalde soçil mis bir naif yaklaşımla geririyor yazar. Çok yönlü yazarlık yaşamında tiyatro açı sından da başarılar bcklemek boşuna olmayacak. • SAYFA 7 istemiştir. Yazann belki tiyatronun mutfağından gelmeyişi ilginç biçimde avantaja dönüşerek, sahneue atölye çalışmasına malzeme saglayan taze bir naivite yaklaşımı ortaya çıkmış. Örneğin çocukgenç işçilerin, patrondan sıkışık bir anda yarım ağızla: "Olur, olur... Sizin için de bir şeyler yaparız işte" diye aldıklan sigortalanma sözüne çaresiz kanarak onun isteğini yerine getirivermeleri: Yapar mı dersiniz? Kimbilir... Madem olur demis, o zaman yapar. (Sevinçle) Ne iyi olur. tyi olur, ama olursa... Hadi öyleyse, işimize başlayalım. Emine sen şu makinenin altına, Gülten sen de şu masanm altına gir... Ya da hastalandığı için ise gelemeyen Orhan'ın daha sonra sigortalanmayı zaten hayal sayarak, ücret kesintisi üstünde bi le duramayıp, sadece ilaç paralarını patronun vermebine razı olması, patronunsa bunu bile vermekten kaçınan aymazlığı: Ne naııkör adamsm sen bc. Kapının önünde sürünüyordun, aldık iş ver dik, para verdik, adam ettik... Ya da, manken olma havala rında daha önce en ayrık görünen Ayla'nın, direnişe geçişte ilk fireyı verecegi sanılırken, tam tersinc patronu cn usturuplu tersleyen genç olması, vb. vb... Bu oyunun, sendika, tiyatro ça lışmalarına iyi malzeme sagladığı açık. Ama ben yine öbür yanına değinmeden geçmek istemiyorum: Genç tiyatroculaıın atölye çauşması ola rak seçmeleri halinde sözünü ettiğim farklı duyarlıkları yakalamaları kaydıyla taze ve naif bir gerçekçilik dcneyi de çıkabilir oı